در سال۲۰۲۴، بلایای طبیعی مجموعا حدود ۳۱۸میلیارد دلار خسارت اقتصادی به‌‌‌‌جا گذاشتند
رکوردشکنی خسارت بلایای طبیعی
جدیدترین هشدار شرکت بیمه اتکایی سوئیس‌‌‌‌ری نشان می‌دهد؛ سال۲۰۲۵ می‌تواند به یکی از گران‌‌‌‌ترین سال‌ها از نظر مالی ناشی از فجایع طبیعی بدل شود. این افزایش نگران‌‌‌‌کننده، نهتنها بار سنگینی را بر دوش صنعت بیمه می‌گذارد، بلکه آژیر خطری جدی برای دولت‌ها، برنامه‌‌‌‌ریزان شهری و شهروندان در سراسر جهان است؛ هشداری که نشان می‌دهد بحران آب‌‌‌‌وهوایی، دیگر صرفا یک نگرانی زیست‌محیطی نیست، بلکه تهدیدی مستقیم برای ثبات اقتصادی کشورها بهشمار می‌آید. آیا زیرساخت‌های فعلی توان ایستادگی در‌برابر چنین خساراتی را دارند؟
شرکت بیمه اتکایی سوئیس‌‌‌‌ری(Swiss Re) در جدیدترین گزارش خود نسبت به افزایش بی‌سابقه هزینه‌های بیمه‌‌‌‌ای ناشی از بلایای طبیعی در سال۲۰۲۵ هشدار داده و اعلام‌کرده؛ مجموع خسارت‌‌‌‌های تحت‌پوشش بیمه ناشی از توفان‌‌‌‌ها، سیلاب‌‌‌‌ها، آتش‌سوزی‌‌‌‌های گسترده و دیگر بلایا، ممکن است به رقمی در حدود ۱۴۵میلیارد دلار برسد. این رقم در مقایسه با تخمین خسارات سال۲۰۲۴ که حدود ۱۳۷میلیارد دلار پیش‌بینی‌شده بود، نزدیک به ۶درصد افزایش نشان می‌دهد و از نظر تاریخی، در زمره گران‌‌‌‌ترین سال‌ها از نظر مالی قرار می‌گیرد. یکی از مهم‌ترین دلایل پیش‌بینی جهش خسارت‌‌‌‌های سال‌آینده، آتش‌سوزی‌‌‌‌های گسترده در ایالت کالیفرنیا به‌ویژه در حوالی لس‌‌‌‌آنجلس است که تنها در آغاز سال۲۰۲۵ بالغ‌بر ۴۰میلیارد دلار خسارت بیمه‌‌‌‌ای برجای گذاشته‌اند. این رقم نمونه‌‌‌‌ای گویا از شدت‌‌‌‌گرفتن و پرهزینه‌‌‌‌تر‌شدن بلایای طبیعی در عصر تغییرات اقلیمی است. در سال۲۰۲۴، بلایای طبیعی مجموعا حدود ۳۱۸میلیارد دلار خسارت اقتصادی به‌‌‌‌جا گذاشتند که نسبت به ۲۹۲میلیارد دلار در سال۲۰۲۳، حدود ۹درصد افزایش داشته‌است. به گفته Swiss Re، هم خسارت‌‌‌‌های بیمه‌‌‌‌شده و هم کل زیان‌های اقتصادی، به‌‌‌‌طور قابل‌توجهی بالاتر از میانگین بلندمدت بوده‌اند و این نشان می‌دهد شدت و وسعت بلایا همچنان رو به افزایش است.
