فعالان اقتصادی خواستار گشایش در استفاده از رویه واردات در مقابل صادرات شدند
دو مطالبه تجاری بخش خصوصی
اما اکنون فعالان بخش خصوصی عنوان می‌کنند که حجم درخواست‌ها و پرونده‌های رسیدگی به مشکلات ارزی صادرکنندگان به قدری زیاد است که نمی‌توان تا ۱۰ آبان به همه آنها رسیدگی کرد و بنابراین نیاز است که سقف این مهلت افزایش یابد. از این جهت مطالبه بخش خصوصی در خصوص رفع تعهد ارزی این است که سیاست‌گذار مهلت بیشتری برای تعیین تکلیف ارزهای صادراتی در نظر بگیرد.
اما مطالبه دوم بخش خصوصی به استفاده از روش تهاتر یا همان مکانیزم واردات در مقابل صادرات برمی‌گردد. از نگاه بخش خصوصی این شیوه می‌تواند بخشی از چالش‌های پیش‌روی صادرکنندگان را برای ایفای تعهد ارزی شان حل و فصل کند. از این رو فعالان اقتصادی معتقد هستند که بهترین راه‌حل برای رفع مشکل ارزی صادرکنندگان و البته بانک مرکزی، این است که مکانیزم واردات در مقابل صادرات از سوی دولت فعال و آزاد شود تا صادرکنندگان و واردکنندگان بتوانند به طور مستقیم برای تبادل ارز میان خود اقدام کنند و بازار ارز در داخل کشور به روال طبیعی خود بازگردد. به اعتقاد فعالان تجاری آزادسازی این روش می‌تواند در تسریع بازگشت ارزهای صادراتی موثر واقع شود و حتی به تعادل‌بخشی به بازار ارز هم کمک خواهد کرد.
البته موضوع واردات در مقابل صادرات همچنان یکی از موارد اختلاف بخش خصوصی و سیاست‌گذار پولی در عرصه تجارت خارجی است. موضوع واردات در مقابل صادرات ماجرایی طولانی دارد. در اوایل سال ۹۸ سیاست‌گذار، صادرکنندگان را به دو گروه پتروشیمی‌ها و سایر بخش‌ها تفکیک و تمامی آنها را موظف کرد که از سه مسیر تعریف‌شده در بخشنامه، نسبت به رفع تعهد ارزی خود اقدام کنند. مطابق ضوابط جدید رفع تعهد ارزی، پتروشیمی‌ها موظف شده‌اند که حداقل ۶۰ درصد از ارز صادراتی‌شان را در سامانه نیما عرضه کنند؛ این گروه همچنین از این امکان برخوردار بودند که ۱۰ درصد از ارز خود را به‌صورت اسکناس به فروش برساند و مابقی آن را از طریق رویه «واردات در مقابل صادرات خود» به کشور بازگرداند. از سوی دیگر در چارچوب مکانیزم تعریف‌شده، سایر صادرکنندگان (غیرپتروشیمی‌ها) باید حداقل ۵۰ درصد از ارز خود را به سامانه نیما می‌آوردند. گروه‌های غیرپتروشیمی همچنین می‌توانستند تا سقف ۲۰ درصد، ارز صادراتی خود را به‌صورت اسکناس در صرافی‌ها عرضه کنند و مابقی را با روش «واردات در مقابل صادرات خود یا صادرات سایر اشخاص» به چرخه اقتصادی کشور بازگردانند.
اما این رویه برای سال ۹۹ تغییر کرده است و امسال ۸۰ درصد ارز باید به سامانه نیما بازگردد و ۲۰ درصد هم به‌صورت اسکناس وارد شود، اما ساز و کار تهاتر یا همان واردات در مقابل صادرات دچار تغییر شده است. به این معنا که صادرکننده تنها می‌تواند برای واحد خودش از رویه واردات در مقابل صادرات استفاده کند و امکان واردات در مقابل صادرات غیر وجود ندارد. مگر آنکه سازمان صنعت، معدن و تجارت مجوز این کار را صادر کند که به گفته فعالان بخش خصوصی این موضوع هم روند پیچیده‌ا‌ی دارد.
اما در اقدام اخیر، دولت اعلام کرده است که ایجاد و امکان ثبت سفارش از محل تهاتر در سامانه جامع تجارت فراهم شده است. از نگاه متولیان این اقدام نوعی گشایش در فرآیند واردات در مقابل صادرات ایجاد خواهد کرد، اقدامی که تا قبل از این امکان انجام آن مهیا نبوده، در واقع از منظر سیاست‌گذار تجاری، با بخشنامه مزبور، تبصره ۲ ماده یک بسته سیاستی بانک مرکزی که پیش از این تلویحا واردات در مقابل صادرات را پذیرفته بود، اکنون این ساز و کار را عملیاتی کرده است.
آن‌طور که بخش خصوصی عنوان می‌کند فعال اقتصادی می‌تواند واردات در مقابل صادرات را با ارز خودش انجام دهد. اما این امکان فقط برای واردات خود امکان‌پذیر است. یعنی هر واحد تولیدی می‌تواند واردات را از محل صادرات خودش انجام دهد. اما اینکه تاجر بتواند کوتاژ صادراتی خود را در اختیار یک واردکننده دیگر قرار دهد، مطابق ضوابط بانک مرکزی برای سال ۹۹ امکان‌پذیر نیست، مگر با تصویب و تایید سازمان صنعت، معدن و تجارت. یعنی بندی تعریف شده است که بر اساس آن سازمان مزبور می‌تواند این کار را انجام دهد. بنابراین اگر این امکان فراهم شود که کوتاژ‌های صادراتی به غیر واگذار شود، می‌توان بازاری را بدون اینکه به دولت و بانک مرکزی فشاری وارد کند، تنظیم کرد تا خود صادرکنندگان و واردکنندگان بتوانند ارز خود را با یکدیگر تبادل کنند و موضوع تامین ارز هم سرعت بهتری خواهد گرفت.
