دکترجعفر خیرخواهان

در نظام‌های دموکراسی هر زمان موسم انتخابات فرا می‌رسد نامزدها با دادن وعده‌ و وعیدهای رنگارنگ شروع به بازارگرمی می‌کنند تا بتوانند آرای بیشتری به حساب خود بریزند. چگونه مطمئن شویم این وعده‌ها جامه عمل به خود می‌پوشاند. اگر وعده‌ها کمی و سنجش‌پذیر باشند، به طوری‌که بتوان آنها را در طی دوره تصدی نامزد پیروز مرتب رصد و پایش کرد از درجه تحقق و عملی‌شدن هر وعده آگاه می‌شویم. وعده‌هایی همچون ما تراز جهانی ایران را بالا می‌بریم یا پول نفت را سر سفره‌های مردم می‌آوریم یا مافیای بانکی را درهم خواهیم شکست و تهیدستان را بر سرنوشت خود حاکم می‌کنیم از جمله وعده‌هایی هستند که معیار و محک مشخص و پذیرفته‌شده‌ای برای سنجیدن آنها وجود ندارد. اما اگر نامزدی وعده دهد در عرض سه سال نرخ تورم را یک رقمی می‌کنم یا تعداد تلفات جاده‌ای در ایران را که یکی از بالاترین نرخ‌ها در جهان است، به یک سوم کاهش می‌دهم وعده‌هایی روشن، ملموس و قابل بازخواست داده است. بیاییم به همین مورد تصادفات و تلفات جاده‌ای در ایران نگاهی بیندازیم.

محاسبات سازمان جهانی بهداشت نشان می‌دهد هر ساله در سطح جهان ۲/۱ میلیون نفر در تصادفات جاده‌ای کشته و ۵۰ میلیون نفر زخمی می‌شوند. با روند فعلی پیش‌بینی می‌شود تصادفات جاده‌ای پنجمین علت مرگ و میر و سومین علت نقص عضو در جهان در سال ۲۰۳۰ بشود. در ایران این عامل کشتار در رتبه سوم است و سهمی ۱۰ درصدی از کل مرگ‌ومیرها دارد. متاسفانه بیشتر کشته‌ها و زخمی‌های سوانح جاده‌ای را جوانان تشکیل می‌دهند که سرمایه اصلی هر کشوری هستند.

این عامل تولید بر اثر تصادفات جاده‌ای یا به کلی از بین می‌رود یا با ازکارافتادگی موقت و دائمی به عامل و باری هزینه‌زا بر دوش اقتصاد تبدیل می‌شود. افزایش سطح درآمد و رشد اقتصادی، پایین بودن قیمت سوخت و کمبود زیرساخت‌های مناسب برای حمل و نقل عمومی، باعث شده است تا تقاضای خانوارها برای تملک خودروهای شخصی و موتورسیکلت و سفرهای بین‌شهری دائما بیشتر و بیشتر شود؛ اما عدم تناسب بین رشد اقتصادی با فرهنگ رانندگی و رعایت نکردن مقررات ایمنی، سرعت، قوانین ناکارآمد و غیرتنبیهی در کنار رشد سرسام‌آور تولید خودروهای شخصی که از رشد جاده‌ها پیشی گرفته است، عاملی شتاب‌بخش در بالابودن تصادفات جاده‌ای بوده است. به طوری‌که سازمان جهانی بهداشت، ایران را در رتبه‌های نخست مرگ و میر جاده‌ای قرار می‌دهد. برای مثال در حالی که در کشورهای پیشرفته با وجود داشتن تعداد بیشتر خودروی سرانه، تعداد مرگ و میر جاده‌ای حدود ۵ نفر در ۱۰۰ هزار نفر جمعیت است؛ این رقم در کشورهای خاورمیانه از جمله ایران به بیش از ۳۰ نفر رسیده است. در واقع ۹۲ درصد تلفات جاده‌ای جهان مربوط به کشورهای کم‌درآمد و درآمد متوسط است که میلیاردها دلار خسارات مادی و معنوی وارد می‌کند.

ایران در سال ۲۰۰۲ بالاترین نرخ مرگ‌ومیر به میزان ۴۴ نفر در هر ۱۰۰ هزار نفر را در جهان داشت (در مقایسه با تمام کشورهایی که آمارهای آنها موجود است). عواملی مثل آموزش گذاشتن کلاه ایمنی موتورسواران که بیشتر آنها را جوانان تشکیل می‌دهند، بستن کمربند، داشتن ایربگ، رسیدن سریع سر صحنه تصادف‌ و اعمال قوانین سفت و سخت‌تر ترافیکی، وضع جرایم سنگین‌تر، توجه بیشتر به استفاده از کمربند و افزایش تعداد دوربین‌های کنترل سرعت باعث کاهش تعداد مرگ و میر ترافیکی به ۲۵ نفر در ۱۰۰ هزار نفر در ایران شده است.

بر پایه آمار منتشره سال ۱۳۹۱ شاهد کاهش ۵۰ درصدی تعداد تلفات حوادث جاده‌ای از ۲۷۷۵۵ در سال ۱۳۸۴ به ۱۹۰۸۹ نفر در سال ۱۳۹۱ هستیم که کاهشی کاملا چشمگیر و شایان تقدیر است و پس از ۱۲ سال تعداد تلفات جاده‌ای مجددا به زیر ۲۰ هزار نفر رسیده‌است. اما نسبت ۲۵ کشته به ۱۰۰ هزار نفر،‌ هنوز هم بسیار بالا است و با میانگین جهانی این نسبت که ۱۸ است و با میزان آن در کشور همسایه ترکیه که ۹ است، فاصله دارد.

ارزش اقتصادی کشته‌ها و زخمی‌ها در هر سال چقدر است؟ اگر ارزش اقتصادی هر فرد را به طور میانگین ۴۰۰ میلیون تومان در نظر بگیریم (در آمریکا ارزش اقتصادی هر انسان حدود ۲ میلیون دلار است) با توجه به تعداد ۲۰ هزار کشته به رقم ۸ هزار میلیارد تومان می‌رسیم. با افزودن هزینه‌های مربوط به فرصت از دست‌رفته کار کردن مجروحین و هزینه‌های جانبی درمان و سایر مشکلات روحی و روانی که بر دوش بازماندگان می‌گذارد، خسارت وارده بسیار سنگین و قابل توجه خواهد شد و به چند برابر رقم فوق افزایش خواهد یافت. برای اینکه بزرگی چنین عددی را تجسم کنیم در حد و اندازه یک درصد تولید ناخالص ملی قابل برآورد است.

پس در کنار وعده‌های کاهش‌دادن نرخ تورم و نرخ بیکاری که دوقلو‌های منحوس هستند، یکی از وعده‌های نامزدها که همه مردم ایران را تحت تاثیر قرار می‌دهد، می‌تواند وعده کاهش‌دادن تلفات جاده‌ای به سطح کشور همسایه ترکیه باشد که از لحاظ فرهنگی و وضعیت اقتصادی با ایران شباهت داشته و البته رقیب ما هم به شمار می‌رود.