شیفت‌‌‌های اجباری و افت کیفیت خدمات درمانی درپی کمبود پرستار
یک بام و دو هوای شغل پرستاری
پرستاران در دوراهی ماندن و رفتن
اخیرا سازمان نظام پرستاری با ارائه گزارشی، وضعیت نیروی انسانی حوزه پرستاری در ایران و جهان را تشریح کرده است که مطابق این گزارش، تعداد پرستار به ازای جمعیت در کشورهای مختلف جهان، نشان از رتبه پایین ایران در زمینه تامین نیروی انسانی کافی در رشته پرستاری در نظام سلامت دارد. در حالی که در کشوری مانند نروژ به ازای هر‌هزار نفر جمعیت ۱۸ پرستار وجود دارد، نسبت پرستار به ازای هر هزار نفر جمعیت در ایران ۵/ ۱ نفر است. ایران از این نظر از کشورهایی چون مصر، ترکیه، عمان، امارات، کویت، قطر و... در رتبه پایین‌‌‌تری قرار دارد. از این رو کمبود نیروی انسانی به عنوان مشکل جدی پرستاران و مطالبه جامعه مطرح است و این در حالی است که تعداد ناکافی پرستار در سیستم بهداشت و درمان که وظیفه تامین سلامت جامعه را بر عهده دارند، باعث شیفت‌‌‌های فشرده و اضافه‌‌‌کار اجباری و افت کیفیت خدمات درمانی شده است.
شیفت‌‌‌های اجباری پرستاران به دلیل کمبود نیرو
به گزارش «دنیای‌اقتصاد» این همان معضلی است که عضو شورای عالی سازمان نظام پرستاری درخصوص آن میگوید: کمبود نیرو صدمات جبران‌‌‌ناپذیری را به بخش پرستاری و مراکز درمانی کشور وارد کرده است. بر اساس آمارها، کشور با کمبود شدید نیروی پرستاری روبه‌‌‌رو است و اگر این کمبود جبران شود، به استانداردهای جهانی نزدیک‌‌‌تر خواهیم شد. به اذعان علیرضا سعادت‌‌‌جو، یکی از موانع خدمتی برای پرستاران، کمبود شدید نیروی انسانی در پرستاری است که صدمات جبران‌‌‌ناپذیری را به بخش پرستاری و مراکز درمانی کشور وارد می‌کند. بر اساس استانداردهای جهانی یکی از معیارهای صحیح در بخش پرستاری این است که به ازای هر تخت، ۵/ ۲ نفر نیروی پرستاری داشته باشیم.
او ادامه داد: در یک مقطع زمانی با استخدام نیروی پرستاری این امید ایجاد شد که به استانداردهای قابل قبول نزدیک شویم و نیروی پرستاری به یک تا دو نفر به ازای هر تخت بیمارستانی افزایش یافت. اما متاسفانه طی دو سال اخیر به دلایل مختلف ازجمله مهاجرت پرستاران، ابتلا به کرونا و شهید خدمت شدن آنها، بازنشسته شدن پرستاران، افزایش تختهای بیمارستانی و... تعداد پرستاران نسبت به هر تخت به طور قابل‌توجهی کاهش یافت.
به گفته عضو شورای عالی سازمان نظام پرستاری، کمبود نیرو همچنین باعث می‌شود پرستاران مجبور به اشتغال در چند شیفت شوند و گاهی شیفت اجباری هم داشته باشند. این موضوع باعث خستگی بیش از اندازه پرستاران می‌شود و علاوه بر صدمات جسمی و روحی از نظر دوری از خانواده نیز دچار مشکل و آسیب میشوند. وی در ادامه تاکید کرد: همچنین کمبود نیروی انسانی در پرستاری می‌تواند باعث کاهش کیفیت خدمات در بیمارستان‌‌‌ها و مراکز درمانی شود، زیرا وقتی نیروها خسته باشند، نمی‌توانند خدمات مطلوبی ارائه دهند و از این نظر بیمار دچار آسیب می‌شود و پرستار هم پیش از موعد فرسوده خواهد شد. تمام این موارد به نوبه خود می‌تواند دلیلی برای مهاجرت پرستاران باشد.
