چرا نزدیکی تهران و قاهره ممکن شده است؟
پیشرفت در مذاکرات ایران و مصر
روی خوش تهران و قاهره
حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران یکشنبه با حضور در برنامه تلویزیونی «صف اول» توضیحاتی درباره روابط با مصر ارائه کرد و گفت: «ما الان دفتر حفاظت منافع در تهران و قاهره داریم و در گام اول هر دو طرف سفرا را مستقر کردیم. هم فرستاده ما در آنجا درجه سفیر دارد و هم دیپلمات آنها در تهران با درجه سفیر کار می‌کند.»
به گزارش خبرگزاری تسنیم، امیرعبداللهیان افزود: «بین ما و مصر مشترکات زیادی وجود دارد. هم مردم مصر به ایران علاقه‌مندند و هم مردم ایران به مصر علاقه‌مندند. ما با آقای سیسی، صرف نظر از چالش‌‌‌ها اولین نقطه همکاری مشترک‌‌‌مان در سوریه بود. رویکرد سیسی در سوریه مبارزه با تروریسم و افراط‌گرایی بود. ما گفت‌وگوهای امنیتی را در خصوص سوریه شروع کردیم.» وی در ادامه به سفر خرداد ماه سلطان عمان به تهران پرداخت و گفت: «ایشان یک هفته بعد از سفر به مصر و گفت‌وگو با آقای السیسی درباره ضرورت روابط تهران و قاهره به ایران سفر کرد. سلطان عمان حامل پیامی بود که در عالی‌ترین سطح در ایران دریافت شد و پاسخ مثبت دریافت کرد. بعد از آن ما در حال طراحی هستیم که در زمان مناسب شاهد ارتقای روابط باشیم.»
امیرعبداللهیان تاکید کرد: «ما هیچ‌گونه محدودیتی برای توسعه همه‌جانبه همکاری‌‌‌ها با مصر نداریم و از آن استقبال میکنیم.» همچنین احمد ابوزید، سخنگوی وزارت خارجه مصر نیز در گفت‌وگو با سی‌‌‌بی‌‌‌سی به بررسی آخرین روند همکاری‌‌‌ها با ایران پرداخت و تاکید کرد که تماس‌‌‌ها با ایران همواره بوده و در هیچ مرحله‌‌‌ای قطع نشده است. به گزارش «ایسنا»، وی گفت که در روابط با ایران در بسیاری از مسائل پیشرفت حاصل شده است. سخنگوی وزارت خارجه مصر تصریح کرد که ایران کشوری بزرگ در منطقه است و منافع منطقهای دارد و قاهره نیز خواهان ایجاد فضای مثبت است و به حاکمیت کشورها و اراده ملت‌ها احترام می‌گذارد. ابو زید خاطرنشان کرد: «مصر به دنبال تقویت ثبات در منطقه است و اگر رویکرد این است، فکر می‌‌‌کنم که این روابط به طور واضح و علنی گسترش خواهد یافت.» سخنگوی وزارت خارجه مصر همچنین تاکید کرد: «قاهره در تهران دفتر حفاظت منافع دارد و تهران نیز در قاهره دفتر حفاظت منافع دارد. امیدوارم تعامل با چنین اموری با وضوح و شفافیت و آرامش انجام شود.»
جزئی از یک تنش‌‌‌زدایی گسترده
بهبود و از سرگیری روابط ایران و مصر را از دو منظر می‌توان بررسی کرد؛ نخست اهمیت آن برای دو کشور مدنظر است. زیرا این از سرگیری مناسبات برای دو بازیگر ایران و مصر و با هدف کاهش ابهامات و سوءتفاهم‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها سودمند خواهد بود؛ به‌‌‌خصوص که مسوولان دو کشور می‌توانند از این پس نگرانی‌ها و سوءتفاهمات را به صورت مستقیم بیان و پیگیری کنند و دیگر نیازی به واسطه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها و میانجی نخواهد بود. همچنین در حوزه سیاسی، اقتصادی و امنیتی این مناسبات می‌تواند هم برای تهران و هم برای قاهره سودمند باشد. اما منظر دیگری که می‌توان به این مناسبات پرداخت، ارزیابی آن در پازل کلان‌تر تنش‌‌‌زدایی منطقهای است. یعنی بعد از ازسرگیری روابط دیپلماتیک ایران و عربستان سعودی، ارتقای روابط تهران و ابوظبی و مدیریت تنش‌‌‌ها با شورای همکاری خلیج فارس امروز نوبت روابط ایران و مصر فرا رسیده است. درواقع امروز نظم منطقهای که آمریکا دنبال می‌‌‌کرد، دچار تغییراتی شده که تحول در روابط ایران با مصر نیز تابعی از تغییر شکل الگوهای منطقهای است. در گذشته نظم منطقه به گونه‌‌‌ای بود که این امکان فراهم نبود. یعنی یکی از متغیرهایی که قبلا باعث می‌‌‌شد روابط بین تهران و قاهره شکل نگیرد، همین الگوی منطقهای بود. در دهه‌‌‌های گذشته و بعد از فروپاشی شوروی، مداخلات آمریکا در