مهدی نصرتی

پدیده اضافه پرش (overshooting) برای نرخ ارز موضوعی شناخته شده در ادبیات اقتصادی است و اشاره به رفتار نرخ ارز در مواجهه با انتظارات تورمی دارد. طبق تئوری و مشاهدات اقتصادی هنگامی که در یک اقتصاد، انتظار افزایش سطح عمومی قیمت‌ها وجود داشته باشد، گاهی اول و بیش از همه نرخ ارز واکنش نشان می‌دهد. در این حالت نرخ ارز یک پرش ناگهانی کرده و بسیار بیش از آنچه که انتظار می‌رفت رشد می‌کند. اما به تدریج و با مرور زمان نرخ ارز کاهش یافته و همزمان قیمت سایر کالاها افزایش می‌یابد، به گونه‌ای که سطح عمومی همه قیمت‌ها و از جمله نرخ ارز به یک میزان افزایش یافته باشد. همانطور که ذکر شد این رفتار نرخ ارز هرچند نامتعارف است، ولی در حوزه اقتصاد ناشناخته نیست و نظریه‌های مختلفی برای تبیین این رفتار وجود دارد. اما موضوع عجیبی که در اقتصاد ایران در یک سال اخیر مشاهده شده‌ این است که رفتار اضافه پرش منحصر به نرخ ارز (و طلا) نبوده و تقریبا تمامی بازارها به طور نوبتی چنین رفتاری را از خود نشان می‌دهند: بازار خودرو، مواد غذایی، لوازم خانگی و... . در یک‌سال اخیر در همه این بازار‌ها شاهد اضافه پرش‌های ناگهانی و وحشتناک و سپس اصلاح قیمت‌ها (گاهی جزئی) بوده‌ایم.

اینکه چرا علاوه بر نرخ ارز،‌ همه بازارها و کالاهای دیگر نیز با رفتارهای پرشی مواجه هستند شاید به دلایل زیر باشد: حجم بالای نقدینگی، انتظارات تورمی بالا، نبود فرصت‌های سرمایه‌گذاری جایگزین و دخالت‌های غیرموثر دستگاه‌های مسوول.

اما آنچه مسلم است در فضای بی‌ثبات اقتصاد ایران وقوع چنین حالتی، تلاطم زیادی ایجاد می‌کند و در کلیه فعالیت‌ها اعم از تولیدی و بازرگانی ایجاد اختلال می‌کند. مادامی که یک سیاست انقباضی پولی موثر و گسترده اجرا نشود، امیدی به کنترل سطح قیمت‌ها نمی‌توان داشت و در صورت ثبات یا حتی کاهش سطح قیمت‌ها نیز این وضعیت، موقتی خواهد بود.