مروری بر صورت‌های مالی صنعت سیاه
عدم‌شفافیت؛ چالش زغالسنگیها
گزارش‌‌‌های ماهانه صنعت زغالسنگ حکایت از آن دارد که وضعیت مالی زغالسنگیها با وجود افت قیمت شمش فولاد خوزستان شرایط قابل قبولی را تجربه می‌کند. همچنین حاشیه سود صنعت نیز به دلیل عدم‌تناسب رشد نرخ فروش با بهای تمام‌شده و هزینه‌‌‌های تولید روند نزولی را طی کرده است.
معرفی صنعت
زغالسنگ از جنبه کاربردی به سه نوع زغالسنگ حرارتی، زغالسنگ ککشو (متالوژیکی) و زغالسنگ با قابلیت تبدیل به نفت و گاز تقسیم می‌شود. عمده مصرف‌کنندگان زغالسنگ نیروگاه‌‌‌ها و کارخانه‌‌‌های فولادسازی هستند. مهم‌ترین کاربرد زغالسنگ در جهان در نیروگاه‌هاست و از دیدگاه انرژی چشم‌‌‌اندازهای زیادی برای استفاده از این فرآورده معدنی تدوین شده است که استراتژی کشورها جهت مصرف آن در حوزه انرژی را نشان می‌دهد. در ایران با توجه به وجود منابع سرشار نفت و گاز، سیاست‌‌‌های کلی کشور، رغبتی برای تاسیس و سرمایه‌گذاری برای احداث نیروگاه‌‌‌های زغال‌سوز وجود نداشته و تنها یک پروژه نیروگاهی زغال‌سوز در کشور اجرا شده است. از دیدگاه انرژی در ایران اهمیت چندانی به زغالسنگ داده نمی‌شود و عمده مصرف زغالسنگ ککشو فقط به کارخانه ذوب‌آهن اصفهان اختصاص داده شده است که در آن از روش کوره‌بلند، فولاد و محصولات فولادی تولید می‌شود. وجود خریدار انحصاری زغالسنگ ککشو برای معدنکاران زغالسنگ مشکلات عدیده‌‌‌ای را ایجاده کرده و ضمن ورود نیافتن زغالسنگ به بورس‌کالا، عموما اختلاف‌نظرات زیادی در قیمت‌گذاری این ماده معدنی وجود داشته است. عمده معادن زغالسنگ ایران در استان‌‌‌های کرمان، خراسان‌جنوبی، سمنان، یزد و مازندران قرار دارند. تولیدکنندگان عمده زغالسنگ در کشور که در منطقه طبس قرار دارند زیر نظر بخش شبه‌دولتی فعالیت می‌کنند. میزان تولید زغالسنگ توسط بخش خصوصی واقعی در کشور، سالانه حدود 250هزار تن کنسانتره زغالسنگ است.
چالش‌‌‌ها
از مهم‌ترین چالش‌‌‌های پنج‌سال اخیر معدنکاران زغالسنگ می‌‌‌توان به فقدان معیار شفاف برای تعیین قیمت زغالسنگ، ایمنی پایین معادن، عدم‌به‌کارگیری تکنولوژی و ماشین‌‌‌آلات روز دنیا در بهره‌‌‌برداری از معادن جهت تولید کنسانتره زغالسنگ با کیفیت قابل قبول و در آخر ویژگی‌‌‌های زمین‌‌‌شناسی معادن زغالسنگ ایران اشاره کرد. مشکلات مربوط به نبود تکنولوژی و ماشین‌‌‌آلات روز دنیا سبب شده است تا زغالسنگ ککشو داخلی نسبت به نمونه خارجی کیفیت چندان خوبی نداشته باشد و این امر به تفاوت کیفیت نمونه خارجی و داخلی زغالسنگ منجر باشد. قیمت زغالسنگ در بازارهای جهانی با توجه به عرضه و تقاضای کلان و شرایط آب‌وهوایی که می‌‌‌تواند بر زنجیره عرضه تاثیر بگذارد تحت‌تاثیر قرار می‌گیرد. نرخ فروش زغالسنگ در حال حاضر بر مبنای 26.5درصد شمش فولاد خوزستان به‌علاوه مبلغی متناسب با کیفیت کنسانتره زغالسنگ محاسبه می‌شود. نرخ پایه کنسانتره زغالسنگ در پایان هر ماه پس از مشخص شدن نرخ متوسط ماهانه شمش فولاد خوزستان تعیین می‌شود و پس از آن قیمت نهایی کنسانتره زغالسنگ بر مبنای نرخ پایه و نتایج آنالیز کنسانتره زغالسنگ در آزمایشگاه و طبق جرایم و پاداش‌‌‌های مورد توافق در قرارداد محاسبه می‌شود.
