۸ مساله مهم اعتبارسنجی
اعتبارسنجی با استفاده از جمع‌‌‌آوری اطلاعات مربوط به سوابق مالی و اعتباری هر فرد، اشخاص خوش‌‌‌حساب و بدحساب را شناسایی میکند. با شناسایی میزان خوش‌‌‌حسابی اشخاص، می‌‌‌توان به توزیع عادلانه منابع مالی در کشور کمک کرد. به این معنا که هرچه یک فرد خوش‌‌‌حساب‌‌‌تر باشد، خدمات اجتماعی و مالی بیشتری نظیر وام، کارت اعتباری، خرید اقساطی کالا، چک و... را دریافت میکند و به این صورت این خدمات به صورت عادلانه در کشور توزیع میشود.
مهم‌ترین محصول اعتبارسنجی امتیاز اعتباری است که شامل یک نمایش عددی از تاریخچه اعتباری و رفتار مالی شخص است. در کشور ما نیز همه افراد بالای ۱۸سال دارای امتیاز اعتباری هستند که میزان خوش‌‌‌حسابی آنها را در قبال تعهداتشان نمایش می‌دهد. این امتیاز عددی بین ۲۵۰ تا ۹۰۰ است. هر چه این عدد بالاتر باشد، شخص خوش‌‌‌حساب‌‌‌تر محسوب شده و ریسک مالی و اعتباری کمتری دارد و از سوی دیگر هرچه شخص نسبت به بازپرداخت دیون مالی خود بدحساب‌‌‌تر باشد، امتیاز اعتباری کمتری دریافت میکند که بیانگر ریسک اعتباری بیشتر است.
با وجود اینکه اعتبارسنجی در کشورهای توسعه‌یافته و درحال توسعه کاربردهای فراوانی در حوزه‌‌‌های مختلف شامل بیمه، تسهیلات، کارت اعتباری، معاملات، خرید و فروش ملک و... دارد، در کشور ما تصور عموم بر این است که اعتبارسنجی فقط برای تسهیلات بانکی و اخذ وام مهم است. بر همین اساس در این یادداشت به بررسی اهمیت اعتبارسنجی و امکان حل مسائل مهم و مختلف در داخل کشور با استفاده از ابزار اعتبارسنجی پرداخته شده است.
مسائل مهم قابل حل توسط اعتبارسنجی
۱.تسهیلات بانکی:
اعتبارسنجی نقشی اساسی در دنیای بانکداری ایفا میکند و بر جنبه‌‌‌های مختلف صنعت خدمات مالی تاثیر می‌‌‌گذارد. یکی از کاربردهای اولیه اعتبارسنجی در بانکداری در ارزیابی درخواست‌‌‌های تسهیلات است. هنگامی که افراد یا مشاغل برای وام‌‌‌هایی مانند وام مسکن، وام‌‌‌های شخصی یا وام‌‌‌های تجاری به بانک مراجعه میکنند، بانک‌ها و موسسات وام‌‌‌دهنده از امتیاز اعتباری به‌عنوان عامل تعیین‌کننده کلیدی در ارزیابی اعتبار متقاضی استفاده میکنند. امتیاز اعتباری با نمره بالا برای بانک‌ها و موسسات مالی نشان‌‌‌دهنده ریسک پایین متقاضی است و بانک‌ها میتوانند با شرایط آسان‌‌‌تر وام و تسهیلات را برای فرد مهیا کنند؛ به‌‌‌طوری که بعضی از بانک‌ها به کسانی که بالاترین امتیاز اعتباری را دارند بدون دریافت وثیقه یا درخواست ضامن، وام را در اختیار فرد متقاضی قرار می‌دهند. از سوی دیگر تسهیلات پرداختی از طریق اعتبارسنجی موجب کاهش مطالبات معوق و هزینه‌‌‌های وصول مطالبات خواهد شد که این موضوع می‌‌‌تواند به توسعه فعالیت بانک‌ها نیز کمک کند.
