در میزگرد تخصصی همایش فولاد صورت گرفت
اکتشافات معدنی زیر ذره‌‌‌‌‌‌‌‌‌بین
در این میزگرد تخصصی با عنوان «اهمیت اکتشاف و احیای معادن راکد در چشمانداز بلندمدت تامین منابع مواداولیه»، احمد فتاحی مدیر اکتشاف سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو)، شهرام ادیب‌فرد مدیر اکتشاف شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران، کوروش شعبانی رئیس کمیته اکتشاف خانه معدن ایران و امید اصغری رئیس موسسه یونیدرو حاضر شدند. نشستی که برآیند آن تاکید بر ضرورت اصلاح سیاست‌های کلان اقتصادی، بین‌‌‌‌‌‌‌‌‌المللی و به‌ویژه رفع تحریم است؛ در غیر این‌صورت همان‌طور که هنوز انقلابی در حوزه اکتشاف نیفتاده است، در آینده نیز نخواهد افتاد. از نگاه تحلیلگران بخشی از چالش‌های موجود ناشی از عدم‌حمایت جدی و مستمر دولت از حوزه اکتشاف و بخشی دیگر ناشی از قوانین و مقررات دست و پاگیری است که هر از چندی از سوی سیاستگذاران در بخش اکتشاف و سایر بخش‌های معدنی صادر و ابلاغ می‌شود. به باور این کارشناسان، سنگ‌‌‌‌‌‌‌‌‌اندازی دستگاه‌های اجرایی در جریان صدور پروانه اکتشاف و حفاری مانعی دیگر در مسیر توسعه اکتشافات است. البته تحریم و به‌تبع آن محدودیت در تامین تجهیزات و عدم‌ورود تکنولوژی‌‌‌‌‌‌‌‌‌های جدید در جریان افول حوزه اکتشاف موثر بوده است. در این بین راهکار برون‌رفت از شرایط کنونی از دید این تحلیلگران هموارشدن همه مسیرها از سوی دولتمردان است، زیرا بی‌‌‌‌‌‌‌‌‌شک تلاش‌های مقطعی و محدود ایمیدرو به نمایندگی دولت نمی‌تواند تغییر عمده‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای در بخش معدن و در نهایت اقتصاد ایجاد کند.
انقلابی در اکتشاف رخ نداد
در این نشست، رئیس موسسه یونیدرو با اشاره به اینکه هنوز انقلابی که در انتظارش هستیم، در حوزه اکتشاف صورت نگرفته است، گفت: اگر امروز کماکان از مشکل اکتشاف صحبت می‌‌‌‌‌‌‌‌‌کنیم، به این دلیل است که این مشکل بعد از گذشت چندین سال هنوز حل نشده و ما مجبور به بیان مجدد این مشکلات هستیم. به باور امید اصغری، هنوز بخش زیادی از محدوده‌های اکتشافی که توسط ایمیدرو مشخص شده است، تعیین‌تکلیف نشده و استعلام‌‌‌‌‌‌‌‌‌های آنها با مشکلات متعددی روبه‌روست، در واقع روند پیشرفت کنونی در بخش اکتشاف متناسب با نیاز پایین‌دست زنجیره در سال‌های آتی نیست. وی تاکید کرد: وقتی نهاد حاکمیتی در مرحله پروانه اکتشاف به بن‌بست خورده، نمی‌توان از بخش‌خصوصی انتظار داشت در این بخش موفق باشد و قطعا شاهد چالش‌های بیش از پیش برای این بخش هستیم. از دید رئیس موسسه یونیدرو، تحولات در بخش اکتشاف مستلزم تحولات بین‌‌‌‌‌‌‌‌‌المللی و ورود شرکت‌های بزرگ در این حوزه است؛ همان‌طور که در ۲۰ سال‌پیش این تحولات مرهون تغییرات بین‌‌‌‌‌‌‌‌‌المللی و ورود شرکت‌های بزرگ به این بخش بود.
