علی اخضری- علی‌اکبر کجباف

اقلیم گرم و خشک ایران عامل مهمی درایجاد تفاوت‌های فرهنگی و تمدنی مردم آن با دیگر ملل مناطق پرآب بوده است. چنین اقلیمی بر اندیشه و تفکر آدمی بی‌تاثیر نبوده است و «شعله‌ای را که برای پیدایش اختراعات و ترقی و تکامل صنایع، ضروری مغز آدمی است خاموش می‌کند. » (شاردن، 1336: 4/ 297) مهم‌ترین دغدغه مردم در این نواحی آب و باران است؛ بنابراین برای رسیدن به آن به هر روش و شیوه‌ای متوسل می‌شوند. از جمله احداث قنات و کانال‌های آبیاری. مخارج هنگفت این طرح‌ها از توان افراد خارج است و حمایت و کمک دولتی می‌طلبد.

در بازار شیراز ردایی که بر دوش استادکاران قدیم ایران افتاده بود ناگزیر ساییده و نخ‌نما شده است. در اصفهان بالای سردر بزرگ «میدان»، در نزدیکی محلی که پدر حاجی بابا، قلم‌موی خود مشغول کار بود، عده‌ای که کارشان ساختن جلد کتاب است به کار اشتغال دارند. ولی به استثنای یکی دو مورد جلدهایی که توسط این اشخاص ساخته می‌شود از نوع درجه دوم و درجه سوم است. تهیه‌کنندگان آنها اغلب مردان جوانی هستند که دارای استعداد فنی شگفت‌آوری هستند. در واقع، به همان اندازه که مغز کارفرمایان متجدد آنها از ذوق و استعداد تجارتی سرشار است این کارگران جوان از استعداد فنی برخوردار می‌باشند.

هری موریس وارنر، یکی از بنیان‌گذاران استودیو مشهور «برادران وارنر» 12 دسامبر سال 1881 در دهکده‌ای کوچک نزدیک ورشو به‌دنیا آمد. پدرش تاجر و تولید‌کننده کفش بود. خانواده وارنر در سال 1885 به بالتیمور مهاجرت کردند. برادران وارنر در آغاز با خرید یک پروژکتور به نمایش فیلم در پنسیلوانیا و اوهایو پرداختند و از این وسیله به‌عنوان منبع درآمد خود استفاده می‌کردند، سپس در سال ۱۹۰۳ در نیوکاسل، یک سینمای عمومی راه‌اندازی کردند. در سال ۱۹۱۲ هری وارنر یک حسابرس به نام پائول اشلی چیس را استخدام کرد. او در سال ۱۹۲۳ یک وام بانکی گرفت و این اولین گام در تاسیس موسسه «برادران وارنر» بود که حدود یک دهه بعد به غولی در عالم صنعت تولید و عرضه فیلم تبدیل شد.

چنین روزی در سال 1574 سلطان سلیم دوم، امپراتور عثمانی به علت لیزخوردن و افتادن در حمام جان سپرد. وی پس از شکست در جنگ دریایی « لپانتو » در سواحل قبرس از ناوگان مشترک اسپانیا، اتریش، پاپ و ونیز که منجر به غرق شدن و 230 کشتی جنگی عثمانی شد دچار افسردگی شدید شده بود. در دوران او طی نقشه‌ای خاص، اتصال دریای سیاه به دریای خزر در دستور کار قرار گرفت، اما موفق به تکمیل آن نشدند. وی سپس با دولت‌های فرانسه و اتریش معاهده صلح امضا کرد. عثمانی‌ها در معاهده صلح با اتریش، مالکیت اراضی متعلق به اتریش در مجارستان را پذیرفتند.

13 دسامبر سال 1546 پرتغالی‌ها، از راه دریایی وارد هند شدند و نقاطی را در ساحل غربی هند و گجرات اشغال کردند. نیروهای حکمران گجرات سی برابر پرتغالی‌ها بودند؛ ولی چون اسلحه آتشین در اختیار نداشتند شکست خوردند. پرتغالی‌ها تا اواسط قرن بیستم در هند ماندند تا اینکه جواهر لعل نهرو، نخست‌وزیر هند در یک دسامبر سال 1961 میلادی بندرگوا آخرین مستعمره پرتغال در شبه قاره هند را پس گرفت و به استعمار پرتغال در این شبه قاره پایان داد. پرچم پرتغال از سال 1510 میلادی که بندر گوا توسط آلفونسو دوآلبوکرک تصرف شده بود بر فراز این بندر که لقب «مارس پرتغال» را داشت، برافراشته بود.

ادوارد براون بیشتر اسنادی را که در دوران حضورش در ایران گرد آورده بود، به بخش خاورمیانه کمبریج اهدا کرد. مشکل مجموعه این است که بخش زیادی از آن نامنظم است. زمانی من ۴۰ هزار صفحه را عکسبرداری کردم. زمانی نیکلسون فهرست‌نویسی انجام داد؛ اما باز هم مجموعه ناقص است. در حال حاضر یک خانم ایرانی به اسم یاسمین فقیهی سرپرستی این مجموعه را به عهده گرفته که بسیار علاقه‌مند است و به نظر می‌رسد قرار است اتفاقات خوبی در این مجموعه رخ دهد. او نسخه‌نویس‌های شخصی داشت که در کنار او از نسخ خطی و برخی اسناد مهم یادداشت‌برداری کرده و یک نسخه آن را نگهداری کردند.

عبور رودخانه زاینده‌رود از جلگه‌های اصفهان، در تبدیل شدن این منطقه به پرآب‌ترین مکان ایالت جبال بسیار موثر بود و زمینه را برای پرورش انواع محصول کشاورزی مهیا و شرایط طبیعی این شهر آن را به منشأ انواع محصولات کشاورزی و میوه‌ها و. . . تبدیل‌کرد. بنا به گفته همدانی، اصفهان سرزمینى است پهناور و با ساختمان‌های فراوان و خاکى سالم و کم‌حشره (ابن‌الفقیه همدانی، 1349: 98) اما بارتولد در مورد زمین کشاورزی این شهر، نظری مخالف دارد و می‌گوید که زمین‌های کشاورزی اصفهان به کود بسیاری نیازمند بود و برای رفع این مشکل نیز مردمان این شهر در برج‌های مخصوصی فضله کبوتر جمع می‌کردند و علاوه بر آن مدفوعات انسانی و حیوانی شهر را نیز به کار برده یا حتی مدفوعات انسان را می‌خریدند.

یکی از نکات بارز دوران حاکمیت آل‌بویه بر بخشی از جهان اسلام، فضای تسامح و تساهلی بود که آنان، به‌ویژه در حوزه علم و دانش بر قلمرو حاکمیت خویش ایجاد کردند. در سایه این شرایط، پیروان مذاهب و اقوام مختلف در کنار هم با آزادی و آسایش به تحصیل، تدریس، تالیف، تصنیف، مذاکره و مبادله علوم عقلی و نقلی و فنون اسلامی و معارف بشری می‌پرداختند. بی‌شک نخستین ابزاری که برای اهل علم و دانش، مهم تلقی می‌شد و نقش موثری در رشد و شکوفایی فرهنگ و تمدن داشت، کتاب و کتابخانه بود. حاکمان، وزیران و حتی علما و دانشمندان آن عصر نیز از اهمیت چنین مقوله‌ای، غافل نبودند.