بررسی پایگاه اقتصادی- اجتماعی زنان روستایی و عوامل موثر بر بهبود آن

هما سروش‌مهر* حامد رفیعی**، خلیل کلانتری***، حسین شعبانعلی فمی**** در این پژوهش با استفاده از توابع کیفی لوجیت، عوامل موثر بر بهبود جایگاه زنان روستایی شناسایی شده و میزان دقیق آثار هر یک از متغیرهای مورد بررسی بر بهبود پایگاه اقتصادی- اجتماعی آنها تعیین شد. روش نمونه‌گیری به صورت انتساب متناسب طبقه‌ای و در مرحله بعد به صورت تصادفی بوده است. نتیجه پژوهش و راهکارها: براساس نتایج تحقیق، بهبود تحصیلات زنان روستایی نقش موثری در شناخت جایگاه اقتصادی آنها و ارتقای وضعیت موجود زنان خواهد داشت. بنابراین تشریح اهمیت تحصیلات دختران در بین خانواده‌های روستایی، توسعه نهضت سوادآموزی و ایجاد موسسات آموزش از راه دور برای زنانی که امکان کمتری برای تحصیل دارند، در بهبود جایگاه اقتصادی آنها تاثیر زیادی خواهد داشت. همچنین نتایج نشان داد که چنانچه همسران زنان مورد مطالعه، سطوح تحصیلی بیشتری داشته باشند، جایگاه اقتصادی زنان می‌تواند افزایش یابد. در این راستا توسعه امکانات تحصیلی در بین مردان روستایی هم می‌تواند سیاست‌گذاری مناسبی در جهت رسیدن به اهداف در نظر گرفته شده، قلمداد شود. همچنین نتایج نشان داد چنانچه شاخص اعتماد به نفس در زنان روستایی بهبود یابد، احتمال بهبود جایگاه اقتصادی زنان به شدت افزایش خواهد یافت. همچنین از آنجا که تنها ۱۶ درصد زنان روستایی دارای اعتماد به نفس بالایی بودند، لذا سیاست‌گذاری‌ها به منظور تقویت روحیه اعتماد به نفس در بین زنان بسیار اثربخش و ضروری خواهد بود. با توجه به نتایج این پژوهش چنانچه زنان پشتوانه پس‌انداز داشته باشند، جایگاه اقتصادی مطلوب‌تری خواهند داشت. بنابراین تشویق زنان به پس‌انداز بیشتر می‌تواند راهکاری در جهت بهبود وضعیت موجود باشد. افزایش مهارت‌های اقتصادی زنان نیز اثر چشمگیری در بهبود جایگاه اقتصادی آنها خواهد داشت. لذا آموزش‌های لازم در این زمینه به منظور افزایش توان تولیدی زنان (مانند صنایع دستی) و گسترش برنامه‌های فنی و حرفه‌ای روستا می‌تواند نقش بسزایی در بهبود جایگاه اقتصادی این گروه داشته باشد. شاخص خوداثربخشی در بین زنان اثر مثبت و معنی‌داری در بهبود جایگاه اقتصادی زنان داشته است. از آنجا که تنها ۲/۱۵ درصد از زنان دارای خوداثربخشی بالایی در نمونه موردنظر بوده‌اند، بنابراین تقویت این شاخص به عنوان محرکی در بهبود جایگاه اقتصادی زنان، ضروری و اثربخش خواهد بود. همانگونه که از نتایج مشخص شد، شاخص نگرش برابر جنسیتی رابطه مثبت و معنی‌داری با احتمال بهبود جایگاه اقتصادی زنان داشته است. بنابراین چنانچه آموزش‌های لازم به زنان به نحوی ارائه شود که این گروه فعالیت‌شان را در سطحی پایین‌تر از گروه مردان نبینند، آنگاه جایگاه اقتصادی زنان تقویت خواهد شد. سیاست‌های تشویقی به منظور مشارکت زنان در فعالیت‌های اقتصادی نیز اثر درخور توجهی در بهبود جایگاه بیان شده خواهد داشت. قابل ذکر است که برآورد پارامتر مربوط به این متغیر دارای بیشترین میزان کشش بوده است. بنابراین می‌توان از این عامل به عنوان مهم‌ترین مولفه در بهبود جایگاه اقتصادی زنان نام برد. متغیر مذکور در برگیرنده مولفه‌هایی چون عضویت در تعاونی‌های تولیدی، کمک به افزایش مهارت‌های تولیدی دیگران، پس‌انداز جمعی پول و انجام فعالیت‌های اقتصادی جمعی است که زنان را امیدوار می‌کند. همانطور که مشارکت اقتصادی زنان به عنوان مهم‌ترین عامل در بهبود جایگاه اقتصادی- اجتماعی زنان شناخته شد، تشکیل گروه خودیار نیز می‌تواند به عنوان مهم‌ترین عامل تسهیل‌کننده مشارکت اقتصادی زنان به کار رود. نتایج این مطالعه نشان داد که خشونت خانگی عامل بازدارنده‌ای در بهبود جایگاه اقتصادی زنان روستایی قلمداد می‌شود. بنابراین برنامه‌های مشاوره‌ای در این زمینه به منظور کاهش این خشونت‌ها در خانواده می‌تواند در بهبود جایگاه موردنظر موثر باشد. در نهایت چنانچه زنان دارای تحرک اجتماعی بیشتری باشند، احتمال بهبود جایگاه اقتصادی در بین آنان افزایش خواهد یافت. در این زمینه با توجه به اینکه تنها ۴۱ درصد از زنان در شهرها برای فروش محصولات حضور داشته‌اند، بنابراین سیاست‌گذاری‌ برای تشویق زنان به حضور پررنگ‌تر در اماکن اجتماعی و متقاعد کردن شوهران آنها می‌تواند عامل موثری در بهبود جایگاه اقتصادی زنان باشد. * کارشناس ارشد توسعه روستایی دانشگاه تهران ** دانشجوی دوره دکترا اقتصاد کشاورزی دانشگاه تهران *** دانشیار دانشکده اقتصاد و توسعه کشاورزی دانشگاه تهران **** دانشیار دانشکده اقتصاد و توسعه کشاورزی دانشگاه تهران