گاندی، استقلال هند و مساله عدم خشونت

گاندی در مقام رهبر استقلال هند گفته است: «چیز تازه‏ای ندارم که به جهانیان یاد بدهم. حق و ملایمت مانند جبال دنیا قدیمند.» توسعه اندیشه عدم خشونت(آهیمسا) دستاورد گرانبهایی است که جهان جدید آن را به گاندی مدیون است. عدم خشونت شاید از مهم‌ترین ارکان اندیشه گاندی باشد که در ترکیب با اندیشه‏های حقیقت، استقلال، آزادی، برابری و... ساختمان اندیشه او را شکل می‏دهد.گاندی در طول عمر خویش پیشتاز رهبری هشت مبارزه سخت و بی‌وقفه بود. این مبارزه‌ها عبارتند از: مبارزه علیه نژادپرستی، علیه استعمار، علیه نظام کاستی و طبقاتی، علیه استثمار اقتصادی، علیه تحقیر زنان، علیه برتری مذهبی و قومی، مبارزه در راه ایجاد مشارکت دموکراتیک مردمی و مبارزه عاری از خشونت برای ایجاد دگرگونی‌های اجتماعی و سیاسی.

در دیدگاه گاندی، خشونت رابطه‏ای با آدمی ندارد و انسان کامل انسانی است که خشونت را در هر شکل از خود دور نگاه دارد. اندیشه گاندی در آنجا معنی و مفهوم پیدا می‏کند و از اندیشه طرفداران عدم خشونت ظاهری متمایز می‏شود که کاربرد خشونت را حتی در برابر کسانی که بر ما خشونت روا می‏دارند مجاز نمی‏شمارد. گاندی تاکید داشت که خشونت در هیچ‌جا و تحت هیچ شرایطی نباید اعمال شود. این روشی بود که گاندی خود در برابر دشمنانش به کار می‏برد و در نهایت توانست دست استعمارگران و زورگویان را از اموال و امکانات عمومی هم‌میهنانش کوتاه کند بی‌آنکه حتی از کوچک‌ترین روش خشونت‏آمیزی استفاده کرده باشد. وی گفته است: «ما در این روزگار هر روز از کشفیات تازه‌ای که در زمینه خشونت صورت می‌پذیرد به حیرت می‌افتیم. اما من عقیده دارم که در زمینه عدم خشونت کشفیاتی خیلی بزرگ‌تر صورت خواهد پذیرفت که اکنون خیلی رویایی و خیلی بیشتر غیرممکن به نظر می‌آید.»

البته‏ گاندی همیشه تاکید می‌‌کرد که اندیشه خشونت‌پرهیزی صرفا عملی منفی نیست بلکه عملی مثبت است و به توده‏ها امکان می‏دهد تجربه جمعی را بیازمایند و به قدرت خود آگاهی بیشتری پیدا کنند. به گفته او «ملایمت و عدم خشونت در شکل مثبت خود عبارت است از محبت به معنای وسیع و نیکی عظیم. هنگامی که شما پیرو طریقه ملایمت و عدم خشونت شدید، نه تنها باید دشمن را دوست بدارید بلکه باید رفتار شما در قبال خطاهای دشمن که با شما بیگانه است درست مانند رفتاری باشد که با پدر یا فرزند خطاکار خود دارید. انسان نمی‏تواند دشمن خود را فریب بدهد یا از او بترسد یا او را بترساند.»

- به نقل از مقاله «گاندی، عدم خشونت و جنبش‏های اجتماعی» مجله جامعه‌شناسی، ‌دوره 10، شماره 3، پاییز 1388