چرا بازار گردشگری کساد است؟
سایه تحریم روی توریسم ایران
مدیرکل سابق میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی به «دنیای اقتصاد» میگوید: گردشگری موتور قدرتمندی برای رشد اقتصادی و پیشرفت اجتماعی است که می‌تواند به طور قابل‌توجهی به توسعه کلی یک کشور کمک کند، گردشگری به عنوان یک صنعت بزرگ جهانی، پتانسیل ایجاد شغل، تولید ارز خارجی و تحریک بخشهای مختلف مرتبط را دارد که آن را به یک هدف جذاب برای استراتژی‌‌‌های توسعه ملی تبدیل میکند. به گفته این استاد دانشگاه فردوسی مشهد، پیش از همه‌گیری کووید ۱۹ در سال ۲۰۱۹، تعداد گردشگران جهان حدود ۱.۵ میلیارد نفر برآورد می‌شد. او می‌افزاید: به دلیل همه‌گیری کرونا، ورود گردشگران بین‌المللی در سال ۲۰۲۰ نسبت به سال ۲۰۱۹ حدود ۷۳درصد کاهش یافت. از سال ۲۰۲۱، ورود گردشگران بین‌المللی شروع به بهبود کرد و به ۴۱۵ میلیون نفر رسید که هنوز ۷۲درصد کمتر از سطح سال ۲۰۱۹ است.
او می‌افزاید: صنعت گردشگری یکی از بزرگ‌ترین بخشهای اقتصادی در سطح جهان است که حدود ۱۰درصد از تولید ناخالص داخلی جهان و یکی از هر ۱۰ شغل در سراسر جهان را به خود اختصاص میدهد. در سال ۲۰۱۹، گردشگری ۱.۷ تریلیون دلار صادرات ایجاد کرد و آن را به سومین بخش بزرگ صادراتی جهان پس از مواد شیمیایی و سوخت تبدیل کرد. بسیاری از کشورهای در حال توسعه به شدت به گردشگری که منبع اصلی ارز و اشتغال است متکی هستند. صنعت گردشگری کارفرمای اصلی است که از بیش از ۳۳۰ میلیون شغل در سراسر جهان یا یکی از هر ۱۰ شغل در سراسر جهان پشتیبانی میکند. رهنما ادامه میدهد: گردشگری طیف وسیعی از مشاغل را ایجاد میکند، از هتل‌ها و رستوران‌ها گرفته تا حمل‌ونقل، خرده‌فروشی و فعالیت‌های فرهنگی. مشاغل در صنعت گردشگری اغلب برای زنان، جوانان و جوامع حاشیه نشین قابل دسترسی است و فرصت‌های اقتصادی مهمی را فراهم میکند. آینده اقتصاد گردشگری امید بخش است.
انتظار میرود صنعت گردشگری در سالهای آتی به رشد خود ادامه دهد که ناشی از عواملی مانند افزایش طبقه متوسط در کشورهای در حال توسعه، افزایش سفرهای هوایی و افزایش علاقه به گردشگری تجربی و پایدار است. او می‌افزاید: با جذب بازدیدکنندگان از بازارهای داخلی و بین‌المللی، بخش گردشگری می‌تواند باعث بهبود زیرساخت‌‌‌ها، تقویت تبادل فرهنگی و ترویج استفاده پایدار از منابع طبیعی شود. هنگامی که صنعت گردشگری به درستی مدیریت و توسعه یابد، می‌تواند به ستون حیاتی در اقتصاد یک کشور تبدیل شود و به کاهش فقر، بهبود استانداردهای زندگی و ارتقای وجهه جهانی یک کشور کمک کند. او با ارائه مقایسه اطلاعات گردشگری ایران، ترکیه، عربستان سعودی و سایر کشورهای منطقه خاورمیانه میگوید: مقایسه اطلاعات گردشگری ایران، ترکیه وعربستان سعودی در سال ۲۰۱۹ قبل از همه‌گیری کووید۱۹ نشان میدهد، که ورود گردشگران بین‌المللی به ایران در سال ۲۰۱۹، به حدود ۷.۸ میلیون نفر رسید. در حالی که ترکیه در سال ۲۰۱۹ حدود ۵۱.۲ میلیون گردشگر بین‌المللی جذب کرد که این کشور را به یکی از ۱۰ کشور پربازدید جهان تبدیل کرد. عربستان سعودی در سال ۲۰۱۹ حدود ۲۱.۳ میلیون بازدیدکننده بین‌المللی از جمله زائران مذهبی داشته است.
