ایران جواب داد؛ آمریکا واکنش منفی نشان داد
رالی بی‌پایان تهران-واشنگتن
ساعاتی پس از ارائه پاسخ ایران به اتحادیه اروپا که مقامات تهران آن را متنی سازنده برای رسیدن به توافق ظرف یک هفته آینده خوانده‌‌‌اند، واشنگتن گفت که پاسخ ایران سازنده نبوده است. یک دیپلمات اروپایی هم ضمن موافقت با ارزیابی منفی ایالات‌متحده گفت که جواب تهران غیرمنطقی به نظر می‌رسد. در یک ماه اخیر، ایران و آمریکا در حال بررسی پاسخ یکدیگر به متن پیشنهادی اتحادیه اروپا به عنوان پیشنویس توافق نهایی در مذاکرات وین بوده‌‌‌اند. با این حال به‌نظر می‌رسد که تهران و واشنگتن همچنان روی دو مساله کلیدی پادمان و تضمین ملاحظه داشته و در شرایط توافق قرار ندارند و همچنان نیاز به مذاکره برای نزدیک کردن دیدگاه‌ها وجود دارد. این فرآیند می‌تواند منجر به عبور طرفهای مذاکرهکننده از بازه زمانی نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در اواخر شهریور ماه شود و احیای برجام را در انتظار بازه زمانی دوم یعنی انتخابات کنگره در ۱۷ آبان قرار دهد.
در همین ارتباط، «وِدانت پاتل» معاون سخنگوی وزارت خارجه آمریکا ساعاتی بعد از ارسال پاسخ ایران به «انریکه مورا» معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، با تلاش برای انداختن توپ در زمین ایران، مدعی شد که پاسخ تهران سازنده نبود. به گزارش «ایسنا»، به نوشته وبگاه شبکه «بلومبرگ»، پاتل با صدور بیانیه‌‌‌ای رسمی ادعا کرد: «ما در حال مطالعه و بررسی [نظرات ایران] هستیم و از طریق اتحادیه اروپا نیز پاسخ خواهیم داد، اما متاسفانه این [پاسخ ایران] سازنده نبود.» این اظهارات در حالی مطرح می‌شود که پیش از دریافت پاسخ ایران به پاسخ آمریکا، جان‌کربی هماهنگکننده ارتباطات راهبردی شورای امنیت ملی آمریکا نسبت به انجام شدن توافقی بر سر احیای برجام ابراز امیدواری کرده بود. به گفته وی دلیل این خوش‌بینی آمریکا، حذف کردن برخی پیش‌‌‌شرط‌‌‌ها برای بازگشت به توافق از سوی ایران است.
با این حال ارزیابی‌ها پس از دریافت پاسخ ایران، از میزان این خوش‌بینی کم کرده است. در همین خصوص استفانی لیختن‌‌‌اشتاین خبرنگار پولیتیکو در توییتی نوشت: یک دیپلمات اروپایی ضمن موافقت با ارزیابی منفی ایالات متحده از پاسخ ایران گفت که جواب تهران «منفی و غیرمنطقی» به نظر می‌رسد. شخص دیگری افزود پاسخ ایران «اصلا خوب به نظر نمی‌رسد.» همچنین لارنس نورمن خبرنگار وال‌استریت ژورنال در توییتی نوشت: یک مقام اروپایی گفته که پاسخ ایران ناامید‌کننده است، آن هم زمانی‌که می‌توانستیم توافق را منعقد کنیم. قطعا پاسخ غیر‌منطقی‌ای بود.
شاید مذاکرات متوقف شود
نشریه پولیتیکو در ادامه می‌نویسد: آمریکا پاسخ ایران درمورد پیشنویس احیای برجام را دلگرم‌کننده ندانسته و آن را یک قدم به عقب خوانده است. به گزارش «انتخاب»، در ادامه این مطلب آمده است: توافق احیای برجام در صورت حصول احتمالا باید در کنگره بررسی شود. اما با توجه به نزدیک بودن زمان انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره (۱۷ آبان)، بسیاری از دموکراتها ممکن است حاضر نباشند درگیر بحث و بررسی درمورد توافق ایران شوند. علی واعظ عضو گروه بین‌المللی بحران میگوید با از دست رفتن این فرصت، تصور حصول توافق قبل از انتخابات میان‌دوره‌ای دشوار است. باتوجه به فاصله موجود تا انتخابات، احتمال دارد که مذاکرات تا بعد از پایان انتخابات در نوامبر متوقف شود.
