گروه گردشگری: ظهر اول دی ماه، در اقدامی ناگهانی و به‌رغم اجماع اعضای شورای تامین استان یزد، پیکر دو شهید از ۸ شهید گمنام در محل میدان امیرچخماق یزد دفن شدند و ظهر روز بعد نیز خاکسپاری ۶ شهید دیگر انجام شد. به گزارش «دنیای اقتصاد» دو سال قبل طرحی با عنوان تدفین ۸ شهید گمنام در میدان امیرچخماق یزد، از سوی کمیته جست‌وجوی مفقودین ستاد نیروهای مسلح مطرح شد که با مخالفت استانداری وقت، اجرای آن متوقف ماند. با این‌حال طی ۲۰ روز گذشته، اجرای این طرح دوباره از سرگرفته شد و به‌رغم توافقی که بعد از کشمکش‌های فراوان حاصل شده بود، پیکر دو شهید در این میدان دفن شد. برخلاف آنچه که فعالان حوزه میراث فرهنگی، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و حتی استانداری یزد تصور می‌کردند، تصمیم شورای تامین شهر یزد حرف پایانی راجع به موضوع دفن شهدای گمنام در میدان تاریخی امیر چخماق یزد نبود. این در حالی است که طی چند روز اخیر در جلساتی که میان سازمان میراث و استانداری از یکسو و کمیته جست‌وجوی مفقودین ستاد نیروهای مسلح از سوی دیگر و با وساطت شورای تامین استان برگزار شده بود بر سر انتقال مقبره شهدا به ضلع جنوب شرقی میدان توافق شده بود.

استدلال اداره میراث و استانداری

پیش از این محمدمهدی شرافت، مدیرکل میراث فرهنگی استان یزد سه دلیل عمده سازمان میراث را برای مخالفت با این خاکسپاری بیان کرده و گفت: اول اینکه طبق ضوابط و قوانین حاکم بر ثبت اماکن تاریخی هرگونه دفن اموات در این قبیل اماکن یا محوطه‌‌های تاریخی ممنوع است. دوم آنکه فعالیت‌های پژوهشی در محدوده امیرچخماق، اعم از فعالیت‌های باستان‌شناسی، تکمیل نشده و به همین علت هرگونه حفاری به هر دلیلی منجر به مخدوش شدن لایه‌های باستانی و تداخل در روند مطالعات علمی است و سوم آنکه خود مجموعه امیرچخماق دارای طرح نجات بخشی است و احتمال ریزش یکی از مناره‌ها وجود دارد. وی همچنین دفن شهدا در زمینی که قانون هرگونه دفنی را در آن ممنوع اعلام کرده، نوعی بی‌حرمتی به شهدا دانسته بود. ازسوی دیگر قوانین مجازات اسلامی در ماده ۵۶۳ و ۵۶۶ با صراحت درباره دخل و تصرف در اماکن تاریخی و مذهبی، ماده قانونی تصویب کرده‌است.

استاندار یزد نیز پس از آنکه شورای تامین تصمیم به دفن پیکر پاک این شهدا در ضلع جنوب شرقی بنا گرفته بود در گفت‌وگو با «ایسنا» دلایل مناسب بودن ضلع جنوب شرقی میدان را برشمرد و گفت: ابتدا لازم است تا برای تکریم مقام شامخ شهدای گرانقدر، در محل تدفین ایشان بنای یادبود مناسبی ساخته شود که در محل در نظر گرفته شده از سوی کمیته جست‌وجوی مفقودین، چنین امکانی وجود ندارد. همچنین قوانین و مقررات حاکم بر محوطه بناهای ثبت شده میراث فرهنگی در راستای ثبت‎‎جهانی این بناها، چنین اجازه‏‏ای را برای احداث بنای یادبود در مکان قبلی نمی‎‎داد. وی گفت: از سوی دیگر چون میدان امیرچخماق یزد در مراسم‌های گوناگون ملی و مذهبی این شهر، محل تجمع اقشار مختلف مردم است، امکان هتک‌حرمت به قبور شهدا به دلایل مختلف (بازی اطفال در اطراف این قبور مطهر یا پایمال شدن این قبور و...) وجود دارد.

