مذاکره اهرم فشار شده است یا ابزار توافق؟
دو روایت پارادوکسی از واقعیت وین
حسن نیت‌‌‌مان را به آمریکا نشان دادیم
از سوی دیگر وزیر امورخارجه روز گذشته در دیدار با ایرانیان مقیم ارمنستان با بیان تناقضات رفتاری مقامات آمریکا در قبال ایران گفت: «ما در موضوعاتی اتفاق نظر داریم و مشکلات داخلی آنها را درک می‌‌‌کنیم اما اجازه نمی‌‌‌دهیم آنها با برخی از پیام‌‌‌ها به آشوب و اغتشاشات در ایران دامن زنند و همزمان خواستار مذاکرات با ایران هم باشند. رفتار دوگانه آمریکا جدید نیست اما تاریخ مصرف رفتار دوگانه و پارادوکسی گذشته است. این مساله ما را در رعایت خطوط قرمز جدی‌‌‌تر می‌کند تا از یک روزنه دوبار گزیده نشویم.»
امیرعبداللهیان با اشاره به اینکه به نقطه خوبی رسیدیم، اکنون مذاکرات و توافقات و مسیر ریل‌گذاری شده در جایگاه و مسیر خود قرار دارد، تاکید کرد: «پس از سفر به نیویورک و استقرار راب مالی و دکتر باقری، پیام‌‌‌ها به واسطه کشور ثالث اروپایی منتقل شد و برای نشانه حسن نیت، یک زندانی آمریکایی با جرم محسوس جاسوسی را آزاد کردیم و از طریق عمان تحویل دادیم.» این در حالی است که از واشنگتن سیگنال‌‌‌هایی متفاوت به تهران ارسال می‌شود؛ آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا روز جمعه عنوان کرد که از نظر ایالات متحده دیپلماسی بهترین راه برای رسیدگی به برنامه هستهای ایران است اما به دلیل درخواست‌‌‌های اضافی ایران، احیای توافق هستهای ۲۰۱۵ با ایران را قریب‌‌‌الوقوع نمی‌‌‌داند.
پیش‌تر نیز ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در کنفرانس خبری هفتگی خود در رابطه با مذاکرات هستهای با ایران گفت: «در حال حاضر مشخص است که حصول توافق قریب‌‌‌الوقوع نیست. توافق در حال حاضر در دسترس نیست؛ چرا که تقاضاهای ایران از مرزهای برجام فراتر رفته‌‌‌اند. ما طی هفته‌‌‌های اخیر اخباری در خصوص آمادگی ایران برای تغییر رویه دریافت نکرده‌‌‌ایم.» همچنین جان کربی، هماهنگ‌‌‌کننده ارتباطات شورای امنیت ملی آمریکا روز پنج‌شنبه در این رابطه تاکید کرد: «تمرکز فعلی آمریکا روی دیپلماسی و مذاکرات هستهای با ایران نیست.» باوجود اینکه برخی مقامات آمریکایی به صراحت از در دسترس نبودن توافق سخن می‌‌‌گویند اما فعلا بحثی درخصوص مرگ برجام یا بازگشت همه تحریم‌ها نیست. یعنی برای واشنگتن هنوز هم دیپلماسی تنها راه‌حل مساله هستهای است.
خواسته‌‌‌های ایران چیست؟
از جمله موارد اختلافی بین ایران و آمریکا بحث خواسته‌‌‌های ایران درباره مساله پادمان، برخی تحریم‌ها و همچنین تضمین واشنگتن است. ایران می‌‌‌خواهد به توافقی دست پیدا کند که اگر رئیس کاخ‌سفید تغییر کرد، دولت بعدی به راحتی نتواند از آن خارج شود یا لااقل فضای تنفسی برای تاجرانی که می‌‌‌خواهند در ایران سرمایه‌گذاری کنند ایجاد شود. همچنین دیگر خواسته تهران مربوط به حل و فصل مسائل پادمانی مطرح شده است تا در صورت رسیدن به توافق، بار دیگر این مسائل ادعایی به عنوان اهرم فشار علیه ایران مورد استفاده قرار نگیرد. در حوزه تحریم نیز بحث به بنگاه‌‌‌های اقتصادی سپاه مربوط است. در رابطه با مسائل پادمانی، امیرعبداللهیان که در ارمنستان به سر می‌‌‌برد روز گذشته در سخنانی گفت: «ما به صراحت اعلام کرده‌‌‌ایم که باید موارد اتهامی که آژانس در حوزه هستهای مطرح کرده، حل و فصل شود و ما حاضر به توافقی نیستیم که بعدا مانند استخوان لای زخم مانده، دائم آژانس بخواهد از مسیر سیاسی و به بهانه این موارد اتهامی فشارهایی را به ایران وارد کند.»