توپ در زمین آمریکاست
در ساعات پایانی پنج‌شنبه شب، ایران پس از پایان روند بررسی دقیق پاسخ هفته گذشته طرف آمریکایی، دیدگاههای خود را به صورت مکتوب به هماهنگکننده گفت‌‌‌وگوها (اتحادیه اروپا) تحویل داد. در فرآیند تهیه پاسخ اخیر جمهوری اسلامی ایران، تسریع و تسهیل جمعبندی مذاکرات مدنظر قرار داشته و در آن به صراحت اعلام شده است ایران آمادگی دارد تا در هفته پیش رو برای اعلام توافق نهایی نشست وزرا برگزار شود با این برداشت که معدود نظرات مطرح شده از سوی ایران تامین شود.
در همین خصوص، مشاور تیم مذاکرهکننده ایران در مذاکرات وین در توییتی از واکنش مقام آمریکایی که مدعی شده بود پاسخ ایران به آنها «سازنده» نبوده است، انتقاد کرد. به گزارش «ایسنا»، محمد مرندی، مشاور تیم مذاکرهکننده ایران در مذاکرات وین روز جمعه در توییتی نوشت: ایران مطابق وعده خود پاسخ داد. حال زمان آن رسیده که تیم بایدن تصمیم جدی بگیرند. برای آمریکا «سازنده» به معنای پذیرش شرایط آمریکاست. (سازنده) برای ایران به معنای رسیدن به توافقی متعادل و ضمانت‌دار است. اگر آمریکا تصمیم درست را بگیرد، توافق می‌تواند به سرعت به نتیجه برسد. وی همچنین نوشت: «برای اینکه توافق امضا شود (که می‌تواند ظرف چند روز اتفاق بیفتد) نباید هیچ ابهامی باقی بماند که بعدا برای آسیب رساندن به توافق مورد استفاده قرار گیرد. این پیچیده نیست.»
همزمان سایت نورنیوز در گزارشی با عنوان تعریف واشنگتن از «پاسخ سازنده» چیست؟ نوشت: با توجه به سابقه بدعهدی آمریکا و بی‌‌‌عملی اروپا و همچنین رفتار سیاسی آژانس که حتی در میانه مذاکرات هم حاضر به دست کشیدن از آن نیست، توافقی که تضمین قوی نداشته باشد و به ادعاهای پادمانی با رویکرد سیاسی پایان ندهد قطعا پایدار و قابل اتکا نخواهد بود. نورنیوز تاکید کرد: این رفتار آمریکا پس از ارائه آخرین پاسخ ایران به پیشنهادهای این کشور نیز با«غیر سازنده» عنوان کردن پاسخ ایران، همچنان ادامه دارد و بیانگر آن است که ظاهرا واشنگتن پس از ماه‌‌‌ها مذاکره سخت و پیچیده، هنوز حاضر نیست مسوولیت اشتباهات گذشته خود را با نشان دادن حسن‌نیت در پذیرش مطالبات منطقی و قانونی ایران بپذیرد.
دستیار وزیر امور خارجه نیز در واکنش به برخی تحلیل‌ها در مورد جواب اخیر ایران به آمریکا از جمله این اظهارنظر که « با این پاسخ ایران، فرصت صادرات نفت ایران به اروپا در زمستان امسال هم از دست رفت»، گفت: چرا وقتی اروپا به بهانه تحریم داروی کودکان ما را نمیدهد، نگران زمستانش باشیم؟ سید رسول موسوی در صفحه توییتر خود در ارتباط با این تحلیل‌ها و اظهارنظر‌ها نوشت: «چرا وقتی هنوز آمریکا جواب ایران را نداده حکم از دست رفتن فرصت صادرات نفت به اروپا صادر می‌شود؟ چرا وقتی سخنگوی NSA آمریکا (آژانس امنیت ملی آمریکا) میگوید رئیسجمهور فقط در چارچوب امنیت ملی آمریکا پاسخ می‌دهد. ایران در پاسخش امنیت ملی خود را نادیده بگیرد؟ چرا وقتی اروپا به بهانه تحریم داروی کودکان ما را نمیدهد نگران زمستانش باشیم؟»
چگونه پاسخ ایران تهیه شد؟
بامداد جمعه ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه از ارسال نظرات جمهوری اسلامی ایران در مورد پاسخ آمریکا درباره متن پیشنویس توافق احتمالی رفع تحریم‌ها خبر داد و گفت: متن ارسالی دارای رویکردی سازنده با هدف نهایی کردن مذاکرات است. سخنگوی وزارت امور خارجه در این باره توضیح داد: پس از دریافت پاسخ آمریکا، تیم کارشناسی جمهوری اسلامی ایران آن را به دقت مورد بررسی قرار داده و پاسخهای ایران، پس از ارزیابی در سطوح مختلف، تدوین و پنج‌شنبه شب به هماهنگکننده تحویل داده شد.
حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران چند ساعت پس از پاسخ ایران در گفت‌وگوی تلفنی با وزیرخارجه عمان آخرین تحولات مربوط به گفتوگو برای لغو تحریم‌ها و پاسخ ارسال شده از سوی کشورمان برای هماهنگکننده اروپایی را به اطلاع بدرالبوسعیدی وزیر امور خارجه سلطنت عمان رساند. امیرعبداللهیان همچنین پنج‌شنبه دهم شهریور ماه و ساعاتی قبل از ارسال پاسخ ایران در رایزنی تلفنی با همتای اماراتی گفت: جمهوری اسلامی ایران برای رسیدن به توافق قوی و پایدار، حسن نیت و جدیت خود را نشان داده و همکارانم با دقت و سرعت در حال بررسی متن و آماده‌سازی پاسخ هستند.
رفت و برگشت پاسخ ها
ایران یک هفته پس از اتمام مذاکرات ۱۷ مرداد، یعنی روز ۲۴ مرداد جمعبندی نهایی خود درباره متن پیشنویس توافق احیای برجام را به هماهنگکننده مذاکرات هسته‌‌‌ای تحویل داد تا آمریکا پس از بررسی، پاسخ خود را به آن بدهد. مقامات ایران بر این نظرند که پاسخ‌شان به ایده‌‌‌های جوزپ بورل مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و آنچه امروز به عنوان متن پیشنویس توافق مشخص شده است، راهگشاست. با این حال پاسخ اولیه آمریکا به پاسخ ایران نزدیک به ۱۰ روز به طول انجامید. روز چهارشنبه دوم شهریور ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه از دریافت پاسخ دولت آمریکا به نظرات جمهوری اسلامی ایران برای حل و فصل موضوعات باقی‌مانده در مذاکرات رفع تحریم از طریق هماهنگکننده اروپایی گفت‌‌‌وگوها خبر داد و افزود: بررسی دقیق نظرات طرف آمریکایی آغاز شده و ایران پس از تکمیل بررسی‌‌‌ها، نظرات خود در این رابطه را به هماهنگکننده اعلام خواهد کرد.
جوزپ بورل مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا روز چهارشنبه ابراز امیدواری کرده‌بود «طی چند روز آینده» توافقی در وین حاصل شود و گفت: «می‌‌‌دانید بیش از سه هفته است که من به عنوان تسهیل‌‌‌کننده اتحادیه اروپا یک متن پیشنویس را برای جمعبندی گفت‌‌‌وگوهای وین پیشنهاد داده‌‌‌ام. از همه هیات‌‌‌ها بازخورد گرفته‌‌‌ام. از ایران و آمریکا نظراتشان را دریافت کرده‌‌‌ام که هر دو را معقول دانستم.» وی اضافه کرد: «برای من روشن است که زمینه‌‌‌های مشترک بین طرف‌‌‌ها وجود دارد و ما می‌توانیم به توافقی برسیم که نگرانی‌های همه را در نظر می‌گیرد و امیدوار هستم که طی روزهای آینده با توجه به این نظرات منطقی که هر دو طرف -هم ایران و هم آمریکا- به من ارائه کردهاند ما این وضعیت مثبت را از دست نخواهیم داد و توافق را جمعبندی خواهیم کرد.»
