اندیشکده «چتم هاوس» تحلیل کرد
برجام احیا می‌شود یا نه؟
به گزارش پایگاه خبری-تحلیلی «انتخاب»، در ادامه این مطلب آمده است: «زمان در حال سپری شدن است و پیشرفت‌‌ها برای واشنگتن و اروپا که می‌‌ترسند ایران در حال خریدن زمان باشد، بسیار کند است.»
بر اساس این گزارش، برجام یک توافق‌نامه فنی بسیار پیچیده و ۱۵۴ صفحه‌‌ای است. کاهش اختلافات در مورد مسائل مرتبط با پایبندی طرفین به آن، رفع تحریم‌ها، توالی و رفع نواقص نیازمند زمان، فضای مناسب و خلاقیت در شرایط عادی است، اما اکنون شرایط سخت‌‌تر شده است، زیرا هیات تهران از ملاقات با تیم بایدن خودداری می‌‌کند. در حالی که تمایل به توافق در میان همه طرف‌‌ها همچنان بالاست و نشان‌‌دهنده گامی مهم و رو به جلو در پرداختن به مساله هسته‌‌ای ایران است، سطوح شدید بی‌‌اعتمادی، محدود شدن بازه زمانی، خطر اشتباه محاسباتی و خطرات تشدیدکننده همچنان در این فرآیند وجود دارد و می‌تواند یک بار برای همیشه معامله را سامان دهد یا به شکست آن منجر شود.
نقاط چسبنده چیست؟
برای دستیابی به یک توافق محکم، تصمیمات سیاسی مهمی در مورد رفع تحریم‌ها، ترتیب‌‌بندی، پایبندی ایران و تقاضای تضمین‌‌ها موردنیاز است. زمانی که دولت ترامپ تحریم‌هایی را علیه ایران وضع کرد، بیش از ۱۵۰۰ فرد و نهاد ایرانی را تحت تحریم قرار داد و در عین حال فروش انرژی ایران را محدود و دسترسی این کشور به بازار‌‌های مالی را ممنوع کرد. با این حال، تعدادی از این تحریم‌ها در فهرست تحریم‌های هسته‌‌ای قرار نگرفته و تحت عناوین تروریستی یا حقوق بشری اعمال شدند. در حالی که ایران خواستار لغو تمامی تحریم‌های دوران ترامپ شده، دولت بایدن بعید است که تحریم‌های غیرهسته‌‌ای را لغو کند.
به گزارش چتم هاوس، توالی انطباق و بازرسی نیز حیاتی است. تهران به‌رغم پایبندی خود به توافق، با توجه به خروج آمریکا از آن، تمایلی به بازگشت به پایبندی به توافق هسته‌‌ای بدون تضمین لغو تحریم‌های آمریکا ندارد. از سوی دیگر، در حالی که ایران برنامه هسته‌‌ای خود را به عقب برمی‌‌گرداند، چارچوبی برای نظارت بر ذخایر غنیسازی اورانیوم این کشور، سانتریفیوژ‌‌های پیشرفته و دانش پیشرفته آن موردنیاز است. در این روند، اطمینان از اینکه نظارت و راستی‌‌آزمایی تاسیسات هسته‌‌ای ایران توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از سر گرفته می‌شود، کلیدی خواهد بود.
اما زمان در حال سپری شدن است و پیشرفت برای واشنگتن و اروپا که می‌‌ترسند ایران در حال خرید زمان برای خودش باشد، بسیار کند است. مذاکره‌کنندگان ایالات متحده مطرح می‌‌کنند که زمان برای دستیابی به توافق بسیار محدود است و نه ماه‌‌ها بلکه فقط چند هفته زمان داریم. با توجه به اینکه انتخابات کنگره آمریکا برای نوامبر ۲۰۲۲ تعیین شده است، بایدن زمان محدودی برای اختصاص دادن به این موضوع دارد، این در حالی است که انقضای برخی محدودیت‌‌های برجام از سال ۲۰۲۳ که به «بند‌‌های غروب آفتاب» معروف هستند، همچنان یکی از موضوعات کلیدی برای گروه ۱+۵ و همچنین اسرائیل است.
درخواست ایران برای تضمین این توافق و امتیازات اقتصادی آن در صورت خروج آمریکا از توافق برای بار دوم، به عنوان بزرگ‌ترین نقطه مشکل‌زا باقی می‌‌ماند. ایران بدون محافظت از اقتصاد خود در برابر دور‌‌های بعدی تحریم‌های ایالات متحده نمی‌تواند خطر افتادن در همان دام قبلی را بپذیرد. برای ابراهیم رئیسی، رئیس‌‌جمهور تازه منتخب ایران، موضوع برجام پایدار با هدف حفاظت از اقتصاد ایران و پیشرفت نسبت به دوره روحانی، رئیس‌‌جمهور پیشین ضروری است. در حالی که تقاضای ایران برای تضمین قابل درک است، بعید به نظر میرسد، پرزیدنت بایدن سرمایه سیاسی خود را در کنگره صرف یک معاهده محدود با ایران کند. به این ترتیب، موضوع تضمین و حفاظت از توافق به عهده بقیه امضاکنندگان توافق است که باید دست به کار شوند و از آن در برابر اقدامات بالقوه دولت‌‌های آینده ایالات متحده محافظت کنند.
خطرات طرح بی
در صورتی که طی هفته‌‌های آینده پیشرفت سیاسی قابل‌توجهی حاصل نشود، واشنگتن، لندن و اروپا به سمت سناریو‌‌های طرح بی حرکت خواهند کرد. در ابتدا معلق کردن امکان توافق موقت که هدف آن متوقف کردن برنامه هسته‌‌ای ایران است، در دستور کار قرار خواهد گرفت. تاکنون، ایران این چشم‌‌انداز را نادیده گرفته و نشان داده است که از اهرم‌‌های فشار خود برای دستیابی به منافعش چشم‌‌پوشی نخواهد کرد. اروپا و بریتانیا همچنین در حال بررسی این موضوع هستند که چگونه تحریم‌های فوری و تحریم‌های اروپا ممکن است فشار بر تهران را افزایش دهد. همزمان واشنگتن قصد دارد از طریق اجرای تحریم‌ها در کنار تحریم‌های اضافی، اهرم‌‌های فشار ایجاد کند.
با طرح بی، خطر تشدید تنش منطقه‌‌ای و هسته‌‌ای بسیار زیاد است. اسرائیل با اذعان بر اینکه توافق هسته‌‌ای بهتر از یک جایگزین کنترل نشده است، در حال حاضر تهدید خود را برای حمله کاهش داده است. اما بدون توافق، جنگ لفظی بی‌شک از سر گرفته خواهد شد و تنش‌‌ها را در منطقه افزایش خواهد داد. نویسنده این مطلب مدعی شده است که ایران به نوبه خود، تشدید تنش را تنها راه خروج از هر بن‌‌بست خواهد دید. با کاهش زمان گریز هسته‌‌ای تهران به چند ماه، شتاب گرفتن برنامه هسته‌‌ای ایران به وضعیت خطرناکی نزدیک می‌شود. ایران می‌تواند تهدید کند که سطح غنیسازی خود را حتی بالاتر از سطح فعلی ۶۰درصد افزایش خواهد داد، یا بدتر از آن، از معاهده منع گسترش سلاح‌‌های هسته‌‌ای خارج می‌شود. این اقدامات خطر پاسخ از سوی اسرائیل، (اگر نگوییم جامعه بین‌المللی) را به دنبال دارد.