در اکتشاف عمیق ناموفق بودیم
در این نشست، مدیر اکتشاف سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) با اشاره به اینکه تامین مواداولیه تا دهه۸۰ احساس نمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌شد، گفت: به‌دنبال رشد و توسعه صنایع، رشد تقاضا برای موافقت‌‌‌‌‌‌‌‌‌های اصولی، طرح برنامه تولید ۵۵میلیون تن فولاد در اوایل دهه ۹۰ موضوع تامین مواداولیه و کمبود آن در آینده مورد‌توجه ایمیدرو قرار گرفت. وی افزود: بدین ترتیب بحث اکتشاف ناحیه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای با مساحت چند۱۰هزار کیلومتر‌مربع و ژئوفیزیک هوایی به‌عنوان کارهای زیربنایی در دستور کار ما قرار گرفت. براین اساس نیز در گام نخست کار در مناطق کم‌برخوردار و محروم کشور شروع شد. احمد فتاحی توضیح داد: تاکنون ۸۲ پهنه به‌نام ایمیدرو و بازوی اجرایی آن شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران ثبت‌شده و کارهای اجرایی آن درحال انجام است. درضمن در بخش‌هایی که مطالعات سنتی انجام شده بود و در لیست اکتشاف قرار نداشت، با اکتشافات ژئوفیزیک هوایی در لیست قطعی قرار گرفت. وی همچنین با اشاره به اینکه تاکنون ۲۸۳ محدوده به‌نام ایمیدرو ثبت‌شده است، افزود: بعضا برای برخی محدوده‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها پروانه اکتشاف اخذ شده، اما بخش اعظم آن در مرحله استعلام از دستگاه‌های اجرایی است که چالش‌های خاص خود را دارد. درضمن بیش از ۵۰ محدوده به‌صورت ویژه برای آهن ثبت‌شده که کارهای ژئوفیزیک هوایی و حفاری آنها نیز درحال انجام است.
مدیر اکتشاف سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) درخصوص اینکه به‌دنبال این اکتشافات، اکتشافی به پروانه بهره‌‌‌‌‌‌‌‌‌برداری رسیده یا نه، گفت: در برنامه سال‌های ۹۳ تا ۹۸ بیش از ۵۵۰میلیون تن ذخیره جدید با عملیات حفاری نهایی شده و در ضمن اکتشافات قبلی اصلاح شده است. فتاحی همچنین با اشاره به اینکه تاکنون کشور در بحث اکتشاف عمیق موفق نبوده است، درخصوص برنامه پنج سال آتی حوزه اکتشاف ایمیدرو توضیح داد: طبق تفاهم‌نامه سه‌جانبه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای که بین معاونت معدنی، سازمان زمین‌شناسی و ایمیدرو در سال‌گذشته منعقد شد، مقرر شد انقلابی در اکتشاف اتفاق بیفتد؛ یعنی اکتشاف از حالت زمینی به اکتشاف هوایی تغییر کند، اما باتوجه به امکانات ضعیف سازمان زمین‌شناسی و انرژی اتمی به‌عنوان متولی و مجری این امر تاکنون موفق نبوده‌ایم. البته در این مدت پروانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی توسط بخش دولتی و خصوصی اخذ شد، ولی عملیات ژئوفیزیک هوایی اتفاق نیفتاد و کماکان به‌صورت زمینی اکتشاف اتفاق می‌افتد، در واقع سیاست اکتشاف عمیق تحقق پیدا نکرد.
وی در ادامه تاکید کرد: ما در بخش تکنولوژیکی همچنان مشکل داریم، یعنی درحالی که در دانشگاه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها به لحاظ علمی دانشجویانی در سطح بین‌‌‌‌‌‌‌‌‌المللی تربیت می‌‌‌‌‌‌‌‌‌کنیم، ولی تکنولوژی لازم برای اجرای کار را نداریم. البته ایمیدرو در راستای ورود تکنولوژی و دستگاه‌های حفاری پیگیری کرده که بخش‌های خصولتی در این زمینه ورود کنند. در این حوزه هم موفق بود. درضمن ما به هر بخش‌خصوصی که با ایمیدرو همکاری دارد از طریق صندوق بیمه تسهیلاتی با سقف ۱۰ تا ۱۲درصد اعطا خواهیم کرد. فتاحی افزود: ایمیدرو هیچ محدودیتی در ارائه تسهیلات از منابع داخلی ندارد. وی در ادامه محل مصرف منابع را برای پیمانکاران در راستای تامین تجهیزات اعم از دستگاه حفاری و خرید دستگاه ژئوفیزیک و برای مشاوران در راستای خرید نرم‌افزار اعلام کرد.
