کاربردهای متعدد فرش در دوره‌های پیشدادی و کیانی وجود دارد که با توجه به شاهنامه فردوسی هشت کاربرد گستردنی اشاره شده را بیان می‌کنیم.

1- کاربرد ادبی: در زبان شاعرانه، ارائه‌های ادبی به غنای کلام شاعر می‌افزایند. در شاهنامه ترکیب «بگسترد داد» یا «فرش جهان» و عباراتی مشابه، ارائه‌هایی‌اند که در زبان فردوسی استفاده شده‌اند.

2- کاربرد فرش در تزئینات جشن و اعیاد: ایرانیان در پیروزی بر دشمن، موارد خوشایند فرهنگی و اعتقادی، مراسم خواستگاری و بازگشت قهرمانان به دیار خود پس از نبرد در تدارک جشن از انواع گستردنی‌ها استفاده می‌کردند.

3- کاربرد در مراسم تدفین و سوگ: حضور پرنیان یا دیبای زرد رنگ و دیبای خسروی به‌عنوان نوعی گستردنی، در تزئین تابوت متوفی کاربرد دارند.گرامی داشتن پهلوانان دلیر میدان‌های نبرد که جان خود را از دست داده یا بر تابوت پادشاهان از بافته‌های شکیل و گران‌قیمت استفاده می‌کرده‌اند که در این میان وجه بارز این کاربرد دیبای خسروی است که به‌عنوان کف پوشی گستردنی بر تخت پادشاهان نیز کاربرد دارد. بر تخت سهراب، رستم، اسفندیار و بهرام نمونه مواردی است که به دیبای خسروی اشاره شده است. از دیبای زربفت تنها در گرامی داشتن مادر سیاوش توسط کاووس شاه که غیر از مراسم عزا است، استفاده شده است.

4- به‌عنوان هدیه و پیشکش: مهم‌ترین کاربرد گستردنی در شاهنامه فردوسی با بیشترین فراوانی استفاده به‌عنوان پیشکش و هدیه است که از سرزمینی به سرزمین دیگر فرستاده می‌شده است و در کنار دینار، زر، غلامان و کنیزان، گستردنی‌ها و پوشیدنی‌ها از جمله هدایای شاهانه‌ای است که به‌عنوان تحفه کاربرد داشته است

5- جهیزیه عروس: در آداب و فرهنگ ایرانی اشاره شده در شاهنامه فردوسی، در برگزیدن همسری یک زن برای مرد، همراه با ورود زن، بهترین اشیای موجود که زن می‌تواند همراه خود بیاورد گستردنی‌ها است هدایای همراه سودابه به درگاه کاووس، کتایون در همسری گشتاسب یا همسری فرنگیس بر سیاوش از جمله این موارد است که هر سه زنانی از سرزمین غیر از ایران هستند.

6- غنایم جنگی: در شاهنامه اشیا و افراد به‌عنوان غنایم مورد توجه بوده‌اند. گاه در تصرف سرزمین دشمن و تصرف بارگاه شاه سرزمین مخالف، گستردنی‌ها نیز بخشی از غنایم مورد توجه بوده‌اند. غنایم اموال سام، توس، بهمن، غنایم همراه رستم در مقابله سپاه افراسیاب یا غنایم اسفندیار از درگاه ارجاسب.

7- تجارت و بازرگانی: توجه به بعد اقتصادی و بازرگانی گستردنی‌ها، به‌عنوان بافته‌ای خاص به‌طور صریح در شاهنامه بیان نشده است؛ چراکه شاهنامه بازآفرینی فرهنگ حماسی است و توجه به قدرت پادشاهان و حفظ سرزمین که از مولفه‌های دو دوره‌ پیشدادی و کیانی است، اما گاه برای پیروزی بر دشمن، قهرمان به‌صورت بازرگان که در کنار دیگر محصولات ایرانی فرش را نیز به همراه دارد، قابل توجه است. رستم در کسوت بازرگان فرش، وارد توران می‌شود که تغییر کسوت رستم در قالب حرفه‌ای که شک برانگیز نباشد از غنی بودن مبادلات پیش از آن اشاره دارد.

8- اموال خزانه: خزانه، محل نگهداری اشیای گران‌قیمت بوده است که زمانی فریدون، خزانه ضحاک را در اختیار می‌گیرد و نیز همین طور در دوره کیانی، که هدایای شاه از خزانه به بزرگان یا دلیران داده می‌شده است، توصیف شده‌اند.

از میان کاربردهای اشاره شده، غنیمت جنگی بودن و حوزه تجارت و بازرگانی خاص دوره کیانیان است. جهیزیه عروس از جمله مواردی است که در برگزیدن زنانی از سرزمین بیگانه همراه شهبانوان بوده است؛ مابقی کاربردهای اشاره شده در دوره پیشدادیان و کیانیان مشترک است. البته دوره پیشدادی، به دلیل تلاش برای پی بردن به دانش بافت فرش حائز اهمیت است.

منبع: شهدخت رحیم‌پور، «فرش به روایت شاهنامه فردوسی در دوره پیشدادیان و کیانیان»، مطالعات تاریخ فرهنگی، 1394: صص: 108-106.