جاده زرین‌گل گامی بلند در توسعه منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای استان گلستان
ط. بالایی
چاپ گزارشی در رابطه با جاده علی‌آباد کتول به شاهرود از مسیر جنگل ابر در روزهای ۱۸/۶/۸۶ و ۲۶/۶/۸۶ در یکی از روزنامه‌های سراسری واکنش‌های مختلف اقشار مردم را در مناطق علی‌آباد کتول در استان گلستان و شاهرود در استان سمنان به دنبال داشته است.

نکته قابل تامل در این واکنش‌ها این است که نگارندگان این مطالب در برخورد با موضوعی که توسعه فرا منطقه‌ای به دنبال دارد، به شکل تک بعدی نگریسته و به اصطلاح «یکطرفه به قاضی رفته‌اند».
در مباحث توسعه و برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای برای بررسی و تجزیه وتحلیل یک موضوع، توجه همزمان به ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، زیست‌محیطی و غیره... بسیار با اهمیت است و زمانی می‌توان برنامه‌ریزی را موفق دانست که به همه این جنبه‌ها در عرض یکدیگر توجه شود. بدیهی است توجه تک بعدی به مسائل از نقطه نظر برنامه‌ریزان همواره تحلیلی نادرست بوده است.
در گزارش زیر موضوع ساخت جاده علی‌آباد کتول-شاهرود از مسیر جنگل ابر به عنوان یک موضوع مهم از نقطه نظر مباحث برنامه‌ریزی شهری، منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
مشخصات کلی معرفی جاده‌های مواصلاتی
در منطقه استان گلستان راه‌های مواصلاتی زیادی برای اتصال شهرهای این استان به استان سمنان خصوصا به شهر شاهرود وجود دارد که شامل راه‌های زیر است:
-جاده خوش ییلاق یا آزاد شهر به شاهرودکه این جاده با هدف نظامی و اتصال دو پادگان چهل دختر به نوده به دست نیروهای آلمانی ساخته شد و طول کل مسیر آن حدود ۱۶۰‌کیلومتر است.
-جاده اولنگ یا رامیان به شاهرودکه ساخت آن به دلیل وجود معادن ذغال سنگ بوده است. طول کل این مسیر حدود 130‌کیلومتر عنوان شده است.
-جاده توسکستان یا گرگان به شاهرود که ساخت آن با هدف اتصال روستاهایی نظیر شاهکوه بالا و پایین و چهار باغ به شهرهای یاد شده انجام شده و طول آن حدود۱۴۰‌کیلومتر است.
-جاده زرین‌گل یا علی‌آباد کتول به شاهرود (مسیر جنگل ابر) که این جاده به دلیل اینکه مسیر جنگلی و کوهستانی کوتاه‌تری دارد از قدیم الایام مد نظر بوده است. طول کل مسیر حدود 70‌کیلومتر است.
بقیه مسیر‌های موجود در استان‌های مازندران یا خراسان شمالی است.
جاده زرین‌گل و مقایسه با دیگر جاده‌ها
بر اساس نقشه‌های قدیمی جاده زرین‌گل به همراه جاده خوش ییلاق به‌عنوان یکی از دو راه مواصلاتی قدیمی مطرح بوده است. بر این اساس جاده اولنگ نسبت به دو جاده فوق‌الذکر قدمت کمتری دارد. جاده توسکستان نیز به عنوان جوان‌ترین جاده طی سال گذشته تکمیل و مورد بهره‌برداری قرار گرفته است.
با توجه به تصاویر 1و2 می‌توان دو جاده زرین‌گل و خوش ییلاق را به لحاظ طول مسیر و شیب و ارتفاع مورد مقایسه قرار داد. جدول یک نیز به طور خلاصه طول کل مسیر مستقیم و کم خطر و همچنین طول مسیر غیرمستقیم و پر خطر را برای چهار جاده مورد بحث و به تفکیک از علی‌آباد و گرگان مشخص می‌کند. نمودارهای 1و2، داده‌های جدول 1 را به صورت گراف و به شکل مقایسه‌ای و به تفکیک از مبدا بیان می‌کنند.