وی که در این نشست، سخنان خود را با نقد ضعف آماری در کشور و به‌ویژه حوزه معدنی آغاز کرده بود، گفت: بر اساس آمار سال‌گذشته که تغییر زیادی در اعداد و ارقام آن تاکنون رخ نداده است؛ در حال‌حاضر ۱۱هزار مجوز بهره‌‌‌‌‌‌‌‌‌برداری داریم که از این تعداد هزار و ۲۰۰ مجوز در حوزه فلزی و بقیه مجوزها در حوزه غیرفلزی به‌ویژه مصالح ساختمانی و سنگ‌‌‌‌‌‌‌‌‌های تزئینی است. درضمن برمبنای آمار سال۹۹، رقمی معادل ۴هزار فقره پروانه راکد و غیرفعال وجود دارد. شهرام ادیب‌فرد افزود: در زمینه استخراج سالانه نیز از ۵۰۰میلیون تن مواد استخراج‌شده، ۲۰۰میلیون تن در حوزه فلزی است. در ضمن از تعداد پروانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌های موجود ۱۰درصد پروانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها در حوزه فلزی است. در بخش اشتغال مستقیم نیز از مجموع ۱۵۷هزار نفری که در حوزه معدن کار می‌کنند، ۶۰هزار نفر در حوزه فلزی یعنی حدود ۳۸درصد از شاغلین در حوزه فلزی فعال هستند، بنابراین پیش‌بینی می‌شود اگر بخش معادن راکد احیا شود، در بخش اقتصاد، تولید و اشتغال شاهد رشد قابل‌توجهی خواهیم بود.
وی در ادامه به وضعیت ذخایر سنگ‌آهن نیز اشاره کرد و گفت: درخصوص سنگ‌آهن عمده کارهای فاز عمومی و تفصیلی که توسط شرکت تهیه و تولید برای بخش دولتی انجام گرفته، منجر به تولید ۵۵۰میلیون تن افزایش ذخیره به‌ویژه در استان‌های کرمان و یزد شد. البته اگر بخش‌هایی که دارای معدنکاری احتمالی هستند را نیز در نظر بگیریم، یک‌میلیارد و ۱۰۰میلیون تن ذخیره جدید داریم که طی سال‌های ۹۲ تا ۱۴۰۰ به‌دنبال اجرای فاز عمومی و تفصیلی انجام شده است. ادیب‌فرد با اشاره به اینکه در حوزه اکتشاف سنگ معدنی پیشرو‌ترین شرکت‌ها در حال‌حاضر شرکت تهیه و تولید با اکتشاف در عمق هزار و ۹۱۰ متر است، افزود: البته در اکتشافات عمیق نیاز به تجهیزات و دانش نوین داریم که کشور ما در این زمینه نوپاست. وی افزود: در حال‌حاضر نزدیک به سه دستگاه حفاری وجود دارد که بالاتر از ۲هزار متر حفاری می‌کنند. البته این ۲هزار متر اسمی است و تاکنون نتوانسته‌ایم به‌صورت کاربردی بیش از هزار و ۹۱۰ متر حفاری کنیم. وی تاکید کرد: به دلیل ضعف ناوگان حفاری ما ظرف چهار سال‌گذشته به‌رغم اینکه برمبنای برداشت‌‌‌‌‌‌‌‌‌های ژئوفیزیکی وجود ۳ تا ۱۵میلیارد تن ذخایر را پیش‌بینی کردیم، فقط سه حلقه حفاری کردیم.
ادیب‌فرد معتقد است: ما امروز باید تمام حوزه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها از جمله زیرساخت، تجهیزات و دانش فنی را به موازات هم تقویت کنیم تا شاهد یک رشد و یک افق قابل‌توجهی در آینده باشیم، در واقع با این رویکرد شاهد رونق معدنکاری و در کل اقتصاد خواهیم بود. مدیر اکتشاف شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران اظهار کرد: ما اگرچه در شرکت تهیه و تولید از نیروهای انسانی زبده و نخبگان دانشگاهی برخورداریم؛ اما در زمان اجرا با مشکل مواجه می‌‌‌‌‌‌‌‌‌شویم. ما در زمینه ورود تجهیزات مشکل داریم. مثلا یک سال و نیم برای ورود اکیپ و تجهیزات از آفریقای‌جنوبی تلاش کردیم، ولی هنوز به نتیجه نرسیده‌ایم. ما برای ورود دستگاه‌های جدید حفاری نیز مشکل داریم. اکنون در حوزه حفاری دستگاه‌های عمیقی که وارد‌شده دارای تکنولوژی جدید نیست. بر این اساس به‌دنبال ورود دستگاه‌هایی بودیم که هم در سرعت حفاری و هم در عمق موثر باشد و در همین رابطه هم با یکی دو کشور اروپایی که در دنیا در این حوزه موفق بودند، وارد مذاکره شدیم، ولی آنها حتی حاضر نشدند به‌عنوان پیمانکار ورود کنند.
