«کندوان» جهانی شد

سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) در جریان نشست سالانه مجمع عمومی که این هفته در سمرقند ازبکستان برگزار شد، فهرست بهترین دهکده‌‌‌های گردشگری سال ۲۰۲۳ را نیز اعلام کرده است. این فهرست در واقع، تمجید از روستاهایی است که در پرورش مناطق روستایی و حفظ مناظر، تنوع فرهنگی، ارزش‌‌‌های محلی و سنت‌‌‌های آشپزی پیشرو هستند.

در سومین سال دهکده‌‌‌های منتخب جهان، ۵۴ روستا از تمام مناطق از بین تقریبا ۲۶۰ برنامه ارائه شده به سازمان جهانی گردشگری، انتخاب شدند. همچنین ۲۰ روستای دیگر به برنامه ارتقا پیوستند و همه ۷۴ روستا در حال حاضر بخشی از شبکه بهترین دهکده‌‌‌های گردشگری سازمان جهانی تجارت جهانی به‌‌‌شمار می‌‌‌روند. این شبکه هر سال‌ گسترش می‌یابد و هدف آن تبدیل شدن به بزرگ‌ترین شبکه روستایی جهانی است. با اعلام این ۷۴ عضو جدید، ۱۹۰ روستا اکنون بخشی از این شبکه منحصر‌به‌فرد هستند. به گفته زوراب پولولیکاشویلی، دبیرکل UNWTO، گردشگری می‌تواند نیروی قدرتمندی برای فراگیری، توانمندسازی جوامع محلی و توزیع منافع در سراسر مناطق باشد.

در این لیست ۵۴ روستای برتر، کشورهای آسیایی بیش از سایر مناطق، دهکده‌‌‌های برتر را از آن خود کردند و ایران، قزاقستان و ازبکستان نیز توانستند سهمی از این فهرست ۵۴گانه را به خود اختصاص دهند و روستای کندوان ایران توانست در کنار برترین روستاهای توریستی جهان از کشورهای اروپایی همچون ایتالیا، اسپانیا و سوئیس گرفته تا کشورهایی در آمریکای جنوبی همچون شیلی، پرو و آرژانتین و مصر در آفریقا و چین، ژاپن و کره جنوبی در آسیا قرار گیرد.

ابتکار بهترین دهکده‌‌‌های گردشگری از سوی UNWTO که در سال ۲۰۲۱ راه‌‌‌اندازی شد، بخشی از برنامه گردشگری UNWTO برای توسعه روستایی محسوب می‌شود. این برنامه به‌‌‌منظور تقویت توسعه و شمول در مناطق روستایی، مبارزه با کاهش جمعیت، پیشبرد نوآوری و ادغام زنجیره ارزش از طریق گردشگری و تشویق شیوه‌‌‌های پایدار ارائه می‌شود. روستاها در ۹ حوزه کلیدی شامل منابع فرهنگی و طبیعی، ترویج و صیانت از منابع فرهنگی، پایداری اقتصادی، پایداری اجتماعی، پایداری زیست محیطی، توسعه گردشگری و یکپارچه‌‌‌سازی زنجیره ارزش، حاکمیت و اولویت‌‌‌بندی گردشگری، زیرساخت و اتصال و بهداشت، ایمنی و امنیت ارزیابی می‌شود.

این ابتکار براساس سه رکن بهترین دهکده‌‌‌های گردشگری، بهترین دهکده‌‌‌های گردشگری قابل ارتقا و شبکه‌‌‌سازی بهترین دهکده‌‌‌های گردشگری تشکیل شده است. با تشکیل شبکه جهانی برای جوامع محلی، فضایی برای تبادل تجربیات و شیوه‌‌‌های مناسب، یادگیری و فرصت‌‌‌ها در میان اعضای سازمان و مشارکت کارشناسان و شرکای بخش دولتی و خصوصی که در ترویج گردشگری به عنوان محرک توسعه روستایی فعالیت می‌‌‌کنند، ایجاد می‌شود.

راه دراز کندوان برای توسعه پایدار گردشگری

در ۶۲ کیلومتری تبریز و پس از گذر از اسکو، روستایی کوهستانی قرار دارد که توانسته عنوان اولین روستای جهانی گردشگری ایران را به دست آورد. کندوان، روستایی با معماری صخره‌‌‌ای است و در سال ۱۳۷۶ به شماره ۱۸۵۷ در آثار ملی ایران ثبت شد. حالا با ثبت جهانی به نظر می‌رسد راه هم برای حفاظت از بافت روستا و هم توسعه گردشگری خارجی آن فراهم شده است.

آنچه کندوان را از سایر روستاهای ایران متمایز می‌‌‌کند شکل خانه‌‌‌های آن است‌‌‌، روستایی که خانه‌‌‌هایش در دل صخره‌‌‌های کله‌‌‌قندی در دامنه کوهستان سهند قرار گرفته و هر خانه به مثابه پناهگاهی است که ساکنان برای بیش از ‌۱۵۰۰ سال آنجا را برای زندگی برگزیده‌‌‌اند. البته محققان قدمت این صخره‌‌‌ها را به هفت‌هزار سال پیش برمی‌‌‌گردانند، زمانی که آتشفشان سهند اتفاق افتاد و برای سده‌‌‌ها باد و باران و برف آن را به شکل کنونی در‌آورد. چند‌هزار سال بعد مردم آنجا را فضایی مناسب برای حفظ جان دیدند. نام آن را هم کندجان گذاشتند که محلی برای حفظ جان معنا می‌‌‌داد. جالب اینکه در شناسنامه متولدین کندوان نیز کندجانی به وفور آمده که نشان‌‌‌دهنده همان نام قدیم روستاست.