در عین حال آمریکا تلاش دارد تا از فضای ناآرامی‌‌‌های داخلی در ایران به عنوان اهرم فشاری در مذاکرات استفاده کند؛ یعنی واشنگتن با علم به اینکه ایران اکنون به این دستاورد (احیای برجام) نیاز دارد تا اقتصاد خود را احیا کند می‌‌‌خواهد در مسیر گفت‌وگوها سنگ‌‌‌اندازی کند تا ایران از خواسته‌‌‌های خود کوتاه بیاید. هرچند مقامات ایرانی بارها تاکید کرده‌‌‌اند که نمی‌‌‌خواهند از آنچه تاکنون مطرح کرده‌‌‌اند عقب‌‌‌نشینی کنند. وزیر خارجه ایران نیز در این رابطه توضیح داد: «تبادل پیام آمریکایی‌‌‌ها با ما ادامه دارد و از سویی دیگر آنها تلاش می‌کنند در مسائلی که این روزها در ایران جریان داشته، بدمند و فکر می‌‌‌کنیم آنها به دنبال این هستند که با اعمال فشارهای روانی و سیاسی بخواهند در مذاکرات امتیاز بگیرند.» همچنین امیرعبداللهیان با اشاره به اینکه هیچ امتیازی به طرف آمریکایی نخواهیم داد، گفت: «ما هیچ‌گاه میز مذاکره را ترک نمی‌‌‌کنیم.»
به نظر می‌رسد تاکید ایران بر پیگیری گفت‌وگوهای برجامی به این دلیل است که تهران می‌‌‌خواهد پای میز مذاکره، بده بستان‌‌‌ها صورت بگیرد و در مسیر این چانه‌‌‌زنی‌‌‌ها بتواند امتیازات بیشتری از آمریکا اخذ و خواسته‌‌‌هایش را عملیاتی کند. البته احتمالا در تهران نیز هیچ کس نمی‌‌‌داند که اگر این گفت‌وگوها بار دیگر آغاز شود، فرجام آن چه خواهد شد. آیا به توافق دست پیدا می‌کنند، مذاکرات ادامه‌دار می‌شود یا مرگ برجام را اعلام خواهند کرد؟
رویکرد سینوسی واشنگتن
ابراهیم متقی، استاد دانشگاه تهران به روزنامه «دنیای‌اقتصاد» گفت: «دیپلماسی هیچ‌گاه در حوزه روابط بین‌الملل و موضوعات بحران‌‌‌ساز در حوزه روابط کشورها به‌‌‌ویژه بازیگران رقیب متوقف نمی‌شود.» به گفته این استاد دانشگاه، انتقال پیام یکی از نشانه‌‌‌های تداوم دیپلماسی محسوب می‌شود. وی با اشاره به اینکه هیچ‌گاه روند کنش دیپلماتیک ایران و ایالات متحده مسدود نبوده است، توضیح داد: «حتی در اوج جنگ سرد که ایران در وضعیت تحریم اقتصادی و تسلیحاتی قرار داشت، نشانه‌‌‌هایی از کنش ارتباطی در روابط امنیتی و راهبردی بازیگران متعارف از جمله ایران و آمریکا به وجود آمده بود.
مذاکرات مک فارلین نماد دیپلماسی در فضای تعارض را منعکس می‌کند. متقی با بیان این موضوع که روابط ایران و آمریکا در دوران موجود مبتنی بر کاربرد سیاست قدرت در فضای بحرانی است، افزود: «برای اثربخشی قدرت، بازیگران باید دارای انعطاف‌‌‌پذیری باشند.» استاد دانشگاه تهران با اشاره به اینکه ایران و آمریکا همواره از انعطاف‌‌‌پذیری دیپلماتیک لازم برخوردار بوده‌‌‌اند ادامه داد: «اما آمریکایی‌‌‌ها نگران آن هستند که هرگونه مذاکره در روابط ایران و آمریکا بدون نیل به نتیجه مشخص، موقعیت آنها را در فضای انتخابات میان‌‌‌دوره‌‌‌ای کنگره در نوامبر ۲۰۲۲ با چالش همراه سازد، بنابراین رویکرد آمریکایی‌‌‌ها در فضای موجود ماهیت سینوسی، برگشت‌پذیر و تغییریابنده خواهد داشت در حالی که ایران از آمادگی واقعی‌‌‌تری برای نیل به توافق سازنده برخوردار است.»