کمبود شدید پرستار در کشور
در همین حال اخیرا معاون پرستاری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با اعلام اینکه در حال حاضر کشور با کمبود جدی پرستار مواجه است، گفته است: وزارت بهداشت به دنبال این است پرستار جذب کند. عباس عابدی با اعلام اینکه شاخص استاندارد پرستار به ازای هر تخت بیمارستانی ۸/ ۱ پرستار است که میانگین کشوری در این زمینه کمتر از یک است، میگوید: همین امر نشان‌دهنده کمبود شدید پرستار در کشور است. وی اضافه می‌کند: اگر تنها عرصه بیمارستانی و تعداد تخت را در نظر بگیریم، در حال حاضر حدود ۷۰ تا ۸۰هزار پرستار کم داریم و اگر عرصه جامعه و بهداشت را هم لحاظ کنیم، حدود ۱۰۰هزار پرستار نیاز داریم. البته با این وضعیت این کمبود زمانی جبران می‌شود که افزایش تختهای بیمارستانی و خروجی و بازنشستگی پرستاران و مشکلات دیگر را نداشته باشیم که اگر همه اینها را هم لحاظ کنیم، سالانه به جذب حداقل ۱۰هزار پرستار نیاز داریم که طی ۱۰ سال بتوانیم کمبود پرستاران کشور را جبران کنیم.
آسیب کمبود پرستار به مردم
دبیرکل خانه پرستار هم در این باره میگوید: طبق تعاریف سازمان بهداشت جهانی در دنیا به ازای هر‌هزار نفر جمعیت برای دریافت حداقل خدمات باید سه پرستار وجود داشته باشد که در ایران این رقم ۶/ ۱ پرستار است؛ این موضوع نشان می‌دهد که پرستاران هر میزان هم تلاش کنند، مردم ایران در نهایت ۵۰درصد از حداقل خدمات را دریافت می‌کنند. لازم است نیروهای پرستار دوبرابر شود تا مردم بتوانند حداقل خدمات پرستاری را دریافت کنند. به گفته محمد شریفی‌‌‌مقدم، استاندارد نیروی انسانی ما یک‌‌‌دوم حداقل استانداردهای جهانی است. یعنی کف استانداردهای جهانی میگوید به ازای هر‌هزار نفر باید سه پرستار داشته باشیم که این در کشور ما یک و نیم است؛ یعنی نصف حداقل استانداردهای جهانی. کمبود نیروی پرستار ارتباط مستقیمی با افزایش مرگ‌‌‌ومیر دارد و آسیب مستقیمی به مردم می‌‌‌زند.
پیگیری مجلس برای جذب و استخدام پرستاران
در این بین عضو کمیسیون بهداشت مجلس شورای اسلامی با اعلام اینکه بر اساس نرم کشوری و جهانی به شدت با کمبود پرستار مواجهیم، میگوید: این کمبود بر اساس تعداد پرستاران نسبت به تختهای بیمارستانی اعلام شده است. چند سال پیش مجوزهایی صادر شده که پرستار جذب شود و از این مجوزهای قبلی هنوز ۳۰۰۰ پرستارباید توسط وزارت بهداشت جذب شوند. یحیی ابراهیمی با اعلام اینکه بر اساس نیاز مقرر شده، ۱۰هزار تخت به مجموع تختهای بیمارستانی اضافه شود و به تعداد این تخت‌‌‌ها، پرستار باید جذب شود، گفته است: در این راستا با سازمان برنامه و وزیر بهداشت و رئیس حوزه نظام پرستاری و مجمع پرستاران کشور جلسه‌‌‌ای برگزار و به آنان اثبات کردیم جذب این تعداد پرستار نیاز کشور است و باید حتما انجام شود.
به گفته وی، ماحصل این جلسات این بوده که نیاز به پرستار وجود دارد و باید مجوز از سوی رئیس‌جمهور به امور استخدامی کشور و وزارت بهداشت داده شود و شرایط استخدام به گونه‌‌‌ای باشد که امتیاز ویژه‌‌‌ای به پرستارانی که در طول مدت دو سال در خط مقدم مبارزه با ویروس کرونا بودند، داده شود تا بتوان آنها را جذب کرد. به دنبال این هستیم پرستاران شرکتی تبدیل وضعیت شده و پیمانی یا رسمی شوند.
