هر دم آید غمی از نو به مبارک بادم
در سوگ حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر موسویان
بعد از انقلاب نظامات پولی و مالی اسلامی با بنیان شیعی تحرک جدی پیدا کرد، بانک‌ها اسلامی شدند، عملیات بانکی بدون ربا شد، اوراق مالی اسلامی (مشارکت) طراحی و به‌کار گرفته شد. بعدها این قابلیت‌ها در سایر کشورهای اسلامی و غیراسلامی گسترش یافت، در این کشورها کمیته‌های شریعت تشکیل شد ابزارهای جدید مالی طراحی و استانداردهای شرعی برای انجام عملیات پولی و مالی وضع شد. به علت وفور منابع مالی کشورهای اسلامی و باورهای آنها برای اجتناب از ربا، بسیاری از کشورهای غیراسلامی سعی کردند خود را شاهراه بانکداری اسلامی بنامند تا این منابع را جذب کنند. این موضوع به‌علاوه بحران مالی ۲۰۰۸ غرب، باعث توسعه بیش از پیش ابزارهای مالی اسلامی در دنیا شد. اما در این رهگذر ایران عقب افتاد اگر چه به مدد آموزه‌های شهید صدر و تحولات انقلاب اسلامی، ایران ابتدا در این زمینه پیشتاز بود اما متاسفانه این جد و جهد به محاق رفت و تحولات فکری در این زمینه دچار رخوت شد. ابزارهای مالی فعلی هم کارآمدی خود را از دست داد و جوابگوی نیازهای روز نبود و نوآوری جدیدی هم شکل نگرفت. در سال ۱۳۸۳ با مشورت تعدادی از بانکداران، در وزارت امور اقتصادی و دارایی شورایی مشورتی در این زمینه تشکیل شد. بعد از آن در بانک مرکزی شورای فقهی با هدف طراحی ابزارهای جدید و رفع ایرادات ابزارهای فعلی و کارآمد کردن آنها ایجاد شد. در همین مسیر توفیق آشنایی با استاد گرانقدر حجت‌الاسلام و المسلمین آقای دکتر موسویان را یافتم. تحصیلکرده اقتصاد بود و به مبانی فقهی و حقوقی تسلط داشت. صاحب کتب و مقالات فراوان بود. مورد احترام و اعتماد مراجع تقلید بود. با حُسن خلق و صبوری و تسلط و تواضع، محوریت مباحث فقهی و حقوقی مالی اسلامی را در جلسات به عهده داشت. دانش فقهی و اخلاق نیکو در کنار مساعی شبانه‌روزی، ایشان را به چهره‌ای محبوب و برای متولیان و کارشناسان پولی و مالی کشور کرده بود. هر جا با گرهی روبه‌رو می‌شدند اولین کسی به ذهن بانکداران می‌آمد، مرحوم آقای موسویان بود. ایشان پلی شدند تا زبان فعالان بازارهای پولی و مالی با حوزه‌های فقهی به هم نزدیک و از این مسیر گره بسیاری از معضلات باز شود. بسیاری از نوع‌آوری‌های جدید در بازارهای پولی و مالی نتیجه ایفای نقش موثر ایشان بود. یار صدیق و همکار و همراه ایشان، عالِم دیگری به نام حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر نظرپور بود که او هم در این زمینه خدمات شایانی داشته است. این دو عزیز همیشه با هم بودند، با هم از قم می‌آمدند با هم برمی‌گشتند و هریک مکمل دیگری بود.
من به اعتبار حضور در بانک توسعه اسلامی و تجربه‌ای که از کمیته شریعت آن بانک داشتم و همچنین به اعتبار حضور در جلسات هیات خدمات مالی اسلامی (IFSB) در مالزی، متوجه ظرفیت بالای گنجینه‌های ذخایر استدلالی و نظری فقه امامیه در حوزه‌های پولی و مالی بودم. لیکن متاسفانه نه می‌توانستیم ظرفیت‌های نظری شیعی در این حوزه‌ها را به دیگران منتقل کنیم و نه می‌توانستیم از نو‌آوری‌های دیگر کشورهای اسلامی بهره‌مند شویم. برای جبران این ضعف‌ها دو سودا را در سر می‌پروراندم. اول اینکه، استانداردهای شرعی بانکداری اسلامی را ترجمه و منتشر کنیم تا شاید عملیات بانکی ما نیز از لحاظ مقررات شرع استاندارد شده و نظارت‌پذیر شود تا میزان انتقادات در این زمینه کاهش یابد، که جلد اول آن بعد از اینکه ترجمه شد به همت دو عزیز مورد اشاره با فقه شیعه انطباق داده شد و بقیه نیمه‌تمام ماند. دوم اینکه این دو عزیز به زبان‌های خارجی مسلط شده و در اجلاس بانکداری اسلامی که در بسیاری از کشورها برگزار می‌شد زبان گویای توانمندی‌های فکری امامیه در حوزه‌های پولی و بانکی باشند که متاسفانه، هر دو عزیز را از دست دادیم یکی دو سال پیش در تصادف و دیگری امروز.
من از مرحوم دکتر موسویان فراوان آموخته‌ام. یکی از ویژگی‌های موثر ایشان این بود که توانست دانش و اندیشه را به عمل تبدیل کند.وامدار او هستم. فعالان بازارهای پولی و مالی هم وامدار او هستد. او در بوستان معرفت، چون درختی رسا و شجره طیبه‌ای بود که بسیاری از جمله بانکداران و فعالان و متولیان بورس از ثمره دانش او متنعم و از سایه‌سار اخلاق او بهره‌مند بوده‌اند.
به هیچ باغ نبود آن درخت مانندش/ که تندباد اجل بی دریغ برکندش
به لطف خویش خدایا روان او خوش دار / بدان حیات بکن زین حیات خرسندش