۲.امتیاز و سقف اعتباری چک
چک در معاملات روزمره دارای نقش پررنگی است و بسیاری از معاملات در بازار کشور با استفاده از چک صورت می‌‌‌پذیرد. براساس آمار اعلام‌شده از سوی بانک‌مرکزی در خردادماه سال‌جاری، نزدیک به ۱۲درصد از چک‌‌‌های صادره برگشت خورده‌‌‌اند، درصورتی که در کشورهای همسایه برای مثال کشور امارات این آمار به ۲درصد می‌‌‌رسد. به همین علت یکی از دغدغه‌‌‌های اصلی در این خصوص، ریسک عدم‌نقدشوندگی چک در زمان سررسید است که در این راستا یکی از روشهای موثر برای پذیریش چک از اشخاص، بررسی امتیاز اعتباری صاحب چک است. براساس اصلاحیه قانون صدور چک برای افراد متقاضی دسته چک، باید سقف مجاز چک تعیین شود. در این راستا افراد باید تا سقف اعتباری تعیین‌شده اقدام به صدور چک کنند و ذی‌نفعان و دریافت‌‌‌کنندگان چک میتوانند سقف مجاز چک شخص را مشاهده و براساس ریسک اعتباری صادرکننده چک نسبت به پذیرش یا عدم‌پذیرش برگه چک اقدام کنند.
۳.بیمه:
اعتبارسنجی کاربردهای متنوعی برای شرکت‌های بیمه دارد. این شرکت‌ها میتوانند با استفاده از گزارش اعتبارسنجی و سوابق بیمه افراد، ارزیابی کنند که هر فرد دارای چه میزان از ریسک بوده و به این ترتیب به مدیریت پرتفوی خود بپردازد. همچنین نرخ‌‌‌گذاری پویا برای تعیین حق بیمه برای هر شخص نیز یکی دیگر از مزایای استفاده از گزارش اعتباری برای شرکت‌های بیمه‌‌‌ای است. با توجه به اهمیت فوق‌‌‌العاده مشتری در صنعت بیمه و تعداد و ماهیت شرکت‌های ارائه‌‌‌دهنده خدمات به بیمه‌‌‌گذاران در بازار کشور، شناسایی رابطه بین استراتژی قیمت‌گذاری و رضایت بیمه‌‌‌گذاران از قیمت‌های منصفانه اهمیت بسزایی دارد. یکی دیگر از کاربردهای مهم اعتبارسنجی در صنعت بیمه، فروش بیمه‌‌‌نامه‌‌‌ها به صورت اقساطی است. اما این روش فروش همواره ریسک‌‌‌هایی را به همراه خواهد داشت. اگر مشتری اقساط را به‌موقع پرداخت نکند، شرکت بیمه متحمل ضرر خواهد شد. به همین علت، برخی از شرکت‌های بیمه ناگزیر شده‌‌‌اند اقدامات سخت‌‌‌گیرانه‌‌‌تری را در مورد شبکه فروش به کار ببندند. در این راستا اعتبارسنجی می‌‌‌تواند کمک کند تا مشتریان کم‌ریسک برای فروش بیمه‌‌‌نامه به صورت اقساطی شناسایی شوند.
۴.معاملات بین اشخاص:
مزیت بعدی استفاده از امتیاز اعتباری در معاملات بین افراد است. یکی از چالش‌های اصلی در معاملات بین دو شخص، عدم‌شناخت کافی طرفین و در واقع نبود تقارن اطلاعاتی است که این موضوع بعضا به ایجاد مشکلات عمده در قراردادها و معاملات بین اشخاص منجر شده و حتی موجب کلاهبرداری، اختلاف‌نظر و افزایش حجم شکایات و مراجعات به محاکم قضایی میشود. اما با فرهنگسازی استفاده از امتیاز اعتباری در حین انجام معاملات، می‌‌‌توان به این اطمینان رسید که طرفین یک معامله از عملکرد و سوابق مالی همدیگر آگاهی یافته و مذاکرات و معاملات در فضای شفاف‌‌‌تری صورت می‌‌‌پذیرد.
۵.فروش اقساطی کالاهای مصرفی:
در شرایط اقتصادی و تورمی حاضر و کاهش توان خرید، یکی از راه‌‌‌های افزایش سهم بازار و افزایش فروش برای فروشندگان، فروش کالا و خدمات به صورت اقساطی است. در این راستا، شناسایی مشتریان خوش‌‌‌حساب و دارای انضباط مالی برای فروشندگان بسیار حائز اهمیت بوده و این موضوع با استفاده از اعتبارسنجی محقق میشود. در این راستا بسیاری از برندهای معتبر و بنام در کشور از روش اعتبارسنجی برای شناسایی مشتریان خوش‌‌‌حساب و بدحساب استفاده میکنند تا احتمال عدم‌وصول وجه کالای فروخته‌شده به‌شدت کاهش یابد.
همچنین این موضوع این امکان را برای مصرف‌کنندگان خوش‌‌‌حساب فراهم میکند تا کالاها و لوازم موردنیاز خود را به صورت اقساطی با شرایط مناسب و بدون ضامن و وثیقه تهیه کنند.
