گام اول بازار آتی ارز

به گفته کارشناسان این سازوکار کمک می‌کند تا ریسک نرخ ارز و کاهش ارزش ریال پوشش یابد. با اینکه این باور وجود دارد که این ابزار در کنار سایر اصلاحات ضروری، باعث می‌شود آحاد جامعه، بنگاه‌های تولیدی و سفته‌بازان به جای هجوم به بازار نقدی ارز به بازار آتی روی بیاورند، اما نکته مهم در این بین لزوم ایجاد یک بازار واقعی ارز با نرخی است که توسط سیاستگذار به رسمیت شناخته شود. تنها در این صورت است که می‌توان انتظار داشت بازار آتی بر بستر این بازار واقعی شکل گرفته و در مدیریت ریسک اثرگذار باشد. موضوعی که در شرایط فعلی و با غیررسمی خواندن بازار آزاد و معاملات فردایی که سازوکاری شبیه بازار آتی دارد، چندان عملی به نظر نمی‌رسد.

سازوکار بازار آتی

طی سال‌های گذشته نوسانات نرخ ارز همواره یکی از معضلات اقتصاد ایران به شمار می‌رفته است. با توجه به اینکه برخی نرخ ارز را به عنوان معیاری اثرگذار بر انتظارات تورمی مطرح می‌کنند و همچنین گروهی از اقتصاددانان معتقدند جهش‌های تورمی طی سال‌های اخیر از نوسانات نرخ ارز اثرپذیری داشته است، مدیریت بازار ارز امری بسیار مهم به شمار می‌رود. هرچند بهبود وضعیت اقتصاد کشور در کنار گشایش‌های سیاسی از مهم‌ترین عوامل موثر در کنترل نوسانات نرخ ارز به شمار می‌آیند اما هنگامی که صحبت از مدیریت بازار ارز به میان می‌آید، ایجاد یک بازار آتی معاملات ارزی همواره یکی از گزینه‌هایی است که کارشناسان به سیاستگذار پیشنهاد می‌کنند. به طور کلی بازار آتی یک مرکز مالی برای انجام قراردادهای آتی استاندارد است که شامل توافق‌نامه‌ای قانونی با حد و مرز مشخص است. به عبارتی قرارداد آتی ابزاری ساده و پرکاربرد برای مدیریت ریسک است که در آن دو طرف به‌عنوان خریدار و فروشنده در آینده (تاریخ سررسید)، قیمت مبادله خود را همین امروز مشخص می‌کنند و ریسک نوسان قیمت را پوشش می‌دهند.

تکرار تجربه گذشته

طی سال‌های گذشته این امکان فراهم نشده است که این ابزار برای مدیریت بازار ارز به کار گرفته شود. اما این سیاست یک بار در بازار سکه اجرایی شد که در آن زمان بازار آتی سکه را به یکی از پرحجم‌ترین بازارهای مالی متشکل تبدیل کرد. اما پس از شوک ارزی سال ۹۷، به‌عنوان متهم ایجاد بی‌ثباتی در بازار سکه تعطیل شد و سیاست‌هایی مانند پیش‌فروش سکه اجرایی شد که به گفته کارشناسان نادرست بود.

همچنین بازار فردایی ارز که البته معاملات آن توسط سیاستگذار به رسمیت شناخته نمی‌شود، سازوکاری مشابه بازار آتی ارز دارد؛ با این تفاوت که قراردادهای آن ۲۴ساعته و کوتاه‌مدت است و از لحاظ زمانی قابل‌مقایسه با اثری که بازار آتی می‌تواند بر مدیریت ارز بگذارد نیست. در شرایط فعلی که نرخ ارز ثبات نسبی را تجربه می‌کند بار دیگر پیشنهادهایی مبنی بر راه‌اندازی بازار آتی ارز و بررسی عملکرد و اثرات آن به گوش می‌رسد. هرچند به نظر می‌رسد سیاستگذار نگرانی‌هایی دارد مبنی بر اینکه چنین سیاستی می‌تواند شرایط فعلی بازار را بر هم زند و همچنین ممکن است اعتماد کافی برای استقبال از چنین ابزاری وجود نداشته باشد.

شرط لازم برای ایجاد بازار آتی

 با تمامی این موضوعات، یکی از مهم‌ترین مسائلی که کارشناسان بر آن تاکید می‌کنند، این است که بازار آتی بر اساس یک بازار واقعی شکل می‌گیرد. بنابراین در اولین مرحله نیاز است بازار آزاد و نرخ آن توسط سیاستگذار به رسمیت شناخته شود. تا زمانی که بازار آزاد غیررسمی تلقی شود، نمی‌توان انتظار داشت بازار آتی ارز بتواند اثرگذاری لازم را برای مدیریت و کاهش ریسک نرخ ارز داشته باشد. کارشناسان پیشنهاد می‌دهند در شرایط فعلی که چندین نرخ برای بخش‌های مختلف در بازار ارز وجود دارد، ایجاد بازار آتی نیازمند طراحی دقیق و تناسب کامل با بازار نقد است و در مراحل اول می‌توان این بازار را تنها برای صادرکنندگان و واردکنندگان ایجاد کرد و در فازهای بعدی بازار را برای ورود عموم فعالان اقتصادی گسترش داد.البته برخی کارشناسان معتقدند این موضوع یک الزام جهان‌شمول نیست و برای مثال برخی کالاها یا دارایی‌ها ماهیت معطوف به آینده یا صادراتی دارند؛ بنابراین می‌توان اول بازار آتی راه انداخت و پس از آن در صورت نیاز بازار نقدی ایجاد شود مانند نفت خام. اما نکته مهم این است که اگر ابتدا بازار نقدی با معاملات آزادانه فیزیکی (حتی اسکناس) راه‌اندازی شود، پتانسیل ایجاد بازار آتی قدرتمند را دارد. اگرچه برای موفقیت این ابزار به سررسیدهای مختلف نیاز است. بنابراین زمانی که تاسیس بازار آتی ارز به عنوان ابزاری برای کنترل این بازار و مدیریت و کاهش ریسک نوسانات پیشنهاد می‌‌شود، باید ابتدا نرخ بازار آزاد که امروز غیررسمی شمرده می‌شود، رسمیت یابد. تنها در این صورت است که می‌توان انتظار داشت این ابزار بتواند به هدف خود که کنترل ریسک است، اصابت کند.

 

اخبار مرتبط