مزایای اقتصادی و فرهنگی چاپ کتاب بر اساس تقاضا چیست؟
انقلاب مخملی در صنعت نشر
مطالعات نشان می‌دهد که بازار چاپ بر اساس تقاضا در حال رشد سریع است. به عنوان مثال، بر اساس گزارش‌‌‌ها، حجم بازار این شیوه در دنیا سالانه ۲۶درصد رشد می‌کند و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰ به ۴۳ میلیارد دلار برسد. در ایران نیز با وجود اینکه این روش هنوز در ابتدای راه است، اما استقبال خوبی از آن شده؛ تا آنجا که به‌تازگی برخی ناشران مطرح کشور با استفاده از چنین دستگاه‌‌‌هایی که به دستگاه چاپ ایستاده نیز مشهور است مشغول به کار شده‌‌‌اند.
مزایای اقتصادی و فرهنگی
مسائل اقتصادی یکی از مهم‌ترین دغدغه‌‌‌های هر صنعتی ازجمله صنعت نشر محسوب می‌شود؛ از این رو مزایای اقتصادی چاپ بر اساس تقاضا بسیار حائز اهمیت است. ازجمله مزایای اقتصادی POD می‌توان به کاهش بسیاری از هزینه‌‌‌ها نسبت به شیوه سنتی چاپ اشاره کرد؛ هزینه‌‌‌هایی چون انبارداری. با توجه به اینکه در این نوع نشر، کتاب‌‌‌ها تنها پس از ثبت‌سفارش تولید می‌‌‌شوند، نیازی به انبارهای بزرگ و هزینه‌‌‌های نگهداری از آنها نیست.
از این گذشته در روش سنتی چاپ، ناشران حتی اگر مطمئن نبودند که همه کتاب‌‌‌های منتشر‌شده به فروش خواهند رفت، مجبور بودند تعداد زیادی از آنها چاپ کنند تا هزینه تمام‌شده هر جلد کتاب معقول باشد؛ در حالی که در چاپ بر اساس تقاضا، تنها تعداد دقیق موردنیاز چاپ می‌شود و با استفاده از نرم‌‌‌افزارهای پیشرفته، می‌توان هزینه‌‌‌های تولید هر کتاب را به حداقل رساند.
طبق آمار حدود ۷۰۰هزار عنوان کتاب چاپ نخست از ابتدای سال ۱۳۹۱ تا آذر سال ۱۴۰۳ در کشور تولید شده و میانگین شمارگان اکنون به ۸۴۰ جلد رسیده است. از میان همه این عناوین در بهترین حالت کمتر از ۲۵۰هزار عنوان موجود و قابل‌استفاده است. به عبارت دیگر بیش از ۶۰درصد کتاب‌‌‌ها به دلایل متعددی از چرخه صنعت نشر خارج شده‌‌‌اند، از این رو ناشران با انتخاب شیوه نوین چاپ کتاب می‌توانند با انتخاب شمارگان متناسب با مخاطب و با محک زدن بازار و مخاطب، سود بیشتری از آن خود کنند و جلوی خواب سرمایه خود را بگیرند.
از دیگر مزایای انتشار بر اساس سفارش می‌توان به سرعت عمل بالا در فرآیند نشر اشاره کرد. در این شیوه سفارش‌‌‌های مشتریان در کمترین زمان ممکن پردازش و چاپ می‌‌‌شوند. در چاپخانه‌‌‌های دیجیتالی که برای شیوه چاپ بر اساس تقاضا طراحی و مهندسی شده است، چاپ صفر تا صد یک کتاب در ۱۲ دقیقه انجام می‌شود و هزینه تولید آن ۳۰ تا ۳۲درصد قیمت پشت جلد کتاب است. از آنجا که در این شیوه تنها کتاب‌‌‌هایی منتشر می‌‌‌شوند که حتما خوانده خواهند شد، کاهش مصرف کاغذ، ضایعات و انرژی از دیگر مزایای آن محسوب می‌شود. در کنار همه این مزایای اقتصادی نباید از جنبه‌‌‌های مثبت فرهنگی آن نیز غافل شد. هم‌‌‌اکنون بسیاری از ناشران به دلیل ناشناس بودن شاعران، نویسندگان و پژوهشگران جوان و نگرانی از برگشت سرمایه، از چاپ آثار این گروه خودداری می‌کنند در حالی که در شیوه نوین چاپ، علاوه بر اینکه امکان چاپ کتاب‌‌‌های تخصصی و کم‌‌‌تیراژ وجود دارد، نویسندگان و ناشران می‌توانند آثار متنوع‌‌‌تری را منتشر کنند.
به عبارت دیگر با توجه به چاپ بر اساس تقاضا، دیگر کتاب‌‌‌های چاپ‌نشده، یا کتاب چاپ‌شده و خوانده‌نشده‌‌‌ای وجود نخواهد داشت. همچنین امکان افزودن نام خریدار، تاریخ خاص، یا پیام شخصی نویسنده به مخاطب در کتاب وجود دارد که آن را به یک هدیه منحصر‌به‌فرد تبدیل می‌کند.
چالش‌‌‌ها و نگرانی‌ها
با وجود تمام مزایای چاپ بر اساس تقاضا، این روش با چالش‌‌‌هایی نیز همراه است. از جمله این چالش‌‌‌ها می‌توان به کمبود زیرساخت‌‌‌های لازم و همچنین مقاومت برخی ناشران سنتی اشاره کرد. یکی از بزرگ‌ترین نگرانی‌ها در زمینه چاپ با دستگاه‌‌‌های ایستاده، مربوط به کتاب‌فروشی‌‌‌هاست؛ نگرانی‌‌‌ای که تا حدی طبیعی به نظر میرسد زیرا با افزایش قابلیت چاپ کتاب‌‌‌ها به صورت سفارشی و در تیراژهای پایین، این سوال مطرح می‌شود که آیا کتابفروشیها همچنان نقش کلیدی خود را در زنجیره نشر حفظ خواهند کرد یا خیر؟
در‌حالی‌که احساس خطر از چنین تهدیدی بجاست ولی شاید راه برون‌رفت از این چالش نیز به میزان انعطاف‌‌‌پذیری کتابفروشیها بستگی داشته باشد. به نظر میرسد کتابفروشیها می‌توانند با اتخاذ تدابیری چنین تهدیدی را به فرصت تبدیل کنند زیرا چاپ براساس تقاضا به جای اینکه کتابفروشیها را حذف کند، می‌تواند آنها را تکمیل کند. با این روش، کتابفروشیها می‌توانند طیف گسترده‌‌‌تری از کتاب‌‌‌ها را از جمله کتاب‌‌‌های تخصصی، نایاب یا چاپ‌‌‌های محدود به ناشر سفارش بدهند و به صورت اختصاصی در اختیار مخاطب بگذارند.
با وجود برخی نگرانی‌ها به نظر میرسد با در نظر گرفتن مختصات نشر در کشورمان، از جمله کمبود سرانه مطالعه، هزینه بالای تولید کتاب و نگرانی‌های اقتصادی ناشران از برگشت سرمایه، نه‌تنها چاپ کتاب بر اساس تقاضا، فرصت خوبی برای این صنعت فراهم بیاورد که انتظار می‌رود در آینده نه‌‌چندان دور، با ناگزیر شدن ناشران به اتخاذ چنین رویکردی، به یکی از روش‌های اصلی چاپ کتاب در ایران تبدیل شود.