منطقه بسیار گسترده بود؛ در این نظم آمریکایی، ایران یک کشور ضدهژمون بود و مصر نمی‌‌‌خواست با برقراری رابطه با جمهوری اسلامی ریسک کند. اما امروز شرایط تغییر کرده و نقش‌‌‌آفرینی آمریکا در منطقه نیز با تحولات جدیدی مواجه شده است. درواقع نقش واشنگتن به عنوان یک هژمون در منطقه امروز با تغییراتی مواجه شده و نقش‌‌‌آفرینی آمریکا از برخوردهای پرشدت نظامی به سمت بازدارندگی سوق پیدا کرده است. همچنین ایالات متحده در حوزههای سیاسی و اقتصادی تلاش دارد هزینه‌‌‌های این حضور را بین شرکای خود تقسیم کند؛ به همین دلیل هم حضور نیروهای نظامی اروپایی در منطقه نسبت به چند سال پیش افزایش یافته است. در عین حال در حوزههای نرم‌‌‌تر، آمریکا از مشارکت و تقسیم برخی نقش‌‌‌ها با رقبای خود مثل چین و روسیه نیز استقبال کرده است. این تغییر سیاست آمریکا، منجر به تغییرات در الگوهای همکاری‌‌‌های منطقهای شده است. در زمانی‌‌‌که آمریکا نقش هژمون را در منطقه برای خود تعریف کرده بود، این هژمون بودن باعث می‌‌‌شد آنها مختصات بازی در حوزههای امنیتی، سیاسی و نظامی را تعریف کنند. در آن شرایط، خروج بازیگران منطقهای از مختصاتی که ایالات متحده تعریف کرده بود، هزینه‌زا بود. اما با تغییرات جدید، فضایی برای بازیگران منطقهای و قدرت‌‌‌های بزرگ فراهم شده که وارد معاملات بده‌بستان‌محور و واگذاری امتیازات متقابل شوند. بهبود و ارتقای روابط ایران با عربستان و امارات و همچنین آغاز روابط دیپلماتیک با مصر نیز در قالب این تغییر و تحولات قابل ارزیابی است.
قاهره در نظم جدید منطقه
رحمن قهرمانپور، پژوهشگر مسائل بین‌‌‌الملل در پاسخ به این پرسش که نظم منطقهای با چه تغییراتی مواجه شده که این تحولات سریالی به ویژه درباره روابط ایران با مصر را شاهد هستیم، به روزنامه «دنیای‌اقتصاد» گفت: «طبیعتا تغییر و تحولات منطقه و تغییر سیاست آمریکا در برقراری روابط دیپلماتیک ایران و مصر بسیار تاثیرگذار بوده است. زیرا مصر از سال ۱۹۷۹ با ایالات متحده روابط بسیار نزدیکی داشت و مجبور بود که از سیاست‌‌‌های این کشور در منطقه پیروی کامل داشته باشد. اما امروز که شاهد تغییر سیاست آمریکا و ظهور نظم جدید منطقهای هستیم؛ بدون شک این مساله بر قاهره موثر بوده و مصر نیز می‌‌‌خواهد در این نظم جدید جایگاه خود را تقویت کند.» این کارشناس درباره دیگر عوامل موثر در برقراری مناسبات تهران و قاهره توضیح داد: «مساله ایران و مصر بسیار متاثر از عادیسازی روابط ایران و عربستان است. زیرا موقعیت عربستان در منطقه قوی‌‌‌تر و موقعیت مصر ضعیف‌‌‌تر شده است.»
قهرمانپور با اشاره به اینکه سیسی در سال ۲۰۱۳ با کودتا روی کار آمد، افزود: «از نظر ایران، سیسی با حمایت عربستان و امارات توانست مشکلات مالی را حل و فصل کند و امروز نیز چون مصر مشاهده کرد که عربستان روابطش را با ایران عادیسازی کرده، دیگر مانعی از این جهت بر سر راه خود نمی‌‌‌دید.» به گفته این کارشناس روابط مصر، اسرائیل نیز مانع دیگر در مسیر بهبود روابط تهران و قاهره بود. وی افزود: «بر اساس پیمان صلح کمپ دیوید، آمریکا یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار به مصر می‌‌‌داد که بخشی نقد و بخشی کمک بلاعوض بود. اما بعد از داستان‌‌‌های کودتا در مصر و نارضایتی آمریکا از این موضوع، ایالات متحده برای دادن این پول پیش‌شرط گذاشت. امری که نارضایتی مصر را به دنبال داشت.» قهرمانپور تاکید کرد: «امروز مصر با قدم گذاشتن در مسیر آشتی و برقراری روابط با ایران می‌‌‌خواهد به آمریکا این پیام را بدهد که اگر آن پول را بدون پیش‌شرط ندهد، ممکن است به ایران نزدیک شود.» پژوهشگر مسائل منطقه همچنین گفت که در تحولات اسرائیل با کشورهای عربی مثل امارات و بحرین نیز فرصت خوبی برای قاهره فراهم شد تا از فشار اسرائیل کم کند و به ایران نزدیک شود. وی افزود: «البته باید توجه داشت که همیشه مصر کشوری محتاط بوده است.»