دلایل افزایش خسارات طبیعی
دلایل افزایش خسارات طبیعی، بنا بر گزارش شرکت Swiss Re، حاصل ترکیب پیچیده‌‌‌‌ای از عوامل انسانی و اقلیمی است که در سال‌های اخیر شدت یافته‌‌‌‌اند. نخست، رشد سریع جمعیت و گسترش شهرنشینی بی‌‌‌‌برنامه در مناطق پرخطر مانند حاشیه رودخانه‌‌‌‌ها، سواحل، جنگل‌‌‌‌ها و نواحی کوهستانی موجب افزایش آسیب‌‌‌‌پذیری سکونتگاه‌‌‌‌ها در‌برابر سیلاب‌‌‌‌ها، توفان‌‌‌‌ها و آتش‌سوزی‌‌‌‌های گسترده شده‌است. این توسعه فیزیکی اغلب بدون درنظرگرفتن اصول تاب‌‌‌‌آوری اقلیمی انجام می‌شود و زیرساخت‌های حیاتی را در معرض آسیب‌های جدی قرار می‌دهد. دوم، با افزایش ارزش دارایی‌ها از جمله زمین، ساختمان‌ها و زیرساخت‌های عمومی، هزینه بازسازی پس از هر حادثه طبیعی نیز بهشدت افزایش‌یافته‌است، به‌‌‌‌گونه‌‌‌‌ای که حتی یک فاجعه محدود می‌تواند‌میلیاردها دلار خسارت اقتصادی به‌همراه داشته‌باشد.
سوم و شاید مهم‌تر از همه، تاثیرات فزاینده تغییرات اقلیمی است که موجب افزایش دما، بروز خشکسالی‌‌‌‌های طولانی‌‌‌‌مدت، توفان‌‌‌‌های گرمسیری پرقدرت و بارش‌‌‌‌های سیل‌‌‌‌آسا شده‌است. این تغییرات نهتنها شدت و بسامد بلایا را افزایش داده‌اند، بلکه الگوهای فصلی دما و بارندگی را به‌‌‌‌گونه‌‌‌‌ای دگرگون کرده‌اند که پیش‌بینی، آمادگی و مدیریت موثر بلایای طبیعی دشوارتر از همیشه شده‌است. در مجموع، تعامل این عوامل سه‌‌‌‌گانه، هزینه‌های اقتصادی ناشی از بلایای طبیعی را به‌‌‌‌طور کم‌‌‌‌سابقه‌‌‌‌ای افزایش داده و ضرورت بازنگری در برنامه‌‌‌‌ریزی شهری، سیاستگذاری اقلیمی و توسعه نظام بیمه‌‌‌‌ای را دوچندان کرده‌است.
عبور از میانگین تاریخی
مطالعه داده‌های بلندمدت توسط موسسات Swiss Re و Munich Re نشان می‌دهد؛ میانگین خسارات اقتصادی بلایای طبیعی در بازه زمانی ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۴ در جهان حدود ۲۳۶میلیارد دلار در سال‌بوده، درحالی‌که این رقم در بازه زمانی ۱۹۸۴ تا ۲۰۱۴ حدود ۱۸۱میلیارد دلار بوده‌است. از این میان، سهم خسارات تحت‌پوشش بیمه در دهه‌اخیر حدود ۹۴میلیارد دلار و در در بازه زمانی ۱۹۸۴ تا ۲۰۱۴ تنها ۶۱میلیارد دلار برآورد شده‌است. با مقایسه این ارقام با خسارات سال۲۰۲۴ که حدود ۱۴۰میلیارد دلار از آن تحت‌پوشش بیمه بوده، می‌توان گفت؛ وضعیت کنونی جهان از نظر اقتصادی به‌‌‌‌مراتب پرریسک‌‌‌‌تر از دهه‌‌‌‌ها و سده‌‌‌‌های پیشین است.
پیامدهای اقتصادی
بلایای طبیعی تنها بخش بیمه را تحت‌تاثیر قرار نمی‌دهند. بررسی‌‌‌‌های انجام‌شده توسط S&P Global نشان می‌دهد در یک دهه‌گذشته، بلایای طبیعی به‌‌‌‌طور متوسط سالانه حدود ۰.۳درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی را کاهش داده‌اند. این کاهش عمدتا ناشی از تعطیلی کسب‌وکارها، نابودی زیرساخت‌ها، اختلال در زنجیره تامین و افزایش هزینه‌های بازسازی است.
Swiss Re در گزارش خود هشدار داده که حدود ۵۷درصد از کل خسارات اقتصادی ناشی از بلایای طبیعی در سال۲۰۲۴ بدون پوشش بیمه‌‌‌‌ای بوده‌اند. این شکاف گسترده بین خسارات بیمه‌‌‌‌شده و بدون بیمه، دولت‌ها و شهروندان را در‌برابر هزینه‌های فزاینده فجایع طبیعی بدون پشتیبان مالی موثر رها می‌کند و ریسک اقتصادی کشورها را بالا می‌برد.
