وضع مالیه و دارایی در دوره مشروطه

۴ آذر ۱۲۸۶ در زمان وزارت مالیه ناصرالملک همدانی که در عین حال نخست‌وزیر هم بود، چند اقدام صورت گرفت که می‌توان در واقع آنها را به‌عنوان پایه اجرای اصلاحات در وضع مالی کشور به‌حساب آورد. اول آن که او دستور داد در وزارت مالیه کارمندان عوض نشستن بر روی زمین، روی صندلی و پشت میز انجام‌وظیفه کنند، چون ناصرالملک تحصیلکرده اقتصاد از دانشگاه آکسفورد بود و می‌خواست که این وزارتخانه را با روش اروپایی جلو ببرد، دوم آنکه لایحه‌ای به مجلس تقدیم کرد که مطابق آن بودجه دربار را از هشتصد هزار تومان در سال به پانصد هزار تومان در سال تقلیل داد.

۴ آذر ۱۲۸۶ در زمان وزارت مالیه ناصرالملک همدانی که در عین حال نخست‌وزیر هم بود، چند اقدام صورت گرفت که می‌توان در واقع آنها را به‌عنوان پایه اجرای اصلاحات در وضع مالی کشور به‌حساب آورد. اول آن که او دستور داد در وزارت مالیه کارمندان عوض نشستن بر روی زمین، روی صندلی و پشت میز انجام‌وظیفه کنند، چون ناصرالملک تحصیلکرده اقتصاد از دانشگاه آکسفورد بود و می‌خواست که این وزارتخانه را با روش اروپایی جلو ببرد، دوم آنکه لایحه‌ای به مجلس تقدیم کرد که مطابق آن بودجه دربار را از هشتصد هزار تومان در سال به پانصد هزار تومان در سال تقلیل داد. ضمنا حقوق بعضی از شاهزادگان و مستمری زنان ناصرالدین شاه را نیز قطع کرد.

به همین جهت مورد خشم محمدعلی شاه قرار گرفت و بازداشت شد ولی از آنجایی که صاحب نشان از دولت بریتانیا بود، با وساطت سفیر انگلیس آزاد شد اما درایران نماند و به لندن رفت. او بیشتر عمر خود را در لندن گذرانید. بر اثر اختلاف شدید محمدعلی شاه با مجلس و مشروطه‌خواهان فرصت رسیدگی به امور مالی نبود و طرفداران محمدعلی‌شاه در تهران و شهرستان‌ها مالیات پرداخت نمی‌کردند و زمانی وضع مالیه بدتر شد که بین مشروطه‌طلبان و محمدعلی‌شاه در ۱۲۸۸ ه.ش جنگ درگرفت. شاه از سعدالدوله نخست‌وزیر و میرزاعبدالله خان قراگزلو (حاج امیرنظام) وزیر مالیه‌اش تقاضای پول برای پرداخت حقوق به قزاقان گارد سلطنتی کرد ولی چون خزانه خالی بود، در ۹ تیر ۱۲۸۸ محمدعلی شاه جواهرات خود را در بانک استقراضی روس به گرو نهاد و پنجاه هزار تومان وام گرفت تا توانست حقوق سربازان و نگهبان کاخ‌های سلطنتی را پرداخت کند.

- به نقل از یک مقاله به قلم اکبر زواری‌رضایی درباره وضعیت مالیه ایران در دوران مشروطه