تنش‌ها در منطقه کاهش می‌یابد؟
آب خاورمیانه در مشت چین
نقش فزاینده پکن در سیاست آب
سال گذشته، دانشگاه نینگشیای چین و دانشگاه «عین شمس» مصر به‌طور مشترک یک آزمایشگاه حفاظت از آب در قاهره ایجاد کردند تا روش‌های آبیاری این کشور شمال آفریقا را بهبود بخشند. دانشگاهیان چینی همچنین با یک تیم تحقیقاتی در امارات برای «تبدیل شن و ماسه به خاک» در صحرای ابوظبی همکاری کردند. چنین فعالیت‌هایی نشانه‌ای از نقش رو به گسترش چین در سیاست آب خاورمیانه است. خاورمیانه و شمال آفریقا کم‌آب‌ترین منطقه جهان هستند و فعالیت‌های کشاورزی ناپایدار، رشد سریع جمعیت، تغییرات آب‌وهوایی و زیرساخت‌های ضعیف یا مدیریت نادرست آب وضعیت را بیش از پیش مخاطره‌آمیز می‌کند. در این شرایط است که پکن به‌عنوان یکی از مهم‌ترین حامیان مالی «خاورمیانه و شمال آفریقا» (MENA) برای زیرساخت‌های آب ظاهر شده است.
با این حال، چین برای چندین پروژه بحث‌برانگیز بودجه‌هایی را متعهد شده است که این نگرانی را ایجاد کرده که این کشور آسیایی احتمال توافق‌های اشتراک‌گذاری آب در خاورمیانه را کمتر و کمتر می‌کند. به‌عنوان مثال، ایران در ماه ژوئیه، سد چم‌شیر در جنوب استان بوشهر را افتتاح کرد. ساخت این سد با انتقادات گسترده‌ای از سوی گروه‌های زیست محیطی مواجه شده بود؛ از جمله به‌دلیل تاثیری که این پروژه بر استان خوزستان خواهد داشت. با این وجود، وام ۲۴۴میلیون دلاری از چین، اجرای این پروژه را تضمین کرد. «آشوک سواین»، رئیس یونسکو برای همکاری‌های بین‌المللی آب، معتقد است که این قسمت نمادی از رویکرد چین به مسائل مدیریت آب در خاورمیانه و در سطح جهان است.
او به المانیتور گفت که چین به دلایل سیاسی و همچنین مالی انگیزه ارائه وام‌هایی از این دست را دارد. او گفت که پکن می‌خواهد ایده خود را درباره نظم بین‌المللی جدید نه بر اساس اشتراک منابع مشترک، بلکه بر اساس متغیر دیگری ترویج کند. او گفت: «این بخشی از طرح کمربند و جاده است. این تا حدی اقتصادی است؛ اما از طریق فعالیت‌های BRI، چین به بخش‌های مختلف جهان می‌رسد و از آن برای پیشبرد جاه‌طلبی‌های سیاسی و ژئوپلیتیک خود استفاده می‌کند.»
پروژه‌های آبی با تامین مالی چین در برخی موارد برای کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا جذاب به نظر می‌رسند؛ زیرا چین شرایط سخت‌گیرانه کمتری نسبت به سازمان‌های بین‌المللی یا غربی بر دریافت وام وضع می‌کند. چین کنوانسیون آب سازمان ملل متحد را امضا نکرده است - و هیچ کشور خاورمیانه‌ای به جز عراق هم امضا نکرده است - و این فرض را نمی‌پذیرد که منابع فرامرزی باید به‌طور مشترک مدیریت یا به اشتراک گذاشته شوند.
به‌عنوان مثال، بانک جهانی از تامین مالی ساخت سد بزرگ «رنسانس» اتیوپی خودداری کرد؛ زیرا هیچ توافقی با مصر وجود نداشت. این سد روی شاخه اصلی رودخانه نیل واقع شده و از این رو مصر را به‌عنوان تهدیدی برای امنیت آبی خود تلقی می‌کند. تنش‌ها بین قاهره و آدیس آبابا در مقاطعی به حدی افزایش یافته است که جنگ بین دو کشور ممکن به نظر می‌رسد. با این حال، چین سطوح بالایی از حمایت مالی به اتیوپی ارائه کرد که باعث شد ساخت سد ادامه یابد. در سال۲۰۱۳، چین به اتیوپی ۲/ ۱میلیارد دلار وام برای ساخت خطوط انتقال بین سد و شهرهای محلی پیشنهاد داد. شرکت‌های بزرگ چینی از جمله شرکت دولتی بین‌المللی آب و برق چین در خودِ ساخت‌و‌ساز مشارکت داشتند. در سال۲۰۱۹، شرکت «برق اتیوپی» ۱/ ۴۰میلیون دلار به گروه Gezhouba چین برای کمک به نهایی کردن سد پرداخت کرد.
سواین اعلام کرد که درباره سد، «چین تلاش کرده است یک اقدام متعادل‌کننده انجام دهد؛ زیرا منافع اقتصادی نیز در مصر دارد» اما از پروژه اتیوپی حمایت می‌کند؛ زیرا مایل است از حقوق کشورهای بالادستی برخلاف هنجارهای بین‌المللی دفاع کند. او به شکل گسترده‌تر اشاره کرد که «حداقل در ۱۰سال گذشته، چین هزینه‌های زیادی را برای ساختن سدها صرف کرده است و آنها اصراری بر داشتن توافق‌نامه‌های تقسیم آب ندارند.» در آوریل سال گذشته، «پاور چاینا» با ساخت چهار سد در کردستان عراق حتی بدون اطلاع دولت مرکزی بغداد موافقت کرد. این رویکرد به مسائل امنیت آب در خاورمیانه چیست؟
«ادوارد هاول»، مدرس سیاست چین در دانشگاه آکسفورد معتقد است که استراتژی‌های چین در این زمینه بخشی از تلاش گسترده‌تر برای تغییر ساختارهای حاکمیت بین‌المللی است. ارائه حمایت مالی و سیاسی از پروژه‌هایی در برابر نظم بین‌المللی غرب‌محور می‌تواند بخشی از تلاش برای کاهش نفوذ این نهادها باشد. هاول به المانیتور گفت: «سرمایه‌گذاری‌های اقتصادی چین در خاورمیانه بدون در نظر گرفتن اهداف ژئوپلیتیک آن در نظم بین‌المللی گسترده‌تر قابل درک نیست. در دوران شی، چین فعالانه به دنبال ایجاد نظم موازی با نظم رقیب و هژمونی پسا جنگ آمریکایی و مجامع بین‌المللی مانند گروه۷ بوده است.» اگرچه چین ابراز علاقه کرده که نقش میانجی صلح در خاورمیانه داشته باشد؛ اما عزم منفعت‌طلبانه چین برای احقاق حقوق کشورهای بالادست برای استفاده از منابع آبی آن‌گونه که آنها صلاح می‌دانند، می‌تواند به تشدید تنش‌ها بر سر کاهش ذخایر آب در منطقه کمک کند.
