جنگلی‌ها و روس‌ها

مبارزه جنگلی‌ها به رهبری میرزا یونس رشتی معروف به میرزا کوچک، علیه نیروهای روسیه تزاری در ایران از اواسط جنگ جهانی اول شروع شد. آفیسکوف به حاکم رشت (حشمت‌الدوله) فشار می‌آورد که این غائله را در نطفه خاموش کند. در این تاریخ دو حزب نسبتا مقتدر در رشت فعالیت سیاسی داشتند: حزب دموکرات و حزب اتحاد و ترقی. اغلب اعضای این دو حزب باطنا طرفدار نهضت جنگل بودند.

مفاخرالملک، رئیس شهربانی رشت که از طرف روس‌ها به این سمت منصوب شده بود، داوطلب شد که شخصا به جنگ جنگلی‌ها برود و ریشه تشکیلات آنها را بکند. این لشکرکشی به نتیجه نرسید و خود مفاخرالملک کشته شد. کنسول روس سپس تصمیم گرفت گروهی از قزاقان روسی را که در بی‌رحمی شهرت داشتند، برای قلع و قمع تشکیلات جنگل بفرستد. این نیرو نیز شکست خورد و مقداری اسب و اسلحه متعلق به آنها به دست جنگلی‌ها افتاد. فاتحان جنگل با اسرا، مخصوصا با قزاقان اسیر ایرانی به خوبی رفتار کردند و از این رهگذر بر نیکنامی خود افزودند. از چشم مقامات اشغالگر روس قضیه آن‌چنان اهمیتی پیدا کرد که آفیسکوف مقامات مرکزی تهران را مجبور ساخت به‌طور جدی با تشکیلات جنگل روبه‌رو شوند. در نتیجه فشار و تاکید او بود که حدود ۴هزار قزاق سواره و پیاده و توپخانه، به فرماندهی کالچوک اوف، به جنگل اعزام شد.

عده‌ای از فئودال‌های محلی نظیر امیر مقتدر طالشی و برهان‌السلطنه طارمی نیز با قوای خود ستون‌های اعزامی مرکز را تقویت می‌کردند. در این جنگ شکست سختی به قوای جنگل وارد شد و عده‌ای از بهترین افراد میرزا کوچک‌خان کشته شدند. جنگلی‌ها شکست خوردند ولی قلع و قمع نشدند. در این ضمن در روسیه انقلاب شد و تزار استعفا داد. دومین نخست‌وزیر دولت انقلابی روس، آلکساندر کرنسکی، در ژوئیه ۱۹۱۷ م به فرماندهان قوای روس، از جمله ژنرال باراتف، در ایران دستور داد که خاک ایران را تخلیه کنند و به روسیه بازگردند، خط سیر مراجعت سربازان روسی از مناطقی که تحت اشغال جنگلی‌ها بود می‌گذشت و لازم بود قبلا قراردادی در این باره میان فرماندهان روسی و زعمای جنگل بسته شود تا عقب‌نشینی سربازان روسی به اصطکاک مسلح منجر نشود. این قرارداد بسته شد و تخلیه ایران از قوای تزاری آغاز شد و شهر رشت به تصرف قوای جنگل درآمد.

منبع: عبدالرسول خیراندیش و اعظم رحیمی جابری، «اهداف و کارکردهای کنسولگری روسیه در رشت نیمه دوم عصر قاجاریه»، پژوهشنامه تاریخ محلی ایران، سال چهارم