جذب ۱۱هزار پرستار مشکلی را حل نمی‌کند
به دنبال این تصمیم مجلسی‌ها، طی روزهای اخیر وزارت بهداشت در حالی از جذب ۱۱هزار نیروی کادر درمان خبر داده است که طبق اعلام عضو شورای عالی نظام پرستاری، جذب این تعداد نیرو هم با توجه به مصوبه وزارت بهداشت کافی نیست. فریدون مرادی با اشاره به کمبود پرستار در بیمارستان‌‌‌ها و مراکز درمانی معتقد است: بیمارستان‌‌‌ها و مراکز درمانی با کمبود شدید نیروی پرستاری مواجهند، بنابراین جذب ۱۱هزار نیروی کادر درمان که توسط وزارت بهداشت اعلام شده است، کافی نیست؛ زیرا ما بیش از ۱۰۰هزار نفر کمبود نیروی پرستاری داریم و جذب ۱۱هزار نفر تاثیر چندانی در حال پرستاران و بیماران ندارد. وی ادامه می‌دهد: حداقل انتظار ما، استخدام ۲۵هزار نیرو فقط در حوزه پرستاری است و لازم است که اولویت جذب با پرستاران طرحی، تمدید طرحی، شرکتی و ۸۹ روزه در دوران کرونا باشد؛ زیرا این افراد در شرایط سخت امتحان خودشان را پس داده و از تلاش و ایثار چیزی دریغ نکرده‌‌‌اند.
به گفته مرادی، در دوران کرونا پرستاران در ابتدا با ویروسی ناشناخته روبه‌‌‌رو بودند و نحوه درمان و مبارزه با این بیماری را نمی‌‌‌دانستند و ایثارگرانه از جان خود گذشتند و ایستادگی کردند تا از این بحران عبور کردیم، اما اکنون که بحران کرونا فروکش کرده است، درست نیست آنها را تعدیل و اخراج کنیم. عضو شورای عالی نظام پرستاری تاکید می‌کند: با وجود هزینههایی که دولت برای تحصیل دانشجویان پرستاری ارائه می‌کند، زمانی که این دانشجویان فارغ‌‌‌التحصیل میشوند، به جای اینکه در کشور به کار گرفته شوند و از تخصص و دانش آنها استفاده شود، مسوولان با کم لطفی و بی‌‌‌مهری، زمینه مهاجرت آنها را فراهم می‌کنند و این باعث می‌شود نیرویی که در کشور تحصیل کرده و دارای تخصص شده، به راحتی جذب کشورهای خارجی شود و کشورهای دیگر از دانش و تخصص پرستاران ما استفاده کنند.
دلایل مهاجرت پرستاران
بر اساس این گزارش، در چنین وضعیتی و در پی بی‌‌‌توجهی و بی‌‌‌مهری مسوولان در عمل به وعده‌‌‌های داده شده به پرستاران، اخیرا موج جدید مهاجرت پرستاران آغاز شده است. به این ترتیب که از زمان آغاز شیوع کرونا در کشورهای اروپایی، به دلیل کمبود نیروهای متخصص در بیمارستان‌‌‌ها، شرایط ورود پرستاران به کشورهایی مانند آلمان، آمریکا، استرالیا و کانادا فراهم شده است. به طوری که شرط نمره زبان برای پذیرش برداشته شده و پرستاران به راحتی جذب این کشورها میشوند.
این در حالی است که پیش از این سازمان نظام پرستاری، درباره کمبود نیروی پرستار در بیمارستان‌‌‌ها هشدار داده بود و بر ضرورت استخدام، پرداخت معوقات و اصلاح نظام پرداخت اجرایی پرستاران با توجه به بالا رفتن فشار کاری، تاکید کرده و خواستار افزایش درآمد و رسیدگی به مشکلات آنها شده بود. به گفته مسوولان خانه پرستار، رقم پرداختی به پرستاران در کشورهای دیگر حدود ۱۰ برابر ایران است، در حالی که با لحاظ کردن تفاوت قیمت‌ها و شاخص‌‌‌ها برای مهاجرت پزشکان، جذابیت چندانی در کشورهای دیگر از نظر مالی وجود ندارد. بنابراین وضعیت معیشتی و رعایت نشدن منزلت پرستاران، تبعیض و ناامنی شغلی و جذابیت‌‌‌های کشورهای دیگر برای پرستاران، عامل اصلی مهاجرت آنهاست.
تدوین سیاست‌های جامع برای جذب و ابقای پرستاران
درمجموع بدیهی است که کمبود نیروی انسانی در سیستم‌های بهداشتی و درمانی که وظیفه تامین سلامت جامعه را برعهده دارد، باعث کاهش کیفیت ارائه خدمات می‌شود و قطعا تامین نیروی انسانی کافی در نظام سلامت، از اهمیت زیادی برخوردار است. آنچه مسلم است کفایت نیروی پرستاری در مراکز بهداشتی و درمانی، ارتباط مستقیمی با رضایت بیماران و کاهش عوارض و مرگ و میر آنها دارد. بنابراین با شناسایی عوامل کمبود پرستار در یک جامعه و تدوین سیاست‌های جامع برای جذب و ابقای این نیروها، گام مهمی در راستای تقویت نظام سلامت برداشته می‌شود.