با دقت در تصاویر، جدول و نمودارها به نتایجی دست می‌یابیم که در زیر به آنها اشاره شده است:
1 -جاده زرین‌گل از کم ارتفاع‌ترین محدوده رشته کوه‌های البرز عبور کرده و دو استان گلستان و سمنان را به هم پیوند می‌دهد.
۲ -این جاده با ۷۰‌کیلومتر طول کوتاه‌ترین مسیر مواصلاتی بین دو استان است.
3 -جاده زرین‌گل با داشتن فقط 15کیلومتر طول مسیر غیر‌مستقیم و پر خطر، کوتاه‌ترین و کم‌خطرترین جاده مواصلاتی است.
تحلیل موضوعی ابعاد اقتصادی
بر اساس این گزارش با ساخت جاده علی‌آباد کتول به شاهرود از مسیر جنگل ابر، زمان طی مسیر به حدود 2ساعت کاهش می‌یابد، همچنین با توجه به کوتاه شدن حدود 70‌کیلومتر طول مسیر کوهستانی مصرف سوخت به‌ازای یک جهت برای هر خودرو بطور متوسط 10‌لیتر کم می‌شود و در این حالت در صورت‌تردد حدود 5‌هزار خودرو در روز مصرف سوخت می‌تواند تا 50‌هزار لیتر تقلیل یابد.
کاهش استهلاک وسائل نقلیه، افزایش پتانسیل اشتغالزایی منطقه و تعادل در مهاجرت از دیگر مزایای ساخت این جاده است. این در حالی است که با کوتاه شدن طول پر پیچ و خم و پر مخاطره جاده آمار تصادفات جاده‌ای نیز به مراتب کاهش خواهد یافت. با توجه به اینکه بیش از ۸۰‌درصد از مسیر این جاده مدت‌ها ساخته شده و در حال بهره‌برداری است، ساخت و تکمیل مابقی جاده از نقطه نظر صرفه جویی در اعتبارات عمرانی دولت نیز حائز اهمیت است. این گزارش می‌افزاید، با توجه به مسیر‌های موجود در ارتباط استان‌های شمالی به استان‌های تهران و سمنان (جاده چالوس، جاده هراز، جاده فیروزکوه و...) که همگی دارای مشکلاتی در مسیرهای کوهستانی هستند ایجاد کوتاه‌ترین مسیر کوهستانی و جنگلی در این مسیر‌های مواصلاتی دارای توجیه اقتصادی بسیار قوی بوده و ضروری است.
ابعاد فرهنگی
توسعه صنعت گردشگری یکی از دغدغه‌های فرهنگی دولت بوده و هست. از این رو این جاده در مسافت ۷۰‌کیلومتر در گذر از منطقه گرم و معتدل شهر علی‌آباد، مزارع کشاورزی، ارتفاعات جنگلی، جنگل‌های کم‌تراکم، نواحی سنگی و صخره‌ای، منطقه دشت و بوته زار پشت بسطام نمایشگاهی بسیار زیبا را در دید هر گردشگر، توریست و پژوهشگر قرار می‌دهد. در چنین شرایطی می‌توان همراه با حفظ و نگهداری ارزش‌های طبیعی به منظور توسعه صنعت گردشگری قدم‌های موثری برداشت. بر اساس این گزارش در مسیر این جاده دو روستای زیبا به نام‌های «چینو و افرا تخته» (استان گلستان) قرار دارد که به عنوان روستاهای گردشگری مطرح شده‌اند و از این حیث نیز رونق این جاده حائز اهمیت است. در ضمن دو نقطه تاریخی و با ارزش «خرقان و بسطام» (استان سمنان) که مدفن دو عارف نامی شیخ ابولحسن خرقانی و شیخ بایزید بسطامی است به جاذبه‌های فرهنگی و جذب توریست کمک شایانی می‌کند.