تولید
ارزیابی میزان تولیدات صنعت زغالسنگ نشان می‌دهد که در 12سال اخیر به‌طور متوسط هر سال 16درصد تولیدات این صنعت افزایش یافته است. اوج رشد میزان تولید در زغالسنگیها طی سال اخیر رقم خورده که با ثبت مجموع تولید یک‌میلیون و 416هزار تن انواع زغالسنگ و رشد 43درصدی بیشترین میزان تولید از سال 90 در این صنعت به‌ثبت رسیده‌است. با وجود این، در سال‌جاری تولیدات زغالی‌‌‌ها نتوانسته است رکورد سال گذشته خود را تکرار کند و امسال مجموع این تولیدات 821هزار تن به ثبت رسیده که در قیاس با 9ماه آغازین سال گذشته افت 6درصدی داشته است. بیشترین میزان رشد تولید در میان چهار شرکت تولیدکننده زغال بورسی طی سال‌جاری به شرکت «کپرور» تعلق دارد که توانسته است مجموع تولید خود را 8درصد افزایش دهد. بررسی مقادیر فروش زغالسنگ نشان می‌دهد که عمده دلیل کاهش تولیدات این صنعت به فزونی تولید در سال گذشته بازمی‌گردد که موجب شده است این صنعت طی سال‌جاری دیگر زغال‌سنگی تولید نکند و از موجودی انبار خود بهره ببرد. در 12سال اخیر متوسط رشد مقادیر فروش زغالسنگیها 15درصد به ثبت رسیده و در سال اخیر فروش آنها رشد 22درصدی را تجربه کرده است. در سال‌جاری مجموع مقادیر فروش این صنعت 968هزار تن به ثبت رسیده که در قیاس با 9ماه آغازین سال گذشته یک‌درصد افت را تجربه کرده است. بیشترین میزان رشد مقادیر فروش طی سال‌جاری به شرکت «کپرور» تعلق دارد که علاوه بر مقادیر تولید خود، موفق شده است فروش خود را نیز افزایش دهد.
نرخ فروش
همان‌طور که عنوان شد، نرخ‌‌‌گذاری در صنعت زغالسنگ به این صورت است که بر مبنای 26.5درصد شمش فولاد خوزستان به‌علاوه مبلغی متناسب با کیفیت کنسانتره زغالسنگ محاسبه می‌شود. طی سال‌جاری میانگین نرخ فروش محصول اصلی این صنعت 45درصد نسبت به 9ماهه سال گذشته افزایش یافته است. در این مقیاس بیشترین میزان رشد نرخ فروش به شرکت «کزغال» تعلق دارد که محصول اصلی خود یعنی کنسانتره زغالسنگ را با 49درصد افزایش نسبت به مدت مشابه به فروش رسانده است. مقایسه نقطه به نقطه بررسی نرخ فروش این صنعت نشان می‌دهد که طی آذرماه امسال محصول اصلی زغالسنگیها در قیاس با آذر سال قبل 33درصد افزایش یافته است. در این مقیاس، بالاترین میزان رشد نرخ فروش مربوط به «کطبس» است که محصول اصلی خود یعنی زغالسنگ را با رشد 35درصدی به فروش رسانده است. با این حال مقایسه آذرماه امسال نسبت به میانگین سال‌جاری نشان می‌دهد که زغالسنگیها در نهمین ماه سال‌جاری به دلیل کاهش نرخ شمش فولاد خوزستان، افت 8درصدی را تجربه کرده است.
درآمد فروش
وضعیت فروش زغالسنگیها نشان می‌دهد که در 12سال اخیر، هر سال به‌طور متوسط 71درصد به مبلغ فروش این صنعت افزوده شده است. اوج فروش زغالسنگیها در سال 96 رقم خورده است که با مجموع فروش 447میلیارد تومانی توانستند رشد 262درصدی را به ثبت رسانند. طی سال 1401 فروش این صنعت با افزایش 56درصدی همراه بوده که با توجه به متوسط 12ساله می‌‌‌توان اظهار کرد عملکرد آنها در سال مالی گذشته ضعیف بوده است. در سال‌جاری عملکرد مالی این صنعت همچون سال گذشته بوده و فروش زغالسنگیها طی 9ماه امسال 4هزار و 669میلیارد تومان به ثبت رسیده که در قیاس با مدت مشابه سال قبل 55درصد افزایش را به ثبت رسانده است. بیشترین جهش درآمدی طی سال‌جاری به شرکت «کپرور» تعلق دارد که همزمان با افزایش مقادیر تولید و فروش توانسته است درآمد خود را به میزان 67درصد افزایش دهد.
حاشیه سود
سه متغیر اصلی سودآوری در صنعت زغالسنگ که شامل حاشیه سودهای ناخالص، عملیاتی و خالص است طی 12سال اخیر به‌‌‌ترتیب 29، 26 و 27درصد به ثبت رسیده است.
طی سال 1401 که مقادیر تولید و فروش زغالسنگیها رشد خوبی را تجربه کرده، سودآوری آنها نیز بهبود خوبی یافته است. بر این اساس متوسط سه‌حاشیه سود ناخالص، عملیاتی و خالص این صنعت طی سال گذشته 31درصد به ثبت رسیده که در قیاس با میانگین 12ساله 4درصد رشد را تجربه کرده است. با این حال، طی سال‌جاری متغیرهای سودآوری زغالسنگیها وضعیت چندان مناسبی نداشته است. بر این اساس طی تابستان امسال میانگین سه‌حاشیه سود 29درصد به ثبت رسیده که در مقایسه با میانگین 13فصل اخیر کاهش 7درصدی را به ثبت رسانده است. مقادیر تولید و فروش زغالی‌‌‌ها طی سال‌جاری وضعیت چندان مناسبی ندشته و نرخ فروش آنها نیز به‌خصوص طی آذرماه به دلیل افت نرخ شمش فولاد خوزستان آنچنان رشد خوبی را تجربه نکرده است. همه این عوامل موجب شده است تا سودآوری این صنعت به‌خصوص در تابستان وضعیت چندان خوبی را به ثبت نرساند. سردمدار بیشترین میزان سودآوری به شرکت «کطبس» تعلق دارد که در سال 1401 و تابستان امسال توانسته است نسبت به سایر هم‌‌‌گروهی‌‌‌های خود عملکرد بسیار بهتری را به لحاظ سودآوری به ثبت برساند. بر این اساس طی سال 1401 و تابستان امسال متوسط حاشیه سود این شرکت به‌‌‌ترتیب 45درصد بوده است.