ثبت جهانی آیا گام آخر برای توسعه گردشگری در کندوان است یا ما همچنان راه درازی برای توریسم خارجی در این روستا داریم؟ پاسخ حمیدرضا کرمی، کارشناس گردشگری گزینه دوم است، اینکه برای حفظ این ثبت جهانی باید مجموعه اقداماتی انجام شود. او به «دنیای اقتصاد» می‌‌‌گوید: کندوان مکانی خاص در کشور ماست که معماری آن کاملا منحصر‌به‌فرد است. کمتر جایی در دنیاست که چنین معماری داشته باشد، ‌‌‌ البته ما در ترکیه کاپادوکیا را داریم که مشابه کندوان به لحاظ معماری است اما از نظر امکاناتی که برای گردشگران فراهم شده میان ما و آنها زمین تا آسمان فاصله است.

به گفته کرمی در کاپادوکیا در آسمان بالن‌‌‌های رنگارنگی قرار دارد که در تلاقی با بافت روستا حس دوگانه‌‌‌ای از مدرنیته و سنت در کنار هم را شکل می‌‌‌دهد. او می‌‌‌افزاید: در عوض ما در کندوان مدرنیته را به بدترین شکل لحاظ کرده‌‌‌ایم. سیم‌‌‌های برق و... از داخل فضا رد می‌شود و همین موضوع امکان گرفتن یک عکس و تصویر خوب از روستا را بسیار دشوار کرده است. اهمیت عکس از آن‌روست که با به اشتراک گذاشتن آن توسط توریست‌‌‌ها در شبکه‌‌‌های اجتماعی می‌توان به جذب گردشگران بیشتر امیدوار بود. این کارشناس گردشگری معتقد است با ثبت جهانی کندوان دیدگاه ما باید از محلی و ملی به سمت بین‌المللی سوق پیدا کند. او توضیح می‌‌‌‌‌‌دهد: ما باید ببینیم نیاز گردشگران چیست و در راستای برطرف کردن آن حرکت کنیم. درست است که سنت‌‌‌ها در کشور ما ریشه‌دار هستند و سبک زندگی مردم در کندوان مختص به آنهاست یا معماری کندوان به خودی خود جذاب است. اما گردشگر در کنار همه این موارد نیاز به استراحت دارد و نیازهایی که باید برطرف شود.

او تداوم ثبت جهانی کندوان را در گرو رفع نواقصی می‌‌‌‌‌‌داند که در آن وجود دارد، ‌‌‌ کرمی می‌گوید: با ثبت جهانی باید برنامه‌‌‌ریزی‌هایی برای رفع این نواقص وجود داشته باشد. به عنوان مثال ما با مواردی مثل سیم‌های برق مواجهیم یا بنرهایی که به در و دیوار در روستا چسبانده شده و چهره بومی و سنتی آن را تحت‌تاثیر قرار داده است. در این زمینه ما می‌توانیم از تجربه‌‌‌هایی مانند کاپادوکیا استفاده کنیم که توانسته است گردشگران را از کشورهای مختلف جذب کند.

به گفته کرمی، گردشگری در کندوان تاکنون برای توریسم انبوه داخلی برنامه‌ریزی شده بود نه گردشگری خاص و بین‌المللی. او اضافه می‌‌‌کند: ما باید در شیوه گردشگری این روستا تغییر رویکرد بدهیم و اولین گام آن آموزش مردم محلی است که در آن علاوه بر اهمیت دادن به ارزش‌‌‌ها و سنت‌های روستا، ‌‌‌ درآمدزایی پایدار و استاندارد نیز داشته باشند. با اهمیت یافتن یک مقصد معمولا قیمت‌ها نجومی و خدمات بی‌‌‌کیفیت عرضه می‌شود. این کارشناس گردشگری به این دو آفت که ممکن است به جان کندوان هم بیفتد اشاره می‌‌‌کند و می‌گوید: این موضوع ضرورت آموزش را توجیه می‌‌‌کند ضمن اینکه گردشگران نیز باید در زمینه احترام به سنت‌‌‌های فرهنگی و سنتی مردم منطقه آموزش دیده باشند، زیرا در گردشگری همواره اولویت با جامعه محلی است.

او مدیریت پسماند و زباله و پاک‌سازی محیط را یکی از موارد ضروری در گردشگری کندوان می‌‌‌داند و می‌‌‌افزاید: اگر خواهان توسعه گردشگری در این منطقه برای بلندمدت هستیم باید با صبر و حوصله کارمان را شروع کنیم. در کنار آن باید نهادهای نظارتی افق چندساله را برای روستا ترسیم کنند و بر ارائه خدمات و... نظارت داشته باشند. این کارشناس گردشگری همچنین با اظهار امیدواری از اینکه تجربه ثبت جهانی کندوان الگویی برای سایر کاندیداهایی باشد که برای ثبت جهانی معرفی شده‌‌‌اند، می‌گوید: در ایران برخلاف بسیاری از مناطق جهان فرهنگ روستانشینی وجود دارد، ما در ایران پتانسیل زیادی داریم که می‌توانیم از آن برای توسعه گردشگری خارجی بهره بگیریم.