الگوی ریگان- گورباچف برای ایران
کوروش احمدی، دیپلمات پیشین نیز به «دنیای‌اقتصاد» گفت: «مساله این است که از اوایل تیر ۱۴۰۰ که آقای روحانی اعلام کرد «توافق حاصل شده است و مقامات ما اگر بپذیرند می‌توانیم همین فردا توافق را امضا کنیم» ۱۶، ۱۷ ماه زمان گذشته است.» وی افزود: «دولت سیزدهم نیز با آغاز به کار، ۵، ۶ ماه مذاکرات را به حالت تعلیق درآورد و از اوایل آذر تیم مذاکره‌کننده، وزیر خارجه و باقی مقامات همواره گفته‌‌‌اند که ما آماده‌‌‌ایم، مشتاق توافق هستیم، توافق در دسترس است و آمریکا واقع‌‌‌‌‌‌بین باشد همه چیز حل می‌شود؛ ولی تا به امروز کار پیش نرفته است.»
احمدی با اشاره به برخی اختلاف‌‌‌نظرها بین تهران و واشنگتن به مساله تضمین‌‌‌ها و درخواست ایران اشاره کرد و گفت: «از ابتدا مشخص بود که مساله تضمین قابل‌تحقق نیست، زیرا دولت فعلی آمریکا نمی‌تواند تضمین بدهد دولت بعدی توافق فعلی را محترم بشمارد. مسائل دیگر نیز بحث خارج کردن سپاه از لیست FTO و نحوه تعامل ایران با آژانس درباره مسائل پادمانی است.» این کارشناس ادامه داد: «تا به امروز دو طرف از برخی مواضع کوتاه آمده‌‌‌اند ولی برخی دیگر همچنان پابرجا و مانع مذاکرات است.» احمدی با تاکید بر اینکه به نظر می‌‌‌آید فرصت توافق از دست رفته است، گفت: «روابط بین‌الملل بسیار پیچیده است و فاکتورها و وقایع در امور مختلف اثرگذار هستند. به عنوان مثال تا چند ماه پیش اگر ایران توافق می‌کرد هنوز از بحران اوکراین، انتخابات کنگره آمریکا و ناآرامی‌‌‌ها در ایران خبری نبود؛ مسائلی که امروز همگی در ادامه گفت‌وگوهای هستهای اثرگذار هستند.»
وی ادامه داد: «در حال حاضر نشانه‌‌‌ای به چشم نمی‌‌‌خورد که آیا طرفین حاضر شوند از خواسته‌‌‌های خود تا حدی کوتاه بیایند یا خیر.» این دیپلمات پیشین کشورمان در پاسخ به این پرسش که آیا اکنون اروپا و آمریکا همانقدر که در خرداد و تیر به برجام نیاز داشتند هنوز نیاز دارند؟ توضیح داد: «برخی فاکتورها در نگاه و نیاز غربی‌‌‌ها به برجام تاثیرگذار است؛ اگر در خرداد و تیر ماه سال‌جاری توافق حاصل و ۵، ۶ ماه بعد اجرایی میشد، با گذشت زمان و رسیدن زمستان در اروپا بدون شک این برجام که به موجب آن انرژی به اروپا منتقل میشد برای آنها خیلی اهمیت و فوریت داشت، اما امروز دیگر این فاکتور منتفی است و برای زمستان از ایران قطع امید کرده‌‌‌اند.»
به گفته این کارشناس، امروز دو فاکتور دیگر نیز گفت‌وگوهای برجامی را تحت‌تاثیر قرار داده است؛ یکی اتهام استفاده از پهپادهای ایرانی در اوکراین که فاکتور مهمی است و اثر منفی دارد و دیگری ناآرامی در ایران و واکنش افکار عمومی غرب که تاثیرات بسیاری در سیاست داخلی کشورهای اروپایی و آمریکایی داشته است. احمدی در نهایت با بیان اینکه اروپا و آمریکا برجام را می‌‌‌خواهند گفت اما یکسری ملاحظات و برنامه‌های جدید مطرح شده است. این دیپلمات پیشین توضیح داد: «حدود ۱۰روز پیش سخنگوی کاخ سفید مثال ریگان و گورباچف و شوروی و آمریکای دهه ۸۰ را زد و گفت ریگان، شوروی را امپراتوری شرق می‌‌‌نامید ولی همزمان با گورباچف در مورد محدود کردن سلاح‌‌‌های هستهای مذاکره می‌کرد.» وی تاکید کرد: «درواقع این ایده در آمریکا مطرح است که هم با ایران رابطه خصمانه و انتقادی شدید تحت‌تاثیر اعتراضات داشته باشند و هم به دنبال مذاکرات برجام باشند.» به گفته این کارشناس، آمریکا می‌‌‌خواهد با موضعی متفاوت از دوره اوباما با ایران روبه‌رو شود و الگوی شوروی ریگان را عملیاتی کند. یعنی ضمن خواستن برجام، می‌‌‌خواهند سختگیری‌‌‌هایی نیز علیه تهران اعمال کنند.