بورل همچنین در مصاحبه با روزنامه اتریشی «کرونن سایتونگ» گفت ما به لحظه مهم رسیده‌‌‌ایم. این آخرین میلی متر است. (احیای برجام) باعث می‌شود جهان کمی ایمن‌‌‌تر شود. وی پیش‌تر و در اواخر مرداد ماه در گفتوگو با یک روزنامه اتریشی گفته بود که اگر طرفین به توافق نرسند، ممکن است معادلات در زمستان کاملا تغییر کند. همزمان با ارزیابی مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، «امانوئل مکرون» رئیسجمهور فرانسه نیز روز چهارشنبه در ادامه تلاش کشورهای غربی برای افزایش فشار افکار عمومی علیه ایران جهت پذیرش توافق در مذاکرات وین، آن هم بدون دریافت تضمین معتبر از سوی این کشورها، ابراز امیدواری کرد که طی روزهای آتی، توافقی با ایران بر سر مذاکرات رفع تحریم‌ها و توافق هسته‌‌‌ای حاصل شود.
دو سرعت گیر اعلام توافق
بر اساس آنچه رسانه‌‌‌های غربی به نقل از مقامات اروپایی و غربی اعلام کردند، جمعبندی ایران بیشتر روی مسائل باقی مانده مرتبط با تحریم‌ها و تضمینها بر سر تعاملات اقتصادی متمرکز است و درباره سوالات باقی مانده میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، تهران پیشنهاد جدیدی مطرح نکرده است. به این معنا که آنچه در پیشنویس تفاهم شده است را قبول دارد.
با این حال توافقی که جمهوری اسلامی ایران به دنبال آن است نه تنها از یکسو باید به رفع موثر تحریم‌های یکجانبه و غیرقانونی آمریکا که بعد از خروج از برجام اعمال شد، بینجامد که البته این همان هدف اصلی مذاکرات رفع تحریم‌هایی بود که در وین کلید زده شد تا ضمانت‌‌‌هایی قوی و قابل اعتنا دریافت شود، علاوه بر آن، پیش درآمد توافق در وین، حل مسائل پادمانی ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به صورت کامل و بدون هرگونه قید و شرطی است. در همین خصوص حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران چهارشنبه نهم شهریور ماه پس از دیدار و گفتوگو با «سرگئی لاوروف» وزیر خارجه روسیه در مسکو در نشست خبری مشترک گفت: برای رسیدن به یک توافق خوب، قوی و پایدار جدی هستیم البته یکی از موضوعاتی که در تبادل پیام‌‌‌های شفاهی ما با طرفهای مذاکرهکننده مورد توجه قرار گرفته ولی باید در متن هم آن را نیرومند‌سازی کنیم این است که اولا آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باید از رفتار سیاسی خود فاصله بگیرد و صرفا بر تکلیف و وظیفه فنی خود متمرکز شود؛ ثانیا برای ایران قابل قبول نیست که پس از بازگشت همه طرف‌‌‌ها به برجام مجددا شاهد برخی از دیدگاههای سیاسی و اتهامات بی‌اساس آژانس باشیم. در حوزه تضمینها موضوع حل و فصل مسائل باقی‌مانده پادمانی در آژانس هم مورد توجه جدی ماست. ما همچنان در موضوع تضمین نیازمند متنی نیرومندتر هستیم. بنابراین داریم فکر می‌‌‌کنیم چگونه می‌توان به یک متن نیرومند در موضوع تضمین دست یافت و ضمانت‌‌‌ها‌‌ی قوی‌تر و قابل اعتناتری داشته باشیم.
تاکید ایران بر تضمینها و مساله پادمان در حالی صورت‌می‌گیرد که ۵۰ قانون‌گذار آمریکا با نگارش نامه‌‌‌ای به «جو‌بایدن»، رئیسجمهور آمریکا درباره توافق احتمالی با ایران در خصوص رفع تحریم‌ها ابراز نگرانی کردهاند. ۳۴ نماینده حزب دموکرات و ۱۶ نماینده حزب جمهوری‌خواه در این نامه از جو بایدن خواسته‌‌‌اند متن کامل هرگونه پیشنهاد مطرح‌‌‌شده برای بازگشت آمریکا به توافق هسته‌‌‌ای در اختیار کنگره قرار داده شود.
