بازار قیصریه لار در گذر زمان
بازار قیصریه در شهرستان لار از توابع استان فارس واقع شده است. اصطلاح قیصریه به مراکز تجاری یا مغازه‌هایی اطلاق می‌شود که امکان اقامت شبانه در آن نباشد. این اصطلاح از آغاز قرون وسطی (قرن ۱۰میلادی) تا عصر حاضر، چه در قلمرو کنونی کشورهای عربی و چه در ایران، به معنی «فضاهای تجارتی و صنعتگری» به کار رفته است. قیصریه‌ها عمدتا به‌دستور پادشاهان یا حکام وقت با طراحی و برنامه‌ریزی قبلی و تا حدودی با توجه به نیازهای اقتصادی شهر و ارتباطش با حوزه نفوذ آن ساخته می‌شد. از این رو نظم کالبدی و فضایی داشته است.
بازار قیصریه در شهرستان لار از توابع استان فارس واقع شده است. اصطلاح قیصریه به مراکز تجاری یا مغازه‌هایی اطلاق می‌شود که امکان اقامت شبانه در آن نباشد. این اصطلاح از آغاز قرون وسطی (قرن ۱۰میلادی) تا عصر حاضر، چه در قلمرو کنونی کشورهای عربی و چه در ایران، به معنی «فضاهای تجارتی و صنعتگری» به کار رفته است. قیصریه‌ها عمدتا به‌دستور پادشاهان یا حکام وقت با طراحی و برنامه‌ریزی قبلی و تا حدودی با توجه به نیازهای اقتصادی شهر و ارتباطش با حوزه نفوذ آن ساخته می‌شد. از این رو نظم کالبدی و فضایی داشته است. این بخش مسقف نسبت به سایر قسمت‌های بازار از نظر معماری و تزئینات، زیباتر و دلبازتر بوده، در آن کالاهای گرانبها از جمله فرش، منسوجات یا طلا و جواهرات فروخته می‌شد.
در مورد اینکه بازار قیصریه لار چه زمانی بنا شده است، نظرات مختلفی وجود دارد. برخی سابقه تاریخی بازار را قبل از اسلام می‌دانند و برخی آن را به صدر اسلام نسبت می‌دهند. طبق نظر مورخان محلی تاریخ ساختمان اولیه قبه قیصریه لار به ۹۰۰ سال پیش برمی‌گردد و از «کلاه سیاه» به‌عنوان معمار این بنا یاد می‌کنند. ضیاء توانا به نقل از نخبه لاری اشاره می‌کند بنای قیصریه در سال ۸۱ قمری به‌دست یکی از حکام سابق لار ساخته شده است؛ بنا به این ادعا می‌توان تاریخی حدودا ۱۳۵۰ ساله برای این بازار در نظر گرفت.
این بازار که به صورت صلیبی ساخته شده، شکل و طرح خود را حداقل در ۴۰۰ سال اخیر حفظ کرده است. هر چند برخی سابقه تاریخی بازار لار را به قبل از اسلام و برخی دیگر ساخت آن را به صدر اسلام نسبت می‌دهند؛ اما قدر مسلم اینکه بازار پیش از قدرت یافتن صفویه وجود داشته است و در زمان شاه عباس (حدود سال ۱۰۱۵ قمری)، از بنیان تعمیر شده است. طرح و ساخت بازار قیصریه لار چنان زیبا بوده است که مورد توجه دیگر حکمرانان فلات بزرگ ایران و نیز تجار خارجی عصر صفویه و حتی بعد از آن قرار گرفته است. به احتمال زیاد سبک معماری بازار لار بر ساخت بازار چیت‌سازهای اصفهان، حتی بازار بخارا و نیز بر بازار وکیل شیراز اثر گذاشته باشد. در کتاب فارسنامه ناصری مطلبی در مورد تاریخچه بازار قیصریه لار به این شرح درج شده است:
و چنان‌که در گفتار اول این فارسنامه ناصری گفته شد ایالت خطه لارستان در زمان شاه کیخسرو و تا سال ۱۰۱۱ در دودمان گرگین میلاد باقی بماند و آخرین اولاد او میرزا علاءالملک، مشهور به شاه ابراهیم خان، پسر نورالدهر خان لاری است که نواب الله‌وردی‌خان، والی فارس، او را به قهر و غلبه گرفته، در وقتی که شاهنشاه ایران شاه عباس ماضی صفوی در نزدیکی شهر بلخ توقف داشت الله‌وردی‌خان و شاه ابراهیم‌خان لاری وارد شدند و بعد از چند روزی شاه ابراهیم‌خان وفات یافت و اکنون از آثار ملوک گرگینی در شهر لار مسجد جامع و چهار بازار مشهور به قیصریه است که دیوار و طاق‌های داخلی و خارجی آنها را از گچ خالص و سنگ تراشیده منبت و مقرنس ساخته‌اند و چندین مرتبه آن را تعمیر کرده‌اند و در سال ۱۰۱۵ حاجی قنبر علی بیک ذوالقدر جهرمی وزیر خطه لار قیصریه را تعمیری لایق نمود، چنان‌که در پیشانی طاق بزرگ چهار سوق قیصریه این قطعه را نگاشته و تاکنون باقی است.
دن گارسیا سیلوا فیگوئرا سال ۱۰۲۶ ق در سفر به ایران بازار لار را چنین توصیف می‌کند: «... این بازار بدون شک یکی از زیباترین و فاخرترین بناهای سراسر قاره آسیاست و می‌تواند با مجلل‌ترین فروشگاه‌های اروپا برابری کند...» بازار لار چندین بار مورد مرمت قرار گرفته است. از جمله می‌توان به زلزله‌ای که در عصر صفوی رخ داده است اشاره کرد که به‌دستور شاه عباس صفوی در سال ۱۰۱۵ قمری توسط حاجی قنبرعلی بیک‌جهرمی (وزیر شیراز) به‌دست استاد نورالدین محمد بنا احمدسیاه تعمیراتی انجام شد و همچنین می‌توان از نوسازی بازار قیصریه در دوره ناصرالدین شاه به‌دستور فتحعلی خان گراشی، حاکم فارس نام برد. در این مرمت و بهسازی عصر قاجاریه نشانه‌ها و یادگارهای تازه‌ای از شیوه معماری این عصر به مجموعه «لار» افزوده شد. بازار دارای ۴ گذر عمود بر هم است. راسته جنوبی میدان برای نحوه قرار‌گیری‌اش نسبت به میدان شهر «راسته میدان» خوانده می‌شود. راسته شمالی را به سبب نزدیکی‌اش به برکه‌ای به همین نام در خارج، ولی نزدیک به آن «راسته آب‌فروشان» نامیده‌اند. راسته غربی را به سبب نوع فعالیت شغلی‌ای که سابقا در آن غالب بوده «راسته کمرگیری» می‌نامند. راسته شرقی نیز «راسته قصاب‌ها» (یا مسگرها) نامیده می‌شود.
همچنین بازار را تعدادی کاروانسرا از دوره صفویه احاطه کرده است که هر یک از آنها نمونه بارزی از معماری روزگار صفوی است، از جمله در گوشه جنوب‌شرقی میدان جدیدالاحداث، کاروانسرای جالبی است که سردر آن رو به خیابان باز می‌شود. سردر ورودی دارای گچ‌بری‌های دل‌انگیز و زیبایی است که از طریق دالان طولانی به صحن کاروانسرا مربوط می‌شود. صحن کاروانسرا دارای طرح چهارگوش است و در چهار طرف آن چهار ایوان با سبکی بسیار جالب بنا شده که دارای طاق‌های بیضوی و جناقی است. در حال حاضر از حجره‌های اطراف کاروانسرا به‌عنوان انبار استفاده می‌شود.
- بخشی از یک مقاله به قلم نرگس صالح‌نژاد
ارسال نظر