وضعیت ایران
ایران نیز یکی از کشورهایی است که بهشدت در معرض بلایای طبیعی قرار دارد. زلزله، سیل، خشکسالی و توفان‌‌‌‌های شن از جمله بلایای رایج در ایران هستند. بر اساس گزارش‌های سازمان مدیریت بحران کشور، تنها در پنج سال‌گذشته، خسارات مستقیم ناشی از سیلاب‌‌‌‌ها و خشکسالی‌‌‌‌ها به بیش از ۱۵۰هزار میلیارد‌تومان رسیده‌است، با این حال‌درصد بسیار اندکی از این خسارات تحت‌پوشش بیمه قرار داشته‌‌‌‌اند. بیمه‌‌‌‌های حوادث طبیعی در ایران اغلب به‌صورت اختیاری و غیرالزامی ارائه می‌شوند و به دلیل نرخ پایین ضریب نفوذ بیمه، بسیاری از خانوارها و کسب‌وکارها فاقد پوشش مالی در‌برابر حوادث هستند، به‌ویژه در بخش کشاورزی که از تغییرات اقلیمی بهشدت آسیب‌‌‌‌پذیر است، ضعف بیمه‌‌‌‌پذیری بحران‌های معیشتی قابل‌توجهی را برای کشاورزان و دامداران به‌دنبال داشته‌است. از سوی دیگر، شهرهایی مانند تهران، مشهد، کرمان، اهواز و شیراز که توسعه شهری گسترده‌ای را تجربه کرده‌اند، در صورت وقوع زلزله یا سیل شدید، می‌توانند شاهد‌میلیاردها دلار خسارت باشند؛ خساراتی که بدون نظام بیمه‌‌‌‌ای قوی، عمدتا از منابع عمومی یا دارایی‌های مردم جبران خواهندشد. روند فزاینده شدت و هزینه بلایای طبیعی نشان می‌دهد؛ جهان (و از جمله ایران) باید به سمت تقویت تاب‌‌‌‌آوری اقلیمی و افزایش پوشش بیمه‌‌‌‌ای گام بردارد. در غیر‌این‌صورت، هر حادثه‌‌‌‌ای می‌تواند پیامدهای چندلایه اقتصادی، اجتماعی و زیربنایی ایجاد کند.
گزارش Swiss Re نهتنها هشداری مالی درباره افزایش هزینه‌های ناشی از بلایای طبیعی است، بلکه زنگ خطری فراگیر برای سیاستگذاران، شهرداری‌‌‌‌ها، شرکت‌های بیمه و شهروندان در سراسر جهان بهشمار می‌آید. این گزارش با اتکا به داده‌های آماری و روندهای تاریخی نشان می‌دهد؛ در صورت تداوم وضعیت موجود، خسارات ناشی از بلایای طبیعی نهتنها پرهزینه‌‌‌‌تر، بلکه ویرانگرتر و پیچیده‌‌‌‌تر خواهند شد. در آینده‌‌‌‌ای نه‌‌‌‌چندان دور، این خسارات می‌توانند تبدیل به بحرانی اقتصادی با اثرات چندلایه شوند؛ بحرانی که رشد توسعه‌‌‌‌ای کشورها را متوقف کرده، منابع مالی دولت‌ها را فرسوده می‌سازد و شکاف‌‌‌‌های اجتماعی و زیرساختی را عمیق‌تر می‌کند. در چنین شرایطی، حتی کشورهایی که تاکنون از آسیب‌های جدی در امان بوده‌اند نیز ممکن است در‌برابر شدت‌‌‌‌گرفتن بلایا بی‌‌‌‌دفاع بمانند. این هشدار Swiss Re؛ در واقع فراخوانی برای بازنگری اساسی در سیاست‌های اقلیمی، ساختارهای بیمه‌‌‌‌ای، برنامه‌‌‌‌ریزی شهری و شیوه‌‌‌‌های توسعه اقتصادی است؛ زیرا در جهانی با اقلیم ناپایدار، بی‌‌‌‌توجهی به ریسک‌های طبیعی، به‌‌‌‌سرعت می‌تواند به بحران‌های غیرقابل‌کنترل اقتصادی، اجتماعی و انسانی بینجامد.