۶.اجاره ملک:
اجاره ملک مانند سایر معاملات دارای ریسک‌‌‌های طرفین معامله است. از سویی مستاجر تمایل دارد مالک نسبت به پرداخت هزینه‌‌‌های کلی ملک و تحویل مبلغ ترهین به موقع اقدام کند و از سوی دیگر مالک تمایل دارد با مستاجرانی با ریسک پایین و پرداخت اجاره به‌موقع معامله کند. اعتبارستجی می‌‌‌تواند موجب افزایش بهبود سلامت معاملات بین صاحب خانه و مستاجر شود. در این راستا مالکان میتوانند از امتیازات اعتباری برای ارزیابی توانایی و مسوولیت‌‌‌پذیری مستاجران به‌منظور اطمینان از پرداخت به‌موقع اجاره و مدیریت مسوولانه تعهدات مالی و غیرمالی، استفاده کنند.
۷.اعتبار برای خرید در فروشگاه‌‌‌های آنلاین:
در حال حاضر خرید کالا از فروشگاه‌‌‌های اینترنتی در کشور رشد قابل‌توجهی یافته و فروشگاه‌‌‌های مزبور نیز در رقابت با یکدیگر نسبت به ارائه خدمات و امکانات ویژه به مشتریان خود اقدام میکنند. یکی از امکانات یادشده، ارائه اعتبار برای هر شخص و امکان خرید کالا از این فروشگاه‌‌‌ها به صورت اقساطی است. فروشگاه‌‌‌های آنلاین با در اختیار داشتن امتیاز اعتباری مشتریان خود میتوانند میزان اعتبار تخصیصی را براساس میزان خوش‌‌‌حسابی، انضباط و توان مالی هر شخص به صورت بهینه انتخاب کرده و ریسک عدم‌برگشت وجه را به حداقل برسانند.
۸.شناسایی مودیان خوش‌‌‌حساب و بدحساب:
سازمان امور مالیاتی اظهارنامه اشخاص را براساس قوانین و مقررات مربوطه و در دوره‌‌‌های مختلف تعیین‌شده دریافت میکند، لیکن امکان صحت‌‌‌سنجی تمامی اظهارنامه‌‌‌های مالیاتی دریافتی، امری دشوار و پرهزینه است. از این‌رو سازمان‌های مالیاتی در دنیا اشخاص دارای امتیاز اعتباری پایین یا اشخاصی را که به نوعی براساس داده‌‌‌های اعتباری آنان، امکان اظهار خلاف واقع در اظهارنامه مالیاتی آنها وجود دارد، به صورت ویژه بررسی میکنند. در واقع تحلیل داده‌‌‌های رفتار مالی شخص و شناسایی صحیح مودیان مالیاتی از یکدیگر، یکی دیگر از مزایای اعتبارسنجی در دنیا محسوب میشود. در راستای فرهنگسازی و تشویق اشخاص برای ایجاد انضباط مالی، سازمان‌های مالیاتی در دنیا نسبت به اعمال مزایای ویژه و تخفیف‌های مالیاتی برای اشخاص خوش‌‌‌حساب و متعهد، اقدام میکنند. همچنین در این راستا ایجاد محدودیت در استفاده از سایر خدمات اجتماعی برای اشخاص بدحساب می‌‌‌تواند تاثیر بسزایی بر وصول راحت‌‌‌تر مطالبات سازمان مالیاتی داشته باشد.
سخن آخر
با توجه به کاربردهای وسیع اعتبارسنجی در دنیا، شرکت اعتبارسنجی ایران قصد دارد در راستای تحقق رسالت خود (ایجاد اعتماد در بازارها، اقتصاد و جامعه) و با ایجاد تنوع در منابع اطلاعاتی، تنوع در محصولات و تنوع در بازارها، به‌عنوان نهاد اعتماد و نماد اعتبار تبدیل شود؛ به گونه‌‌‌ای که استعلام از این شرکت نشانه یک معامله مطمئن و نماد اعتمادبخش تعاملات باشد. همچنین این شرکت در نظر دارد ضلع سوم هر تعامل اقتصادی و هر تصمیم اعتباری باشد که در این راستا به سه‌ارزش بنیادین «رعایت محرمانگی»، «دقت و درستی» و «بی‌‌‌طرفی» پایبندی کامل دارد.
* کارشناس مدل‌سازی اعتبارسنجی
