روزنامه انجمن مقدس ملی اصفهان

عبدالمهدی رجایی

با وقوع انقلاب مشروطه، شور انقلابی باعث شد در هر شهر مجمعی از بزرگان انقلاب در آنجا تشکیل جلسه داده و تحولات انقلاب را پیگیری کنند، هم چنین به نوعی مدیریت شهر را بر عهده گیرند. مجلس اول با تصویب قانون «انجمن‌های ایالتی و ولایتی» که نحوه انتخاب اعضای این مجمع را معین می‌کرد همچنین حدود و ثغور قدرت آن را اعلام می‌کرد، به نوعی این مجامع را وارد ساختار حکومتی کرد. یعنی از این پس ما در کنار حاکم شهر، یک مجلس محلی هم داریم که کارها باید با مشورت آن به سرانجام می‌رسید.

نحوه تشکیل و اعضای انجمن ولایتی اصفهان را در سه دوره فعالیت خویش، در کتاب خود به نام (تاریخ مشروطیت اصفهان) نوشته‌ام. به‌طور خلاصه هر طبقه‌ای از طبقات اجتماع، از جمله علما، طلاب، تجار، اصناف و... نمایندگان خود را در سال ۱۳۲۵ق در اصفهان تعیین کردند و در عمارت چهلستون نخستین «انجمن ایالتی اصفهان» تشکیل جلسه داد. آنها همگی به اتفاق آرا حاج آقا نورالله نجفی را به‌عنوان ریاست مجمع انتخاب کردند. برای انعکاس مذاکرات مجلس مذکور، به شخصی به نام سید سراج الدین صدر جبل عاملی ابلاغ شد که روزنامه‌ای برپا کند و اینچنین بود که «روزنامه انجمن مقدس ملی اصفهان» در سال ۱۳۲۵ق تاسیس شد.این روزنامه به‌صورت هفتگی صورت مذاکرات انجمن ایالتی را منعکس می‌کرد. البته روزنامه‌های محلی دیگر نیز چنین می‌کردند اما نه به تفصیل این روزنامه. چرا که یکی از دلایل ایجاد آن روزنامه انعکاس این مذاکرات بود. البته اخبار دیگری نیز از تحولات شهر در روزنامه انجمن مقدس ملی اصفهان منعکس می‌شد. در یکی دو ماه مانده به پایان انجمن ایالتی اول که استبداد صغیر آن را پایان داد، نام روزنامه به «انجمن ولایتی اصفهان» تغییر یافت.

در دوران استبداد صغیر مجلس شورای ملی برچیده شد و مشروطه بر افتاد. در شهرستان‌ها نیز مشابه همین حادثه با تاخیر یکی دو ماهه رخ داد. حاکم جدید محمدعلی شاه به نام اقبال‌الدوله به اصفهان آمد. انجمن ولایتی بسته شد و روزنامه‌ها توقیف و خفه شدند. چنین بود که چند ماه بعد بختیاری‌ها اصفهان را فتح کردند و اقبال الدوله گریخت. صمصام السلطنه بر تخت حکمرانی اصفهان نشست و دوباره انجمن ولایتی را افتتاح کرد. روزنامه‌ها نیز دوباره از چاپخانه به در آمدند. این بار سیدسراج الدین صدر جبل‌عاملی تصمیم گرفت نام روزنامه را به‌طور مختصر به «انجمن اصفهان» تغییر دهد. روزنامه با نام جدید حدود سه سال دیگر دوام آورد. بنابر این «روزنامه انجمن مقدس ملی اصفهان» حدود دو سال و «روزنامه انجمن اصفهان» حدود سه سال در اصفهان در عصر مشروطه منتشر می‌شدند.

اما آنچه از سوی مرکز اصفهان شناسی منتشر شد «روزنامه انجمن مقدس ملی اصفهان» است یعنی همان دوسال اول انتشار روزنامه. خیلی بجا و مناسب است که سه ساله دوم نیز جمع‌آوری شده و به چاپ مجدد برسد.بی‌گمان روزنامه‌ها یکی از مهم‌ترین منابع عصر مشروطیت به شمار می‌روند. از وقتی روزنامه «انجمن تبریز» از سوی کتابخانه ملی بازچاپ شد، منبعی با اهمیت به منابع مشروطه پژوهی این شهر عرضه شد. بسیاری از پژوهشگران از آن سود جستند. امروز نیز با انتشار مجدد روزنامه انجمن مقدس ملی اصفهان، می‌توان گفت منبعی غنی و مهم درباره تحولات مشروطه این شهر در اختیار قرار گرفته است. البته مجموعه روزنامه‌های انجمن مقدس ملی اصفهان و نیز مجموعه دیگری به نام «روزنامه‌های اصفهان در عصر مشروطه» در سال ۱۳۸۵ انتشار یافته‌اند.