چرا پاشینیان به تهران آمد؟
ارمنی‌ها در آغوش ایرانی‌ها
تاکید رئیس‌جمهور ایران در نشست مشترک با نخست‌وزیر ارمنستان بر منطقه قفقاز به‌عنوان بخشی از تاریخ، تمدن و فرهنگ ایرانی و حساسیت نسبت به این منطقه به‌خوبی نشان‌دهنده سیاست موازنه‌گرایانه ایران برای تعادل‌بخشی به روابط دو جمهوری آذربایجان و ارمنستان در شرایطی است که زمینه برای حضور بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای رقیب و دشمن در حال فراهم‌شدن است. در این چارچوب، سید ابراهیم رئیسی ظهرروز سه‌شنبه در نشست خبری مشترک با نیکول پاشینیان با بیان اینکه تردیدی ندارم این سفر به ارتقای روابط دو کشور منجر می‌شود، اظهار کرد: سیاست همسایگی مورد تاکید دولت است. ما در یک‌سال گذشته با آقای پاشینیان نشست‌‌‌های مختلفی داشتیم که در چند ماه گذشته به رشد ۴۳درصدی روابط تجاری و اقتصادی میان دو کشور انجامید و هدف‌گذاری ۳میلیارد دلاری را دنبال میکند.
رئیس‌جمهور در ادامه تاکید کرد: امنیت و صلح در قفقاز برای ایران بسیار اهمیت دارد. ظرفیت‌‌‌های قفقاز می‌‌‌تواند امنیت و صلح پایدار را در این منطقه تضمین کند. ما در مذاکرات به این نتیجه رسیدیم که حل مسائل منطقه باید به دست کشورهای منطقه باشد و مداخله بیگانگان نه‌تنها مشکلات را حل نمی‌‌‌کند، بلکه مشکلاتی ایجاد میکند. نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان نیز در ادامه این نشست خبری با بیان اینکه از دیدگاه ایران نسبت به صلح و امنیت در منطقه تقدیر کردم، گفت: همچنین اطلاعاتی را درباره نشست سه‌جانبه سوچی به آگاهی رئیس‌جمهور ایران رساندم و موافق نظرات ایران درباره صلح و امنیت منطقه هستم. برای ما مهم است که حتما ایران از همه مسائلی که در مذاکرات ما مطرح می‌شود آگاهی داشته باشد. ایران باید از روابط ارمنستان با جمهوری‌آذربایجان و ترکیه و قرهباغ آگاهی داشته باشد.
اشاره نخست‌وزیر ارمنستان به نشست سه‌جانبه سوچی با حضور جمهوری‌آذربایجان و ارمنستان به میزبانی روسیه در روز دوشنبه ۹ آبان/ ۳۱ اکتبر است که در بیانیه پایانی، طرفین توافق کردند که از به‌کار‌گیری زور یا تهدید علیه یکدیگر خودداری کنند. در این بیانیه ولادیمیر پوتین، نیکول پاشینیان و الهام علی‌‌‌اف بر اهمیت ادامه تلاش‌‌‌ها برای امضای توافق صلح میان ارمنستان و جمهوری‌آذربایجان تاکید کردند. در این نشست، رئیس‌جمهور روسیه به نکته مهمی اشاره و اظهار کرد: «درباره تمامی موضوعات در خصوص قرهباغ توافق حاصل نشده و روسیه هر کاری برای عادی‌سازی روابط میان ارمنستان و جمهوری‌آذربایجان انجام خواهد داد.» اشاره پوتین به سه نشست قبلی میان سه کشور در تاریخ‌های ۹ نوامبر ۲۰۲۰، ۱۱ ژانویه و ۲۶ نوامبر ۲۰۲۱ است که به‌رغم تاکید و تصریح بر حل اختلافات، همچنان وزن اختلافات حل و فصل نشده و از آن مهم‌تر گرایش به تغییر معادلات در منطقه پررنگ است.
از همین زاویه است که نخست‌وزیر ارمنستان پیش از حضور در سوچی و سفر به ایران گفته بود ارمنستان آماده امضای توافق‌نامه سه‌جانبه با روسیه و جمهوری‌آذربایجان در مورد تمدید ماموریت نیروهای حافظ صلح روسیه در قرهباغ تا ۲۰ سال آینده است. تمایل ارمنستان به تمدید ماموریت نیروهای حافظ صلح روسیه ناشی از نگرانی‌های واقعی ارمنستان از برهم‌خوردن تغییرات ژئوپلیتیک در منطقه است. این مساله به‌ویژه در زمانی که توجه روسیه به دلیل جنگ اوکراین چندان معطوف به قفقاز نیست، زمینه را برای آزادی عمل بیشتر ترکیه فراهم کرده است. بازی پیچیده و پشت‌پرده ترکیه در قفقاز باعث شده است تا آنکارا به محور اصلی سیاست تغییر در مرزهای ایران و ارمنستان تبدیل شود. تحلیلگران رویای اتصال سرزمین‌‌‌های ترک را محور اصلی راهبرد آنکارا در قفقاز می‌‌‌دانند.
