اسماعیل عباس‌زاده

به نظر می‌رسد که بررسی پیرامون معضل قاچاق کالا فراتر از بررسی در حیطه گمرک باشد، بدین معنی که می‌بایست مساله قاچاق کالا را از دید کلان ارزیابی کرد و این دید کلیه دستگاه‌های مرتبط را شامل می‌شود که باید نقطه‌نظرات، خط مشی‌ها و قانون و مقررات موجود را مد نظر قرار داده و با تحلیل و بررسی آنها معضل موجود را ریشه‌یابی و راه حل‌هایی برای رفع آن تعیین کرد. آنچه در تعریف قاچاق کالا می‌توان گفت، اینکه کالای قاچاق عبارت است از کالایی که بدون انجام تشریفات گمرکی وارد کشور شود. به تعبیری وارد کردن کالا به کشور یا خارج کردن کالا از کشور به ترتیب غیر مجاز را شامل می‌شود.

لذا واردات و صادرات کالا از راه‌های مختلفی انجام می‌گیرد که مجراهای قانونی آن تجاری - همراه مسافر - مناطق آزاد تجاری، بازارچه‌های مشترک مرزی، پیله‌وری و مرزنشینان است، لیکن ورود کالای قاچاق از راه‌های غیر مجازی است که لازم است نسبت به مسدود کردن آن اقدام شود. از آنجایی که واردات کالاهای ساخت خارج دارای مقررات خاصی است و ورود بعضی از کالاها به صورت تجاری یا غیر مجاز بوده یا تسهیلات ورود برای آنها وجود ندارد، ورود این قبیل اقلام به صورت قاچاق صورت می‌گیرد.

قاچاق کالا در واقع پدیده‌ای است که هزینه‌های آشکار و پنهان بسیاری بر اقتصاد کشور تحمیل کرده و موجبات تهدید صنایع را فراهم می‌کند که برای نمونه بیکاری و اشتغال کاذب از تبعات رایج قاچاق در جامعه است و نیز این پدیده مخرب، دولت را از بسیاری درآمدهایش نظیر حقوق گمرکی، سود بازرگانی و در واقع حقوق ورودی محروم کرده و در نهایت باعث عدم تعادل درآمدها و هزینه‌های دولت می‌شود.

آنچه که نمی‌توان انکار کرد، اینکه اغلب موارد، کالاهای خارجی که به هر طریقی وارد کشور می‌شوند از لحاظ کیفیت و نوع بسته‌بندی و هزینه‌های تمام شده توان رقابت را از بسیاری کالاهای داخلی گرفته است. از طرفی می‌توان عنوان کرد که علل عدم رغبت مردم به خرید کالاهای ساخت داخل یکی از معضلات فرهنگی است.

علی‌ایحال کنترل قاچاق کالا و کاهش دادن این پدیده ناهنجار اقتصادی به علت سود سرشار و بادآورده‌اش به خصوص در شرایط تورمی و بیکاری کشور از مشکلاتی است که لازم است در این زمینه مطالعات و بررسی‌های کارشناسی و فرهنگی وسیعی صورت گیرد.

دلایل قاچاق کالا

دلایلی را که برای انجام عمل قاچاق کالا وجود دارد می‌توان در موارد زیر به اختصار عنوان نمود:

۱ - وجود محدودیت‌هایی در قوانین و مقررات واردات و صادرات ۲- وجود منفعت فراوان حاصل از قاچاق کالا۳ - عدم اشتغال کافی ۴- سریع و سهل‌الوصول بودن منفعت حاصل از قاچاق کالا ۵- تقاضای بازار داخلی۶ - پایین بودن کیفیت کالاهای داخلی و عدم رقابت با کالاهای خارجی ۷- عدم کنترل کافی در مرزها

اثرات قاچاق کالا

به‌طور فهرست می‌توان تبعات و اثرات قاچاق کالا را در موارد زیر مطرح کرد:

۱ - کاهش درآمدهای گمرکی و مالیاتی کشور ۲- جایگزینی کالاهای خارجی به جای تولیدات داخلی ۳- کاهش زمینه اشتغال ۴- تضعیف تولید‌کنندگان و در نتیجه کاهش تولیدات داخلی ۵- ایجاد شغل‌های کاذب ۶- عدم سرمایه‌گذاری به واسطه این‌که مساله قاچاق سود بیشتری خواهد داشت. ۷- ایجاد تورم در کشور۸- فساد اداری

عوامل تقویت‌کننده قاچاق کالا

۱ - منفعت زیاد حاصل از قاچاق کالا ۲- عدم اشتغال کافی و وضعیت معیشتی و اقتصادی به‌خصوص در مرزهای کشور ۳- بازارهای خارجی که به‌دنبال بازاریابی جهت فروش کالای خود می‌باشد.۴- تقاضای بازار داخلی و بعضا کیفیت برتر کالاهای خارجی

راه‌حل‌ها و پیشنهادها

۱ - بازنگری در قوانین و مقررات موجود در زمینه بازرگانی و تجارت خارجی و به‌خصوص قوانین مبارزه با قاچاق کالا و اعمال دقیق آن ۲- آزادسازی تدریجی واردات ۳- هماهنگی و ایجاد موافقت‌نامه‌هایی در مبارزه با قاچاق کالا با کشورهای همسایه و توجه به امنیت مرزها و مقابله جدی با پدیده قاچاق کالا۴- توجه کارشناسی به اهداف سازمان مناطق آزاد تجاری و صنعتی که شاید اکنون از آن اهداف فاصله گرفته باشد.۵- تلاش برای رفع مساله بیکاری در کشور به‌خصوص در حاشیه مرزها۶- تامین مالی کارکنان و پرسنل سازمان‌هایی که مسوولیت مبارزه با قاچاق کالا را به‌عهده دارند.۷- حمایت از تولید‌کنندگان داخلی۸- کنترل و نظارت بر کیفیت کالاهای تولیدی داخلی۹- اطلاع‌رسانی و آگاه‌نمودن مردم به مزایای استفاده از کالاهای ایرانی

*معاون خدمات گمرگی گمرک شهید رجایی