هرات و بازارهایش
چهار میل آخر راه زیارتگاه تا هرات از میان بوستان‌ها و باغ‌ها می‌گذرد. این قسمت درواقع شاهراهی است که در انتهای خود به رودخانه موصوف می‌رسد. بر این رودخانه پلی قدیمی به عرض ۳۶۵ متر وجود دارد که از آجر ساخته شده است. گفته می‌شد که این پل را زنی روغن‌فروش به هزینه خود ساخته است. هنگامی که من به هرات رسیدم پل در شرف اضمحلال بود و به نظر می‌آمد که اگر حکومت در تعمیر آن نکوشد قطعه قطعه خواهد شد. پیش از بنای این پل در آن هنگام از سال که برف کوه‌ها ذوب شده و آب رودخانه طغیان می‌کرد ارتباط شهر هرات با نواحی اطراف و سرزمین‌های دیگر قطع می‌شد. پس از عبور از پل به طول چهار میل از میان حومه شهر و در مسیر راهی بسیار عالی رانده و به دروازه شهر رسیدیم.
شهر چهار میل (هر میل ۶۰۹/ ۱ کیلومتر) مربع وسعت دارد و به واسط دیواری گلی و بلند و تعدادی برج محصور و قلعه‌بندی شده و در دورادور آن خندقی کشیده‌اند. در جبهه شمالی ارگی بر فراز تپه‌ای بالاتر و بلندتر از دیوار قلعه خودنمایی می‌کند. قلعه ارگ کوچک و مربع‌شکل است، دیوار و برج آن آجری و در امتداد هردیوار در هرگوشه یک برج دارد و خود باز در خندقی از آب محصور است و بر آن خندق یک پل متحرک نیز نصب کرده‌اند. شهر در سه جبهه یک دروازه و فقط در ضلع شمالی دو دروازه دارد. به‌طور کلی قلعه‌بندی و باروی شهر استحکام کافی نداشته و از این جهت و برای دفاع منطقه‌ای است ضعیف.
از هر دروازه بازاری تا چهارسو (چهارسوق) یا بازار بزرگ (بازار مرکزی) در مرکز شهر ادامه دارد. کوچه و بازارها فضای کافی داشته و مغازه‌های متعدد در کنار آن خودنمایی می‌کند و خلاصه پر دکه و مغازه است. بازار عمده و اصلی از دروازه جنوبی شروع می‌شود و به گنج بازار یا بازار مال‌فروشان در مقابل ارگ می‌رسد. این بازار در تمام مسیر خود سرپوش بوده سقف آن طاقی و گنبدی است. این کوچه‌ها و بازارها در روز پنج‌شنبه (پنج‌شنبه بازار) مملو از جمعیت می‌شود به حدی که تقریبا عبور و مرور برای مدتی ناممکن می‌شود. در هرطرف سراهای بزرگ و وسیع ساخته شده که مرکز دفاتر تجار و محل انبار کالا و حتی کارخانه‌ها است. شهر هرات آب کافی و فراوان دارد و به همین جهت در هر سرا (حوض) آب‌انبار اختصاصی ساخته‌اند و گذشته از این در هرگوشه‌ای از بازار آب‌انبارهای عمومی و بزرگ برای استفاده عام وجود دارد. ظاهرا آن‌طور که از بیرون به‌نظر می‌رسد ساختمان مقر سکونت شاهزاده حقیرترین ساختمان‌هاست و فقط یک در و دروازه معمولی دارد. بر فراز دروازه بنایی محقر و خرابه به‌جهت نقاره خانه با راهروهایی ساخته‌اند که در جلوی آن نیز فضایی باز وجود دارد.
ارسال نظر