در واقع جمهوری‌آذربایجان با حمایت و پشتیبانی ترکیه در سودای عملیاتی کردن دالان زنگزور برای اتصال سرزمینی به نخجوان و ترکیه است. دالان زنگزور از دید مقامات ترک به کوتاه‌‌‌ترین مسیر حمل‌ونقل زمینی بین اقیانوس آرام و اطلس و همچنین نقطه تلاقی جنوب به شمال و شرق به غرب اطلاق می‌شود که جمهوری‌آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان را از طریق ارمنستان به روسیه و ترکیه متصل و زمینه را برای ارتباط آسیا، اروپا و خاورمیانه با یکدیگر فراهم میکند.
در نگرانی مقامات ارمنستان از سیاست تغییرات ژئوپلیتیک در منطقه، جمهوری‌اسلامی ایران نیز با ایروان دارای اشتراک نظر است. در طول چند ماه گذشته، مقامات تهران نسبت به هرگونه تغییر ژئوپلیتیک در منطقه هشدار داده‌اند. حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران ۲۸ آبان‌ماه در سفر سه‌روزه به ایروان آمادگی ایران برای کمک به برقراری صلح و ثبات در قفقاز را مجددا تکرار کرد و گفت: اینجا هستیم که بگوییم آقای پاشینیان، ایران آمادگی دارد به برقراری صلح و ثبات در منطقه قفقاز کمک کند. پیش از انجام این سفر، سپاه پاسداران نیز در رزمایشی سه‌روزه در منطقه ارس، پیام آمادگی و همچنین هشدار را نسبت به هرگونه تحرک در مرزهای شمالی مخابره کرد.
نگرانی‌های ایران علاوه بر برهم‌خوردن تغییرات در مرزهای ژئوپلیتیک در منطقه قفقاز به مساله حضور بازیگران مداخله‌گر نیز برمی‌گردد. تحرکات اسرائیل در جمهوری‌آذربایجان و همکاری‌های دفاعی و نظامی تل‌آویو و باکو یکی از حساسیت‌های جمهوری اسلامی نسبت به حضور رژیم صهیونیستی در مرزهای شمالی خود است. علاوه بر این تهران این نگرانی را هم دارد که در صورت اجرایی نشدن توافقات صلح در زمانی که تمرکز مسکو برای بازیگری فعال در این منطقه تحت‌الشعاع بحران اوکراین قرار گرفته است، زمینه برای حضور ایالات‌متحده در این منطقه فراهم شود.
پیش‌تر نشانه‌های این نگرانی با سفر نانسی پلوسی، رئیس مجلس نمایندگان آمریکا به ایروان، رنگ واقعیت به خود گرفت. از دید تحلیلگران، سفر پلوسی به ارمنستان تاثیرات زیادی بر معادلات بازیگران منطقه، از جمله روسیه، ایران، جمهوری‌آذربایجان و ترکیه خواهد داشت. در واقع، سفر پلوسی به ارمنستان امتداد سیاست آمریکا نسبت به روسیه است که نشانه‌های آن در سفر به تایوان هم آشکار شده بود؛ یعنی در هر دو مورد، مهم‌ترین هدف آمریکا، نوعی قدرت‌نمایی در حوزه‌های نفوذ سنتی چین و روسیه و افزایش فشار بر این دو کشور بوده است. از این زاویه می‌توان گفت، ایروان نیز که علاقه‌‌‌مند به رابطه خوب با روسیه است، می‌خواهد با ایران، اروپا و حتی آمریکا روابطش را گسترش دهد. بنابراین نگرانی‌های مشترک ایران و ارمنستان از برهم خوردن تغییرات در مرزهای باعث شده است تا زمینه برای همگرایی بیشتر تهران و ایروان فراهم شود. در این چارچوب است که پاشینیان با محور قرار دادن تحولات قفقاز جنوبی راهی کاخ سعدآباد شد تا آخرین تحولات را با مقامات ایرانی به اشتراک بگذارد.