وی افزود: ما امروز در تامین دستگاه‌های حوزه ژئوفیزیک نیز دچار مشکل هستیم. همه این مشکلات دست به‌دست هم داده‌اند و امکان ورود تکنولوژی روز دنیا را به‌رغم تلاش ما نمی‌دهند، زیرا سیاستگذار‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی‌‌‌‌‌‌‌‌‌های کلان در این زمینه دخیل است، در نتیجه حمایت‌های موردی در حوزه اکتشاف و در حوزه معادن راکد به هیچ‌وجه راهگشا نیست. مدیر اکتشاف شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران تاکید کرد: با منابعی که ایمیدرو برای تامین دستگاه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها تخصیص داده، حداکثر می‌توان ۵ الی ۶ دستگاه حفاری وارد کرد. ادیب‌فرد در بخش دیگری از سخنان خود به عوامل موثر در رکود معادن اشاره کرد و گفت: دلیل عمده رکود معادن سیاست‌های کلان کشور است، بنابراین حتی راهکارهایی که از سوی خود ما مطرح می‌شود، به نتیجه مطلوب نمی‌رسد؛ چون فضای موجود تحت‌تاثیر سیاست‌های کلان به‌ویژه سیاست‌های خارجی و رفتارهای همسایگان و جامعه بین‌‌‌‌‌‌‌‌‌المللی است. وی در ادامه راهکار برون‌رفت از این شرایط را هموارشدن مسیرها از سوی دولت خواند و گفت: اگر دولت مسیرها را هموار کند، بخش‌خصوصی خودش به بهترین نحو در این مسیر حرکت خواهد کرد.
از اکتشاف حمایت نمی‌شود
رئیس کمیته اکتشاف خانه معدن ایران به نمایندگی بخش‌خصوصی در ادامه این نشست به نقد سیاستگذار پرداخت و گفت: در کشور باید یک تصمیم گرفته شود و آن این است که آیا ما می‌‌‌‌‌‌‌‌‌خواهیم معدنکاری کنیم یا نه. امروز ما به‌نام معدنکاری ۹۰درصد زمان خود را صرف رفع و رجوع حواشی مرتبط با این کار می‌‌‌‌‌‌‌‌‌کنیم. از طرفی فعالان این بخش با تغییر روزانه قوانین، افزایش ناگهانی حقوق دولتی نیز مواجه می‌شوند. شعبانی افزود: امروز درحالی شاهد حقوق دولتی هستیم که هیچ‌وقت بنا نبود حقوق دولتی به‌عنوان درآمدی برای دولت محسوب شود بلکه مقرر بود صددرصد آن برای حوزه معدن هزینه شود. وی تاکید کرد: ما نیازمند تغییر تفکر در بین سیاستگذاران هستیم. اگر قرار است بخش‌خصوصی ماده معدنی و خوراک صنایع را تامین کند؛ پس شرایط اولیه تامین آن نیز باید فراهم شود. مکتشف و بهره‌‌‌‌‌‌‌‌‌بردار صرفا مستاجر دولت هستند و تمام ریسک‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها را هم می‌‌‌‌‌‌‌‌‌پذیرند، اما نمی‌توانند بپذیرند که برای پیگیری امور با تمام دستگاه‌های دولتی درمنطقه دست و پنچه نرم کنند. معدنکاران امروز به‌جای اینکه در فکر تامین خوراک ۵۵میلیون تن فولاد باشند دائم در حال رفت و آمد به دستگاه‌های مختلف برای حل مشکلات خود هستند.
شعبانی بر این باور است، امروز در حوزه اکتشاف نه از بخش‌خصوصی و نه از بخش دولتی حمایت نمی‌شود. وی افزود: امروز بخش دولتی اگر بخواهد از سازمان‌های ذی‌ربط پروانه اکتشاف بگیرد با هزاران چالش روبه‌رو است، حال تصور کنید در این شرایط بخش‌خصوصی چطور می‌تواند این کار را انجام دهد. شعبانی در ادامه تاکید کرد: بخش اکتشافات از نگاه سیاستگذار مغفول مانده است. همین موضوع باعث شده کسی تمایلی به ورود و سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذاری در بخش معدن نداشته باشد، زیرا ورود به این بخش به معنای قفل‌شدن سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌هاست چون برای هر کاری معدنکار باید ماه‌ها با سازمان‌های مختلف سر و کله بزند. رئیس کمیته اکتشاف خانه معدن افزود: ما نیازمند دستگاه‌های حفاری و شرکت‌هایی هستیم که حفاری را انجام دهند، ولی با توجه به تحریم و شرایط فعلی کسی حاضر به ورود در این زمینه در ایران نیست. در این میان بخش‌خصوصی داخلی نیز علاقه‌مند به اکتشاف نیست و ریسک نمی‌کند و صرفا به‌دنبال مجموعه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای می‌رود که پروانه اکتشاف دارد.
