چرا ایران به گردشگری جامجهانی باخت؟ پاسخ رسمی وزارتخانه
پشت‌‌‌صحنه توریسم قطر
«دنیای‌اقتصاد» ماه گذشته در گزارشی با عنوان «بازنده منطقه‌‌‌ای توریسم جامجهانی»، به باخت بازار گردشگری ایران در «رقابت توریستی کشورهای حاشیه خلیج‌‌‌فارس برای شکار گردشگر خارجی» پرداخت و در عین حال، دلایل زیرپوستی و معنادار این شکست سنگین آن هم به‌رغم وعده‌‌‌های مسوولان برای «رونق تبادل گردشگر بین ایران و قطر» را تشریح کرد. وزارت گردشگری اما در پاسخ به آن گزارش - چاپ ۱۷ آبان سال‌جاری- ضمن تایید برنامه‌‌‌ریزی دولت برای استفاده از ظرفیت جام جهانی قطر، اعلام کرده است: مجموعه‌‌‌ای از موانع باعث شد هدف «تبدیل ایران به مقصد مکمل برای کشور قطر در ایام برگزاری جام جهانی»، محقق نشود.
ایران هراسی، ممانعت فیفا برای حضور هتلهای ایران در سامانه انحصاری رزرو مسافر جام جهانی، تمایل کم دولت قطر و بی‌‌‌پاسخ گذاشتن نامه‌‌‌های ایران برای حضور کشورمان در بازار گردشگری جام جهانی و همچنین قطعی اینترنت از جمله دلایل اصلی این ناکامی عنوان شده است. متن پاسخ وزارت گردشگری به شرح زیر است: پیش‌بینی می‌شد با توجه به وسعت و محدودیت‌های گردشگری کشور قطر، ایران بتواند از ظرفیت خود در دوران برگزاری جام جهانی قطر ۲۰۲۲ استفاده کند تا به عنوان مقصدی مکمل برای کشور قطر عمل کند. با وجود این، به دلایل متعدد این فرصت با موانع متعددی روبه‌رو شد که مهم‌ترین آنها عبارتند از:
۱- ترویج ایران هراسی در رسانه‌های معاند:
از دلایل اصلی بازدارنده سفر تماشاگران احتمالی به ایران، موضوع همیشگی ترویج ایران هراسی نزد رسانه‌های معاند است تا شهروندان کشورهای مختلف را از بازدید واقعیت‌های امروز ایران باز دارند. اگرچه این جریان به شکل مداوم علیه ایران وجود داشته است، ولی در این برهه زمانی با توجه به تشخیص فرصت جامجهانی فوتبال برای ایران بیش از پیش در دستور کار قرار گرفته است. چنان‌که موضوع توصیه عدم سفر به ایران از اوایل سال‌جاری به شکل گسترده‌ای از سوی کشورهای انگلیس، فرانسه، آمریکا، سوئد، کانادا و ... انجام شد و این کشورها با قرمز کردن ایران، عملا به شهروندانشان توصیه می‌کردند که از سفر به ایران پرهیز کنند. در این مدت شبکه‌های مختلف خبری همچون بی‌بی‌سی، رویترز، ایران اینترنشنال و... پس از آگاهی از برنامه‌های ایران برای جام جهانی قطر، بر شدت خبرهای منفی از ایران افزودند و به هر نحوی تلاش کردند تا احساس بی‌ثباتی و ناامنی ایران را به مخاطبانشان القا کنند.
۲- عدم همکاری فیفا و کشور قطر با ایران در موضوعات مختلف:
الف) قوانین و سیاست‌های فدراسیون بین‌المللی فوتبال (FIFA) در رجیستر کردن هتل‌ها: مجوز اعطای میزبانی و سازماندهی جامجهانی فوتبال ۲۰۲۲ در اختیار فیفاست و کشور میزبان عمدتا از سیاست‌های فیفا پیروی می‌کند، در موضوع جامجهانی قطر نیز این فیفاست که در مورد موضوعاتی همچون اقامت و تبلیغات تصمیم‌گیر است. چنان‌که بنابر ادعای قطری‌ها، ۸۰درصد هتلهای این کشور توسط فیفا و شرکت تابعه آن Match hospitality رزرو شده است، فضاهای تبلیغاتی داخل و بیرون استادیوم در اختیار آنهاست و همچنین رجیسترکردن هتلهای مورد تایید نیز بر عهده فیفا است، چنان‌که در تارنمای این شرکت که فروشنده پکیج‌های سفر به قطر است، علاوه بر هتلهای قطر، هتلهای دبی و مسقط نیز رجیستر شده‌اند و تماشاگران می‌توانند با انتخاب آنها هیا کارت دریافت کنند.
