پیش‌‌‌شرط‌‌‌های توسعه تجارت با روسیه
این رشد با جهش حجم تجارت کانتینری منطقه شرق آسیا به‌ویژه کشور چین آغاز شد و به سایر کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی تسری یافت. با توسعه کریدور راه ابریشم جدید تحت عنوان OBOR و توسعه کریدورهای ریلی عبوری همچون کریدور ترنسسیبری (TSR) و کریدور پل ارتباطی جدید اوراسیا موسوم به NELB بر نقش روسیه در جا‌به‌جایی کالا بین کشورهای آسیای شرقی و اروپا افزوده شده است.
گسترش پاندمی کرونا و سلسله اتفاقات پس از آن از جمله اختلال در زنجیره‌‌‌های تامین و لجستیک جهانی، عدم‌تعادل در حجم صادرات و واردات بین مناطق مختلف جهان، تغییر الگوی جغرافیایی تجارت دریایی کانتینری به‌ویژه از سمت چین به سایر کشورها از جمله اتفاقاتی بودند که در پی وقوع آنها کشور روسیه را با توجه به قرارگیری در مسیر تجاری شرق -غرب بین کشورهای شرق آسیا و کشورهای اروپایی در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ میلادی منتفع کرده است. ولی به دنبال بروز درگیری بین روسیه و اوکراین طی دو سال اخیر و تبعات آن از جمله محدودیت کشتیرانی در دریای آزوف و شمال دریای سیاه از جمله بندر نوورسیسک روسیه به عنوان بزرگ‌ترین بندر روسیه در دریای سیاه به دلیل شرایط جنگی و همچنین تحریم اقتصادی روسیه و بنادر این کشور از سوی برخی کشورهای اروپایی، آمریکایی، ژاپن و کره‌‌‌جنوبی نه تنها تجارت دریایی کانتینری در سطح جهانی به‌ویژه بین شرق آسیا با اروپا و آمریکای شمالی کاهش یافت، بلکه سبب کاهش شدید ترانزیت کالا از کریدورهای عبوری از کشور روسیه نیز شد. به نحوی که از یکسو تجارت کانتینری جهانی که در سال ۲۰۲۱ میلادی توانسته بود بحران ناشی از بروز پاندمی کرونا را تا حدود زیادی پشت سر بگذارد، با افت ۲۰ درصدی نسبت به سال قبل مواجه شد. از سوی دیگر عبور کانتینرها از کریدور عبوری از روسیه با مشکلاتی مواجه شد. این موضوع چالش‌‌‌هایی را برای روسیه و همچنین کشورهای صادرکننده و واردکننده که از بنادر و خاک این کشور برای تجارت خود استفاده می‌‌‌کردند، به وجود آورد. در این بین فرصتی را برای استفاده از مسیرهای جایگزین از جمله کریدورهای عبوری از ایران و تقویت مناسبات تجاری و حمل‌ونقلی ایران و روسیه پدید آورده است.
این امر فرصت بسیار مناسبی برای تقویت همکاری با روسیه برای عبور بخشی از کالاهای مبادلاتی بین چین ، اروپا،هند و کشورهای CIS به‌ویژه روسیه و نیز تبادلات تجاری روسیه با سایر کشورها از طریق دریای خزر و بنادر واقع درآن به عنوان حلقه اتصال شمال -جنوب و شرق- غرب فراهم آورده است.
در حال حاضر جریان تجارت بین روسیه و ایران در سطحی پایین است که با توجه به نزدیکی جغرافیایی و روابط سیاسی بین دو کشور، تجارت فی‌مابین قابلیت افزایش تا سطوح بسیار بالاتری را دارد. در طول ۲۰ سال اخیر، صادرات روسیه به ایران فراز و نشیب زیادی داشته است. قبل از سال ۲۰۰۲ میلادی صادرات روسیه به ایران زیر یک میلیارد دلار بود که با افزایشی مناسب، بین سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۱ میلادی حتی به بالای ۳ میلیارد دلار رسید. عمده‌ترین گروه کالای صادراتی روسیه به ایران در بین این سال‌ها، فلزات بوده که حتی در برخی سال‌ها سهم فلزات از کالاهای صادراتی روسیه به ایران به ۸۰درصد نیز نزدیک شده است، اما با کاهش صادرات فلزات از روسیه به ایران بین سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۰ میلادی، کل صادرات روسیه به ایران نیز کاهش محسوسی داشته و بین ۱ تا ۲ میلیارد دلار در نوسان بوده است. در سال ۲۰۲۱ میلادی طبق آمار اولیه‌ای که منتشر شده، میزان صادرات روسیه به ایران دوباره به سطح بالای ۳ میلیارد دلار رسیده است. در سال ۲۰۱۹ میلادی آخرین آمار تفکیکی صادرات روسیه به ایران برابر با ۵/ ۱ میلیارد دلار بوده و گروه‌‌‌های کالایی محصولات کشاورزی به‌ویژه غلات (ذرت و جو)، روغن آفتابگردان و محصولات دامی به‌ویژه گوشت، بیشترین سهم را از کالاهای صادراتی روسیه به ایران داشتهاند و در مجموع ۷۵درصد را به خود اختصاص داده‌‌‌اند.