موافقان چه می‌گویند؟

اما فرمانده کمیته جست‌وجوی مفقودین در گفت‌وگویی با خبرگزاری فارس در پاسخ به ایرادات سازمان میراث فرهنگی، گفت: استدلال اول میراث فرهنگی یزد مبنی بر اینکه در اماکن تاریخی اموات را دفن نمی‌کنند، از پایه و اساس اشکال اساسی دارد. اولا خبری که میراث فرهنگی به عنوان قانون مطرح کرده مصوبه‌ای است که در زمان طاغوت انجام شده و الزام‌آور نیست. ثانیا با فرض اینکه الزام‌آور باشد، در مورد شهدا مصداق پیدا نمی‌کند. سردار باقر‌زاده در همین خصوص افزود: شاهد مثال قبرستان تخت فولاد اصفهان است که در حال حاضر به‌عنوان یک اثر تاریخی شناخته شده است؛ اما در بعضی مواقع علما و شهدا در آن دفن شده‌اند و بنابراین استثنائاتی همواره وجود دارد.

بیانیه سازمان میراث فرهنگی

درنهایت به‌رغم مخالفت‌ با این امر، پیکر شهدای گمنام در محوطه اصلی میدان به خاک سپرده شد. در واکنش به این موضوع سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، بیانیه‌ای به شرح زیر منتشر کرد:

«پیکر مطهر و معظم شهیدان هر جا آرام گیرد، یاد مبارک و ‌آرامبخش و بهجت‌انگیز خود را در فضا می‌پراکند و صفا و معنویت می‌آفریند.» مقام معظم رهبری.

فرهنگ شهادت بالاترین فرهنگ‌ها است و سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، حفاظت از این میراث معنوی برجسته را جزو وظایف ذاتی و بنیادین خود می‌داند. موضوع حفاظت از میراث فرهنگی، از اساس با موضوع حفاظت از ارزش‌های مذهبی و ملی کاملا مشترک و منطبق است. به این دلیل باید تمام توان نسل حاضر، معطوف معرفی فهم ارزش‌های برجسته و ممتاز ایرانی اسلامی شود. یکی از راه‌های انجام این کار، ثبت ملی و جهانی میراث فرهنگی کشور بوده و هست که نشان‌دهنده درک مردم از ارزش‌های یک اثر و فهم دیگر جوامع از فرهنگ این کشور و شهرهای مختلف آن خواهد بود؛ به‌ویژه که این شهر، دارالعباده یزد باشد. طی ۱۰ روز گذشته با توجه به اینکه حفظ حرمت شهدای گمنام یادگار هشت سال دفاع مقدس به‌عنوان پرافتخارترین منازعه نظامی ایران در چند قرن اخیر بر همه مردم و مسوولان کشور واجب بوده و باید محل دفن پیکر مطهر شهدا در مکان‌هایی انتخاب شود که موجب حفظ شئون و حیثیت آنها و پناهگاهی برای عاشقان انقلاب اسلامی ایران و ارزش‌های دفاع مقدس باشد، با توجه به مغایرت‌های قانونی حاکم بر حفاظت از اماکن فرهنگی و تاریخی در این اقدام و ضرورت عملیات استحکام‌بخشی مجموعه تاریخی امیر چخماق یزد برای ثبت جهانی آن و سایر حساسیت‎هایی که در این موضوع وجود داشت، بنای سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، برطرف کردن مشکل به دور از جنجال و هیاهو بود.

مجموعه تاریخی امیر چخماق بالغ بر چند دهه است که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و بنابراین هرگونه اقدام در آن منوط به رعایت ضوابط حفظ آثار تاریخی و فرهنگی کشور است. از طرفی این بنا به‌دلیل نشست زمین و مشکلات فنی دچار آسیب شده است و نیاز به اقدامات استحکام بخشی دارد. به نظر این سازمان موضوع انتخاب مکان و طراحی یادمان شهدا باید با استفاده از ظرفیت‌های معماری ملی و جهانی انجام شود تا خود نیز میراث معماری آینده کشور محسوب شود؛ چنانچه در بسیاری از کشورهای جهان فاخرترین طرح و معماری را برای چنین اماکنی انتخاب می‌کنند.