ابعاد زیست محیطی
از دیدگاه زیست محیطی توجه به حفظ و نگهداری جنگل و گونه‌های گیاهی کمیاب، توجه به حفظ و نگهداری حیوانات، جلوگیری از آلودگی آب، خاک و هوا، جلوگیری از آسیب دیدن اتمسفر و غیره همگی برای حفظ و نگهداری از اکوسیستم و در نهایت ایجاد زمینه لازم برای زندگی سالم انسان‌ها است. اما یکی از مسائلی که زندگی بشر را همواره تهدید می‌کند سوانح طبیعی مثل سیل و زلزله است و برای پیشگیری از خطراتی که بشر را تهدید می‌کند، مدیریت بحران شهری و منطقه‌ای جایگاه ویژه‌ای دارد. در مباحث مدیریت بحران که به‌عنوان یک ضرورت مهم مورد توجه قرار گرفته است حفظ، نگهداری و تجهیز راه‌های مواصلاتی یکی از مهم‌ترین سرفصل‌ها است از این رو با توجه به بررسی راه‌های موجود استان گلستان به استان‌های مجاور و همچنین نارسایی‌های این جاده‌ها و به‌خصوص شرایط ویژه و منحصربه‌فرد جاده زرین‌گل، تکمیل و راه‌اندازی این جاده ضروری به نظر می‌رسد.
این گزارش می‌افزاید، تخریب جاده مواصلاتی آزادشهر به مشهد در محدوده جنگل گلستان در سال‌های اخیر و عدم بهسازی آن ، همچنین قطع ارتباط جاده مواصلاتی آزادشهر به شاهرود در مسیر جاده خوش ییلاق در مرداد ماه امسال و مشکلات چند ماهه اخیر که در این مسیرها برای ارتباط مردم وجود داشته شاهد این مدعا است.
از سوی دیگر شاید تصور این باشد که چنین جاده‌ای لزوما تخریب جنگل و محیط‌زیست را به دنبال دارد. اما با برنامه‌ریزی و اتخاذ راهکار‌های مناسب در مرحله اجرا (تعبیه تونل) و همچنین ایجاد زمینه نظارتی مستمر و موثر پس از اجرا و هنگام بهره‌برداری می‌توان در حفظ و نگهداری گونه‌های مختلف گیاهی به موفقیت دست یافت. این در حالی است که جاده یاد شده با جنگل‌های پونه آرام سرخدار فاصله مناسبی داشته و در نتیجه این جنگل‌ها در معرض آسیب نیستند.
ابعاد اجتماعی
توجه به سابقه قریب به ۳۰سال درخواست و پیگیری جدی مردمی در این رابطه حائز اهمیت است. درخواست مردم از طریق نمایندگان دوره‌های مختلف مجلس شورای اسلامی به گوش مسوولان رسید تا اینکه سفر رییس‌جمهوری در سال ۸۵به استان گلستان و مصوبه هیات دولت مبنی بر ساخت و تکمیل این جاده به عنوان بهترین هدیه رییس‌جمهوری مورد استقبال مردم این منطقه قرار گرفت. در سفر رییس‌جمهوری به استان سمنان در سال ۸۶ نیز بازگشایی این جاده مورد تاکید قرار گرفت. با توجه به اینکه استان گلستان از جمله استان‌های محروم کشور است، مصوبه تکمیل و بهره‌برداری این جاده به منظور اصول و معیارهای عدالت اجتماعی دولت خدمتگزار است.
نتیجه‌گیری
به نظر می‌رسد تکمیل و بهره‌برداری از جاده قدیمی زرین‌گل می‌تواند بدون آسیب رساندن به محیط‌زیست گامی بلند در توسعه منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای استان محروم گلستان مطرح باشد. این امر ضرورتی است که هیات دولت به آن توجه خاص کرده است. از این رو اجرای این طرح تلاش همه جانبه اقشار مختلف را در شکل‌گیری این حرکت عظیم می‌طلبد.