امارات متحده عربی یک قطب اصلی گردشگری منطقه است که در سال ۲۰۱۹ حدود ۱۶.۷ میلیون بازدید کننده بین‌المللی را پذیرا بوده است. او اضافه میکند: گردشگری در سال ۲۰۱۹ حدود ۶.۵درصد به تولید ناخالص داخلی ایران کمک و از ۱.۲ میلیون شغل مستقیم حمایت کرد. در حالی که گردشگری حدود ۱۲.۶درصد به تولید ناخالص داخلی ترکیه در سال ۲۰۱۹ کمک کرد و بیش از ۲ میلیون شغل مستقیم را پشتیبانی کرده است. در عربستان سعودی گردشگری حدود ۳.۳درصد به تولید ناخالص داخلی در سال ۲۰۱۹ کمک کرده و بیش از ۱ میلیون شغل مستقیم را پشتیبانی کرد. همچنین گردشگری در امارات متحده عربی در سال ۲۰۱۹ حدود ۱۱.۹درصد به تولید ناخالص این کشورکمک و بیش از ۶۰۰هزار شغل مستقیم را پشتیبانی کرد. کشورهای دیگری مانند قطر، عمان و اردن نیز صنایع گردشگری خود را توسعه داده‌اند و از جاذبه‌های فرهنگی، طبیعی و تاریخی خود استفاده می‌کنند.
داده‌های« دنیای اقتصاد» نشان میدهد روند بهبودی گردشگری بین‌المللی از سال ۲۰۲۲ شدت گرفت و توانست در سال ۲۰۲۳، حدود ۸۹درصد از سطح پیش از کرونا را بازیابی کند و این رقم در سه ماه نخست ۲۰۲۴، به ۹۷ درصد رسید. انتظار میرود تا پایان سال جاری حتی به ۲ درصد فراتر از سطح ۲۰۱۹ برسد.
مدیرکل سابق میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی ادامه میدهد: در حالی که ایران دارای پتانسیل قابل‌توجهی در صنعت گردشگری است، از نظر ورود گردشگران بین‌المللی و دریافتی‌های گردشگری (سهم این صنعت در اقتصاد)، در بین رهبران جهانی قرار ندارد. این کشور پتانسیل قابل‌توجهی برای رشد بیشتر بخش گردشگری خود به‌ویژه در زمینه‌هایی مانند گردشگری فرهنگی، تاریخی و طبیعت‌محور دارد.
موانع و راهکارهای بالقوه برای توسعه گردشگری در ایران از دیگر مواردی است که این استاد دانشگاه فردوسی مشهد به آن پرداخته و اولین آنها را تنش‌ها و تحریمهای ژئوپلیتیکی میداند. رهنما میگوید: تنش‌‌‌های سیاسی، ژئوپلیتیکی و تحریمهای بین‌المللی ایران با غرب و تحریمهای اقتصادی ناشی از آن، ادغام کامل ایران در بازار جهانی گردشگری را دشوار کرده است. همچنان چالش‌‌‌هایی را برای صنعت گردشگری ایران ایجاد کرده است. محدودیت‌های بانکی، مسافرتی و سایر بخش‌ها مانع از ورود گردشگران خارجی شده است.