از زمان طرح موضوع دفن پیکر مطهر شهدای گرانقدر در مجموعه تاریخی امیر چخماق یزد، سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری با اطلاع از جوانب متعدد این موضوع، حساسیت خانواده محترم شهدا و فهم مردم فرهنگی و متدین یزد، راه‌‌حل‌های قانونی و منطقی را که دربرگیرنده حفظ و حراست از ارزش‌های دفاع مقدس باشد، به‌طور روشن به شرح زیر به مسوولان محترم استان اعلام کرد که با استقبال ایشان مواجه شد.

مدیر کل میراث فرهنگی استان در جلسات محلی و نیز با مکاتبات مختلف، دلایل فنی، فرهنگی، ضوابط ملی و جهانی، قوانین موجود را متذکر شد. علاوه‌بر این پیگیری، مکاتبات و مذاکرات متعدد ریاست سازمان با نهادهای مختلف از جمله ستاد فرماندهی کل قوا، وزارت کشور، وزارت اطلاعات‌، فرمانده کمیته جست‌وجوی مفقودین ستاد کل نیروهای مسلح و نماینده ولی فقیه و امام جمعه یزد و مسوولان اجرایی استان یزد انجام شده و معاون حقوقی و امور مجلس سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری نیز برای تشریح مواضع سازمان و موارد قانونی ذی‌ربط به یزد اعزام شد و در جلسه شورای تامین استان در روز شنبه ۲۹ آذرماه ۹۳ شرکت کرد. همچنین طی مکاتبات و مذاکرات متعدد معاونت میراث فرهنگی سازمان با استاندار و معاونان استانداری یزد و دیگر مسوولان مربوطه، صراحتا ملاحظات سازمان به لحاظ قوانین ذی‌ربط اعلام و راه‌حل‌های مختلفی برای حل مشکل ارائه شد. سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری تلاش کرد با رایزنی و مشاوره‌های لازم شرایط مطلوبی حاصل شود. تا ظهر روز یکشنبه ۳۰ آذرماه با توجه به تاکیدات مسوولان و نظر دلسوزان استان قرار بر استفاده از مکانی در ضلع شرقی مجموعه مذکور بود؛ مکانی که قدمگاه مقام معظم رهبری (مد ظله العالی) در خلال سفر معظم له به استان یزد بوده و مورد توافق مسوولان قرار گرفت. علاوه‌بر این، با توجه به توصیه مقامات مختلف و وزارت کشور به استاندار یزد، مکان‌های جدیدی برای دفن پیکر مطهر ۸ شهید گمنام در مسجد حضیره یزد یا مسجد مصلی مطرح شده بود. روز اول دی ماه نیز پیگیری‌های مکرر مدیران سازمان میراث فرهنگی برای اجرای مصوبه شورای تامین استان ادامه داشت تا اینکه ظهر دوشنبه (اول دی‌ماه) اقدامی خلاف مصوبات شورای تامین استان و شهرستان یزد و تاکیدات مسوولان عالی رتبه کشور انجام شد.

آنچه به مردم عزیز کشور باید گزارش شود آن است که سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری تمام اهتمام خود را از طریق مسوولان ذی‌ربط و قانون به دور از هیاهو و جنجال‌سازی و نیز با مذاکرات غیرعلنی برای حل مشکل به طرق قانونی به عمل آورده اما عوامل ذی‌ربط با بی‌مهری نسبت به میراث فرهنگی و تاریخی و قوانین کشور به‌رغم مصوبات شورای تامین استان یزد و توصیه مسوولان ملی و استانی مبنی بر جابه‌جایی محل یاد شده اقدام کردند.

بدیهی است مسوولیت هرگونه عواقب فرهنگی و تاریخی و حفاظت از بنای مذکور متوجه کسانی است که بر خلاف قوانین مرتبط و تصمیمات مراجع قانونی استان، اقدام به این کار کرده‌اند.

امیدواریم مسوولان همه بخش‌های مختلف، نهادها و سازمان‌ها و دستگاه‌های اجرایی در کلیه امور خود را مقید به رعایت قوانین و مقررات مربوطه دانسته و از ایجاد تنش جلوگیری کنند.