یکی از فرصت‌های جامجهانی فوتبال برای ایران و کشورهای منطقه، محدودیت‌های قطر در موضوع اسکان و تاسیسات اقامتی، بود. به‌رغم پیشنهاد و پیگیری‌های مسوولان در جلسات حضوری با طرف قطری، به دلایل مختلف، قطری‌ها این موضوع را به فیفا ارجاع می‌دادند و اقدام اجرایی را انجام نمی‌دادند. شاید مشکل عدم اتصال هتلهای ما به سیستم رزرواسیون آنلاین بین‌المللی و همچنین مشکل پرداخت آنلاین که پیامد تحریم‌ها است، می‌تواند دلیلی بر این تصمیم باشد. همان‌طور که بیان شد، در این بین هتلهای کشورهای امارات و عمان از طرف فیفا به عنوان هتلهای رجیستر شده برای جام جهانی انتخاب شد و از هتلهای ایران استفاده نکردند.
ب) عدم همکاری قطری‌ها: فضای مذاکرات با قطری‌ها در دو مرحله فروردین ۱۴۰۱ در کیش و خرداد ۱۴۰۱ در دوحه نشان می‌داد که آنها تمایل کمی داشتند تا سایر کشورها از خوان جام جهانی بهره ببرند و تلاش دارند تا شعاع اثرات مثبت آن در محدوده جغرافیایی کشورشان محدود شود. لذا در زمینه اقامت، تبلیغات در محل، اختصاص فضا برای نمایشگاه و سفر تماشاگران به مقصدهای پیرامونی چندان به دادن امتیاز و ایجاد فرصت برای کشورهای همسایه از جمله ایران رغبت نداشتند. در این بین ارجاع قطری‌ها به تبعیت از مقررات فیفا نیز دستاویزی برای رسیدن به این هدف بود.
ج) عدم مساعدت در سفرهای یک روزه: یکی از فرصت‌ها، استفاده از ظرفیت سفرهای یک روزه (Match day) از مبدأ ایران به قطر بود که با توجه به ارزانی ایران، می‌توانست موجب سفر خارجی‌ها به ایران شود. چنان‌که تماشاگران صبح به مقصد قطر پرواز کنند و شب به ایران برگردند و در هتلهای شهرهای منتخب ایران اقامت کنند. باز هم به‌رغم پیگیری‌های متعدد وزارتخانه متبوع، سازمان هواپیمایی کشوری، وزارت نیرو به عنوان نماینده کمیسیون مشترک اقتصادی و قول‌های شفاهی قطری‌ها برای صدور هیا کارت جهت سفرهای یک روزه از مبدأ ایران، متاسفانه طرف قطری پاسخ رسمی و مکتوبی را ارسال نکرد. برخلاف این برخورد با ایران، کشور قطر با کشورهای امارات، عمان، عربستان و کویت تفاهم‌نامه‌ای برای ۴۰ پرواز روزانه منعقد و این اقدام کمک کرد تا سفرهای یک روزه در این کشورها محقق شود.
د) عدم مساعدت در پهلوگیری کشتی‌های مسافری ایران: همچنین، به‌رغم وجود کاستی‌هایی در حوزه گردشگری دریایی کشور، پس از پیگیری و تلاش‌های متعدد برای مصوبه سوخت یارانه‌ای برای کشتی‌های تفریحی، آماده‌سازی بنادر و پایانه‌های مسافری و همچنین جدیت بخش خصوصی برای راه‌اندازی خط کشتیرانی، طبق اعلام سازمان بنادر و دریانوردی کشور، متاسفانه دولت قطر اعلام کرد که امکان جابه‌جایی مسافران از بنادر خود به شهر دوحه را ندارد.
۳- ناآرامی‌های شهریور و مهر ۱۴۰۱:
در کنار موضوعات ذکر شده، یکی از اتفاقات پیش‌بینی نشده در کشور، ناآرامی‌های اخیر خیابانی بوده است که منجر به کنسل شدن بسیاری از تورهای ورودی به ایران شد. این چالش موجب شد تا بسیاری از کشورهای گردشگر فرست همچون فرانسه، اسپانیا، ایتالیا، بلژیک، اتریش، استرالیا، هلند، برزیل و... که اتفاقا تیم‌های فوتبال بیشتری از آنها در جام جهانی حضور دارد، پیام‌های منفی و بازدارنده سفر به ایران صادر کنند. قطعی اینترنت در این ایام و همچنین مبالغه رسانه‌های معاند در پوشش این ناآرامی‌ها موجب شد که بسیاری از تورگردانان خارجی علاقه‌مند و همچنین تماشاگران بالقوه که سفر به ایران را در ذهن داشتند، نسبت به آن دچار تردید و ابهام شدید شوند.
۴- مخاطب خاص جام جهانی با ویژگی‌های متفاوت نسبت به گردشگران علاقه‌مند سفر به ایران:
نکته مهم دیگری که نباید در این زمینه مغفول بماند و به نوبه خود سهمی در این موضوع داشته، ویژگی‌های خاص تماشاگران ورودی به جامجهانی است که چندان با مخاطبان و علاقه‌مندان سفر به ایران همخوانی ندارد. چرا که عمده تماشاگران جام جهانی افراد جوان و هیجانی هستند، حال آنکه گردشگران ایران معمولا علاقه‌مندان تاریخ، فرهنگ و مذهبی هستند که عمدتا سن بالایی دارند. این تفاوت منجر می‌شود که غالب تماشاگران جام جهانی، مقصد ایران را برای سفر مدنظر نداشته باشند.