او می‌افزاید: تلاشهای دیپلماتیک برای کاهش تنش‌ها و رفع تحریم‌ها می‌تواند به بهبود وجهه بین‌المللی ایران و دسترسی گردشگران کمک کند. چالشهای زیرساختی دومین مشکلی است که این استاد دانشگاه به آن توجه کرده و می‌افزاید: ایران فاقد هتل‌‌‌های باکیفیت کافی، فرودگاه‌‌‌های مدرن و شبکه‌‌‌های حمل‌ونقل کارآمد در بسیاری از نقاط کشور است. برای حل آن نیز باید افزایش سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت‌های گردشگری، هم توسط دولت و هم توسط بخش خصوصی اتفاق بیفتد. محدودیت‌های بازاریابی، تبلیغات و برند سومین چالشی است که رهنما برشمرده و در این باره میگوید: ایران هنوز به اندازه سایر مقاصد خاورمیانه مانند امارات یا ترکیه شناخته شده نیست و جذابیت آن را برای مسافران جهانی محدود میکند. صنعت گردشگری ایران برای بازاریابی موثر جاذبه‌های فرهنگی و طبیعی کشور برای مخاطبان بین‌المللی تلاش موثری نکرده است.
او درباره راه‌حل این چالش بیان میکند: تدوین استراتژی جامع ملی بازاریابی گردشگری و افزایش تلاشهای تبلیغاتی در خارج از کشور می‌تواند این چالش را برطرف کند. چهارمین چالش از نظر این مدرس دانشگاه محدودیت ویزا و بوروکراسی اداری است. او توضیح میدهد: سیاست‌های ویزای ایران می‌تواند برای برخی از بازدیدکنندگان خارجی محدود کننده و دست و پا گیر باشد. فرآیند ویزای ایران هنوز برای بسیاری از بازدیدکنندگان خارجی پیچیده و زمان‌برتلقی می‌شود. برای حل این چالش باید ساده کردن روند درخواست ویزا و گسترش گزینه‌های ویزا هنگام ورود تسریع شده یا ویزای الکترونیکی محقق شود. فقدان مهارت‌های نیروی کار گردشگری پنجمین چالشی است که مدیرکل سابق میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی به آن توجه کرده و میگوید: کمبود متخصصان آموزش دیده گردشگری مانند راهنمایان تور، کارکنان هتل و مدیران هتلداری وجود دارد. به علاوه تسلط محدود به زبان انگلیسی در میان ارائه دهندگان خدمات در بخش گردشگری می‌تواند مانعی برای گردشگران غیرفارسی‌زبان باشد. او می‌افزاید: راه‌حل این چالش سرمایه‌گذاری در برنامه‌های آموزش گردشگری و آموزش حرفه‌ای برای توسعه نیروی کار ماهر است. او آخرین چالش را چالشهای مرتبط با پایداری میداند و میگوید: گردشگری بیش از حد در برخی از مقاصد پرطرفدار و تخریب محیط‌زیست نگرانی‌هایی است که باید برطرف شود. راه‌حل این مساله نیز اجرای شیوه‌های گردشگری پایدار، مانند مدیریت بازدیدکنندگان، ابتکارات اکوتوریسم، و توسعه گردشگری مبتنی بر جامعه است. مدیرکل سابق میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی اضافه میکند: در حالی که ایران دارای پتانسیل گردشگری قابل‌توجهی است، همچنان با چالشهای مختلف سیاسی، اقتصادی و زیرساختی مواجه است که مانع از توسعه کامل این صنعت در سالهای اخیر شده است . با پرداختن به این موانع از طریق ترکیبی از اصلاحات سیاست، سرمایه‌گذاری‌‌‌های زیرساختی، تلاشهای بازاریابی و توسعه نیروی کار، ایران می‌تواند پتانسیل کامل صنعت گردشگری خود را باز کند و خود را به عنوان مقصدی جذاب‌‌‌تر و در دسترس‌‌‌تر برای بازدیدکنندگان بین‌المللی قرار دهد.