چند نماینده کنگره آمریکا همچنین در نامه‌‌‌ای جداگانه به مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از وی خواسته‌‌‌اند پرونده ادعاهای پادمانی درباره ایران را مختومه نکند. این نامه به ابتکار «کلاودیا تنی»، عضو جمهوری‌خواه مجلس نمایندگان آمریکا تهیه شده و به امضای پنج نماینده جمهوری‌خواه دیگر کنگره رسیده است. قانون‌گذاران آمریکایی در این نامه مدعی شده‌‌‌اند رافائل گروسی ممکن است از سوی دولت جو بایدن، رئیسجمهور آمریکا و طرفهای دیگر برای مختومه اعلام کردن ادعاهای پادمانی درباره ایران تحت فشار قرار بگیرد. شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خردادماه سال‌جاری قطعنامه‌‌‌ای به تصویب رساند که تهران را به عدم‌همکاری با این نهاد بین‌المللی در خصوص یافت شدن «مواد هسته‌‌‌ای اعلام‌‌‌نشده» در «چند مکان اعلام‌‌‌نشده در ایران» متهم می‌کند. آژانس ادعا کرده که ایران برخلاف تعهداتش در «توافقنامه پادمان‌‌‌های ان‌‌‌پی‌‌‌تی» مواد هسته‌‌‌ای خودش را اعلام نکرده است.
با تاکید مضاعف ایران بر مختومه اعلام شدن مسائل پادمانی حداکثر ۱۲۰ روز همزمان با بازاجرای توافق، نشست فصلی اواخر شهریور ماه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌تواند تا حد زیادی روند مذاکرات احیای برجام را مشخص کند. بر اساس جزئیات منتشر شده از پیشنویس توافق، پس از روز جمعبندی که همان روز توافق است، اجرای «توافق احیای برجام» در دو بازه ۶۰ روزه کلید می‌خورد و به طور کلی، اجرای این توافق در فرصتی ۱۲۰ روزه تعریف شده است. طرفین مذاکره در ۶۰ روز نخست به عنوان «دوره تایید»، موظفند ترتیبات اجرایی توافق را مهیا سازند. دوره ۶۰ روزه دوم نیز «دوره بازاجرا» نام گرفته که در صورت توافق طرفین برای آغاز آن، اقدامات صورت گرفته و میزان پایبندی طرفین به تعهدات راستی‌آزمایی می‌شود. با این حال به‌نظر می‌رسد روند خوش‌بینی‌ها به احیای توافق ظرف روزها و هفتههای آینده کمرنگ شده است. پیش‌تر علی علیزاده عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی اظهار کرد: اخیر با یادداشتی که آمریکا ارسال کرده است تقریبا امیدها برای توافق دارد از بین می‌رود.
نماینده مردم مراغه و عجب‌‌‌شیر تاکید کرد: حتی گروهی پیش‌بینی می‌کردند با توجه به احتمال هماهنگی اروپا و آمریکا و پذیرش ایران، این توافق طی یکی،دو روز انجام شود. علیزاده درباره چرایی افزایش امید به توافق در هفتههای اخیر اظهار کرد: در ایران گمان بر این بود که پیشنهادهای اروپا با هماهنگی آمریکا تنظیم شده و آمریکا آن را به صورت غیررسمی پذیرفته است، در نتیجه اکنون که پیشنهادهای اروپا برای ایران هم قابل قبول واقع شده بنابراین در گام نهایی توافق قرار داریم اما این گمان اشتباه بود. رحمن قهرمانپور کارشناس مسائل بین‌الملل نیز در خصوص چشم‌انداز پیش رو گفت: یک فرضیه این است که با توجه به ملاحظاتی که آمریکایی‌‌‌ها داشته‌‌‌اند، احتمالا می‌‌‌خواهند که توافق به بعد از انتخابات کنگره آمریکا موکول و فشار روی دموکراتها کمتر شود. فرضیه دیگر این است که شاید آمریکایی‌‌‌ها می‌‌‌خواهند از این طریق در داخل بین دموکراتها از یک طرف و دموکراتها و جمهوری‌خواهان میانه‌‌‌رو از طرف دیگر، یک نوع اجماع نظر ایجاد کنند و هزینه توافق را کاهش دهند. همچنین خبری هم که وال‌استریت ژورنال منتشر کرده بود، مبنی بر اینکه توافق ممکن است چند هفته طول بکشد، به نظر می‌رسد که غیرمستقیم معنایش این است که دولت بایدن نمی‌تواند تا پیش از انتخابات کنگره آمریکا در این مورد تصمیم‌گیرد.