از سوی دیگر، بررسی تجارت بین ایران و روسیه نشان می‌دهد میزان صادرات ایران به روسیه هرگز فراتر از نیم میلیارد دلار نبوده و تراز تجاری همواره به نفع روسیه بوده است. صادرات ایران به روسیه در سال‌های اخیر عمدتا مربوط به محصولات کشاورزی به‌ویژه میوهجات، سبزیجات، صیفی‌‌‌جات و خشکبار بوده است. همچنین بررسی آمارهای حمل‌ونقل جاده‌ای به کشور روسیه از طریق پایانه‌‌‌های مرزی شمالی کشور طی سال‌های اخیر به عنوان بخشی از مبادلات تجاری صورت‌گرفته بین روسیه و کشورهای منطقه با محوریت ایران، نشان می‌دهد که بخش عمده کالاهای جابه‌‌‌جا شده فی‌مابین از طریق مرز زمینی آستارا صورت پذیرفته و سهم سایر مرز‌‌‌های مبادلاتی از کل مبادلات قابل‌توجه نیست. به عبارتی حجم عمده واردات، صادرات و ترانزیت جاده به روسیه از طریق مرز آستارا صورت می‌‌‌پذیرد.
در حال حاضر قریب به اتفاق بنادر دریای خزر دارای عملکرد کمتری از ظرفیت بندر چه در بخش کانتینری و چه در بخش غیر‌کانتینری هستند و از حداکثر ظرفیت عملیاتی معادل ۶۵ تا ۷۰درصد استفاده نمی‌‌‌کنند که این موضوع نشان‌‌‌دهنده وجود ظرفیت خالی در بنادر دریای خزر و پتانسیل بالای این بنادر در جذب بخشی از بازار تجارت بین‌المللی است.
از دیدگاه اقتصادی، نوع کالاهای مبادلاتی بین دو کشور تعیین‌‌‌کننده ظرفیت‌‌‌های تجاری محسوب می‌شود. از دیدگاه لجستیک بندری تسهیل و تامین زیرساخت‌‌‌های موردنیاز مبادلات، شکل‌‌‌دهنده زمینه‌‌‌های همکاری قلمداد می‌شود. عمده صادرات ایران به روسیه مربوط به محصولات کشاورزی و مواد غذایی به‌ویژه سبزیجات، میوهجات و صیفی‌‌‌جات بوده است. روند سال‌های اخیر نیز نشان می‌دهد محصولات کشاورزی و دامی صادراتی روسیه به ایران همواره رشد داشته است و می‌تواند به عنوان پتانسیل قابل اتکا در تجارت بین دو کشور مطرح باشد. همچنین با توجه به مناقشه روسیه و اوکراین ادامه روند رو به رشد مبادلات قابل پیش‌بینی است. از جمله زمینه‌‌‌های دیگر صادراتی ایران به روسیه می‌توان به مواد پتروشیمی اشاره کرد که قابلیت افزایش چند برابری فعلی (حدود ۵۰ میلیون دلار) را داراست.
گروه‌‌‌های کالایی محصولات کشاورزی به‌ویژه غلات (ذرت و جو)، روغن آفتابگردان و محصولات دامی به‌ویژه گوشت بیشترین سهم را از کالاهای صادراتی روسیه به ایران داشتهاند. به دنبال تحولات اخیر و طبق توافقات انجام گرفته در سطوح مدیریت کلان کشور، موضوع واردات کالاهای اساسی به‌ویژه غلات (گندم، جو، ذرت، دانه روغنی، روغن و گوشت دام) از روسیه به ایران به‌ویژه توسط شرکت بازرگانی دولتی ایران بسیار پررنگ شده و به یکی از اولویت‌‌‌ها تبدیل شده است. پتانسیل این واردات بیش از ۴/ ۱میلیارد دلار برآورد می‌شود که قابلیت افزایش چند برابری را نیز دارد. از جمله اقلام مهم دیگر در این بخش تخته روسی از جمله الوار و تخته است که تجارت ۹۰ میلیون دلاری فعلی قابلیت افزایش تا ۲۴۰ میلیون دلار را دارد.