در مجموع بخش خصوصی دو مطالبه مشخص را از سیاست‌گذار تجاری درخواست کرده است. یکی افزایش سقف زمانی برای رسیدگی به پرونده واحدهای تولیدی که موفق به انجام ایفای تعهدات ارزی خود نشده‌اند و مطالبه دوم آنها به استفاده از رویه واردات در مقابل صادرات در سطح وسیع برمی‌گردد. (واردات در مقابل صادرات خود و صادرات غیر)
دیدگاه بخش خصوصی
دبیرکل کنفدراسیون صادرات ایران، معتقد است برقراری مکانیزم واردات در برابر صادرات هم گره از پای صادرکنندگان برای ایفای تعهدات ارزی‌شان باز می‌کند و هم با رونق گرفتن تجارت خارجی به کاهش نرخ ارز در بازار کمک می‌کند. جمشید نفر می‌گوید مشکلات صادرکنندگان در رفع تعهد ارزی بسیار بیشتر از این است که در مهلت تعیین شده از سوی سازمان توسعه تجارت قابل رسیدگی باشد. با صدور اطلاعیه‌ای از سوی سازمان توسعه تجارت ایران، صادرکنندگانی که هنوز نسبت به رفع تعهد ارزی خود اقدام نکرده‌اند تا ۱۰ آبان‌ماه امسال فرصت دارند، پرونده بررسی مشکل عدم بازگشت ارز صادراتی را در کارگروه پایش رفتار تجاری که در این سازمان تشکیل شده است، به جریان انداخته و مشکلات خود را برای بررسی مطرح کنند. آن‌طور که در این اطلاعیه آمده، به وضعیت واحدهای تولیدی که تعهدات ارزی خود را ایفا نکرده‌اند نیز در این کارگروه رسیدگی خواهد شد. از سوی دیگر به‌نظر می‌رسد که ۱۰ آبان‌ماه امسال، آخرین مهلت تعیین شده برای صادرکنندگانی است که هنوز بر سر بازگرداندن ارز صادراتی با دولت به توافق نرسیده‌اند. با این حال، دبیرکل کنفدراسیون صادرات ایران معتقد است که حجم درخواست‌ها و پرونده‌های رسیدگی به مشکلات ارزی صادرکنندگان آن‌قدر زیاد است که تا ۱۰ آبان‌ماه به همگی آنها رسیدگی نخواهد شد و این فرصت ناگزیر باید تمدید شود. جمشید نفر در گفت‌و‌گو با روابط عمومی اتاق تهران، دامنه مشکلات و چالش‌های صادرکنندگان را گسترده دانست، به طوری که بسته به نوع کالای صادراتی و بازار هدفی که محصول ایرانی به آن صادرات شده، متفاوت است. رئیس کمیسیون صادرات اتاق بازرگانی ایران به طور نمونه به پسته به‌عنوان کالای سنتی صادراتی ایران اشاره کرد و با بیان اینکه این محصول تا چندی پیش به ازای هر کیلوگرم معادل ۹ دلار فروش می‌رفت، اما در حال حاضر به ۵ دلار کاهش یافته، گفت: جغرافیای صادراتی نیز چالش‌های خاص خود را برای صادرکننده ایرانی به همراه دارد و در حالی که صادرات به کشورهایی مانند عراق و افغانستان، ریالی است و همین اتفاق به عاملی برای اختلافات میان فعالان اقتصادی و بانک مرکزی بر سر بازگشت ارز صادراتی به کشور بدل شده، با دیگر کشورهای همسایه از جمله پاکستان و کشورهای مشترک‌المنافع شمالی نیز مبادلات پولی صرفا بر پایه ارز ملی آن کشور صورت می‌گیرد و این نیز خود به گره بزرگی برای صادرکنندگان تبدیل شده است. او با این حال چالش اصلی و تا کنون حل نشده صادرکنندگان در رابطه با رفع تعهد ارزی را مربوط به نرخ ارز صادراتی دانست و افزود: بسیاری از کالاهای صادراتی، به نرخ ارز بازار آزاد خریداری و صادر می‌شود، در حالی که هزینه جابه‌جایی و انتقال پول نیز برای صادرکنندگان در حدود ۱۰ درصد تمام می‌شود و با این اوصاف، صادرکننده چگونه می‌تواند بپذیرد که ارز صادراتی را به نرخ نیما بفروشد. به گفته جمشید نفر این معضل تا کنون حل نشده میان صادرکنندگان و بانک مرکزی، به نظر می‌رسد که در شرف برطرف شدن است و سرانجام بانک مرکزی پذیرفته است که سقف نرخ ارز در نیما را باز بگذارد و به این ترتیب بخشی از دغدغه صادرکنندگان ممکن است برطرف شود. این فعال اقتصادی با این حال، معتقد است که بهترین راه‌حل برای رفع مشکل ارزی صادرکنندگان و البته بانک مرکزی، این است که مکانیزم واردات در مقابل صادرات از سوی دولت فعال و آزاد شود تا صادرکنندگان و واردکنندگان بتوانند به طور مستقیم برای تبادل ارز میان خود اقدام کنند و بازار ارز در داخل کشور به روال طبیعی خود بازگردد. نفر بر این باور است که با این روش، قیمت ارز در داخل نیز کاهش خواهد یافت چرا که گره از پای صادرکنندگان باز شده و با توسعه صادرات، امکان ورود ارز بیشتر به چرخه اقتصادی کشور را فراهم می‌کنند.
