چشم فرشبافان تبریز به پسابرجام

دنیای اقتصاد، تبریز، رعنا نیک‌رفتار: کارگران، فرش‌های دستباف را روی دوش، دست یا گاری‌ جابه‌جا می‌کنند. حجره‌داران در راسته‌ بازار یا در حال گپ زدن هستند یا داخل حجره‌ها تیترهای جذاب روزنامه‌ها را درباره برجام مرور می‌کنند. همه‌ آنها به صادرات کانتینری دوباره فرش ایران امید دارند. وارد بازار فرش تبریز که می‌شوید، متن نامه‌ وانگ شان (رئیس شورای جهانی صنایع دستی) به مناسبت ثبت جهانی تبریز به‌عنوان شهر جهانی فرش دستباف روی تابلویی در ورودی بازار نصب شده است. حدود ۸ ماه از عنوان جهانی شهر تبریز با نام «شهر جهانی دستباف» می‌گذرد، لقبی که به نظر می‌رسد اتفاقات خوبی را برای بافنده‌ها و فروشنده‌های این شهر رقم بزند، اما هنرمندان و فروشندگان فرش تبریز معتقدند این عنوان هیچ دستاوردی برای فروش فرش این شهر نداشته است. یکی از حجره‌داران بازار فرش تبریز در این‌باره می‌گوید: فرش تبریز در داخل ایران خواهان ندارد و برای آنکه به جایگاهمان در گذشته برگردیم، باید تاجران خارجی به ایران بیایند و آن را بخرند. عنوان جهانی بودن هم تاکنون هیچ کمکی به فرش ایران نکرده است.

وضعیتی که روز به روز بدتر می‌شود

یکی دیگر از تاجران فرش در بازار تبریز که نزدیک به ۳۷ سال در این حوزه فعالیت می‌کند نیز می‌گوید وضعیت ما روز به روز بدتر می‌شود. فرش ایران در اروپا بازارش را از دست داده، توریست‌های خارجی هم برای خرید فرش نمی‌توانند به اندازه کافی با خودشان پول بیاورند و فقط عکس می‌گیرند و می‌روند. این تاجر فرش اضافه می‌کند: تولید فرش نسبت به ۱۵ سال پیش ۷۰ درصد اُفت کرده و بافنده‌ها، فرش نمی‌بافند؛ چون صرفه اقتصادی چندانی برایشان ندارد. به‌دلیل تحریم‌ها صادرات هم نداریم. قدرت خرید مردم در داخل کشور هم کم شده و کمتر سراغ فرش دستبافت می‌آیند. با این وضعیت تا ۵ سال آینده باید به سراغ فروش چیز دیگری برویم. یکی دیگر از مغازه‌داران بازار فرش تبریز که حدود ۷۰ سال در این حوزه فعالیت می‌کند، می‌گوید: با وجود تحریم‌ کشورهای اروپایی و آمریکایی، عرب‌ها همچنان خواهان فرش ایران بودند، اما بعد از اینکه رابطه ایران و عربستان هم تیره و تار شد، آنها هم دیگر فرش ایران را نمی‌خرند. بسیاری از توریست‌ها نیز به فکر خرید در اصفهان و شیراز هستند. تا زمانی که از ایران به‌صورت کانتینری فرش خارج نشود، این وضعیت ادامه دارد. حدود ۱۰ سال پیش آخرین کانتینر فرش از ایران خارج شد. او می‌گوید: وضعیت فرش در حال رکود است چون توریست نمی‌آید و اگر هم بیاید فقط عکس می‌گیرد و می‌رود، فرش برای آنکه به رونق گذشته برگردد باید صادر شود. رکود فرش، خانواده بزرگ‌تری شامل فروشندگان مواد اولیه فرش را که نخ و رنگ می‌فروشند را دچار نگرانی کرده و آنها نیز همچون تاجران یا در مغازه‌های خود روزنامه می‌خوانند یا با بازاری‌ها درباره آینده کاری‌ بحث می‌کنند.

رکود تنها مربوط به فرش نیست

مشاور استاندار آذربایجان‌شرقی در این باره می‌گوید: تاثیری که باید با ثبت جهانی فرش تبریز اتفاق بیفتد در مدت زمان کوتاه خودش را نشان نمی‌دهد. تا این موضوع فراگیر شود و عموم مردم این مطلب را درک کنند و از این برند استفاده کنند زمان لازم است. همین‌که اسم فرش در شورای جهانی صنایع دستی انتخاب شده، عنوان خوبی است اما اینکه تا چه اندازه می‌توان از آن استفاده کرد بستگی به عوامل میدانی دارد. سعید رونقیان ادامه می‌دهد: تا زمانی که ارتباطات داخلی و جهانی ما منسجم نشود وضعیت به همین شکل باقی می‌ماند. در حال گذر از دوره سنتی به صنعتی مشکلاتی برای صنایعی مثل فرش که اصالتا سنتی هستند به وجود می‌آید و به‌روز کردن این صنایع مقداری زمان می‌برد. گرچه از نظر ساختار اداری فرش صنایع دستی محسوب نمی‌شود، اما پیشنهاد ثبت جهانی فرش دستباف ایران سال گذشته از سوی معاونت صنایع دستی و هنرهای سنتی کشور به شورای جهانی صنایع دستی داده شد و بعد از ارزیابی لازم و بررسی بازرسان این شورا تبریز به‌عنوان شهر جهانی فرش دستباف انتخاب شد. معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی کشور نیز درباره تاثیر این موضوع برای تاجران و بافنده‌های فرش می‌گوید: ما وظایفی داریم و هنرمندان و تاجران نیز وظیفه‌ای دارند. با تلاش ما این شهر را به نام شهر خلاق جهان در زمینه فرش نام‌گذاری کردیم. کشورهای دیگر برای داشتن این عنوان با ایران رقابت می‌کنند.

رنگ فروش‌های نخ

بهمن نامورمطلق اضافه می‌کند: اگر فرش ایران فروش نمی‌رود، علت آن را باید هنرمندان و تاجران بررسی کنند. انتظار اینکه اسم شهری جهانی شود و از فردا همه برای خرید به آنجا سرازیر شوند اشتباه است. وی با اشاره به اینکه در برندسازی به تاجران و هنرمندان تبریز کمک کرده‌ایم و انجام بقیه کارها به عهده آنها است، می‌افزاید: علت مشکلاتی که در طراحی و قیمت فرش وجود دارد را بارها اعلام کرده‌ایم. اگر آنها با وجود شناخت مشکلات تغییری در محصولات‌شان نمی‌دهند، چه انتظاری دارند که دنیا فرش ایران را بخرد؟! معاون صنایع دستی ادامه می‌دهد: دنیای امروز فرش شلوغ را نمی‌خرد و منتظر فضای آرام در زندگی خصوصی خودش است. متاسفانه بازاریان ما با بازار و بازاریابی نو آشنایی ندارند و‌ هنرمندان نیز با زیباشناسی نوین آشنایی ندارند. توریستی که وارد بازار فرش می‌شود، قصد خرید دارد یعنی یک خریدار بالقوه است، اگر نمی‌توانیم از این خریدار بالقوه استفاده کنیم مقصر آن دولت نیست، وقتی که توریست کالایی را نمی‌خرد، مشکل از کالا است.