تهران و کابل بر مدار مدیریت روابط

به نظر شما در‌حال‌حاضر چه چالش‌ها و فرصت‌هایی در مناسبات ایران و افغانستان قابل ذکر است؟

ایران و افغانستان به دلیل همسایه بودن، دارای چالش‌ها و فرصت‌هایی در روابط هستند و این صرف‌نظر از آن است که چه کسی در کابل و تهران حکومت کند. بخشی از چالش‌ها به صورت خلاصه  موارد زیر را شامل می‌شود. نخست مقوله آب است که فقط محدود به هیرمند نیست و کلیه آب‌هایی را که از افغانستان به ایران سرازیر می‌شود شامل می‌شود. این در حالی است که در شرایط کنونی دولت طالبان تصمیم گرفته که جلوی این آب‌ها سد احداث کند. بنابراین ممانعت از ورود آب از افغانستان به ایران منجر به بحران‌های جدی در ایران، به‌خصوص در شرایط خشکسالی امروز می‌شود.

مقوله دوم بحث مهاجران است؛ زیرا طیف وسیعی از مهاجران افغان در ایران هستند و ایران بنا به شرایط داخلی تصمیم گرفته بخشی از این مهاجران را به کشورشان بازگرداند. برای حل این چالش یک پیوست دیپلماتیک لازم است که باید بین مقامات وزارت خارجه ایران و افغانستان و حتی بین وزارت کشورهای دو کشور حل‌وفصل شود. لذا این بحث نیز یکی از موضوعاتی است که حتما در مذاکرات عراقچی مورد توجه است.

مساله سوم این است که به‌رغم آنکه طالبان وعده داده بودند که با قدرت‌گیری آنها گروه‌های مسلح در افغانستان اجازه فعالیت نخواهند داشت، اما اسناد موثقی وجود دارد که نشان می‌دهد بسیاری از ناامنی‌ها در ایران از مبدا افغانستان است. بنابراین این نیز مقوله‌ای است که درباره آن به احتمال زیاد رایزنی شده است.

مساله بعدی بحث همکاری‌های اقتصادی است؛ درحال‌حاضر کماکان تحریم‌های بین‌المللی علیه طالبان برقرار است و دارایی‌های افغانستان نیز در بانک‌های خارجی مسدود است.

در‌عین‌حال به دلیل اختلافاتی که اخیرا بر سر تحریک طالبان پاکستان پیش آمده، روابط طالبان با پاکستان نیز دچار مشکل شده و عملا امکان تجارت از پاکستان به افغانستان تضعیف شده است. در این شرایط طالبان به همکاری با ایران نیاز دارد. اما همزمان ایران نیز سیاست همسایگی را در پیش گرفته و در سیاست‌ همسایگی، همکاری اقتصادی یکی از اولویت‌های ایران است. به‌علاوه اینکه با روی کار آمدن دونالد ترامپ در آمریکا ممکن است تحریم‌های اقتصادی علیه ایران تشدید شود.  از این منظر نیز ایران پیشاپیش در پی باز کردن فرصت‌ها و ظرفیت‌هایی برای خود است. لذا در جریان سفر وزیر خارجه کشورمان به کابل، همکاری‌‌های اقتصادی یک موضوع اصلی بود.

 با توجه به اینکه حکومت طالبان به رسمیت شناخته نشده است، آیا امکان توافق با آنها بر سر این مسائل وجود دارد؟

درواقع همه این موارد با یک چالش مهم مواجه است مبنی بر اینکه طالبان یک حکومت رسمی در افغانستان نیست که بتوان با آن وارد توافقات رسمی شد؛ لذا به نظر می‌رسد هم طالبان و هم ایران در حال مدیریت روابط دو کشور هستند. در جریان سفر عراقچی نیز اگر توافق‌نامه‌هایی امضا شده باشد، توافق‌نامه کاری است و به منزله به رسمیت شناختن طالبان نیست. البته شاید در جریان این سفر، چراغ سبزی به طالبان در راستای به رسمیت شناخته شدن طالبان داده شده باشد. برای بررسی این مساله باید بعد از سفر آن را مورد واکاوی قرار داد. باید توجه داشت که ایران بی‌میل نیست که اگر طالبان شرایط تشکیل یک دولت فراگیر را بپذیرند، بلافاصله این گروه را به رسمیت بشناسد.

با در نظرگرفتن رویکردی که طالبان تا الان داشته، چشم‌انداز حل این چالش‌ها را چطور می‌بینید؟

اصل این است که همه چیز بر اساس توافق پیش برود ولی در‌عین‌حال به نظر می‌رسد که به همان شکل که مساله مهاجران برای ایران یک دغدغه است و برای بازگرداندن آنها تلاش می‌کند، ممکن است در حوزه آب نیز به‌رغم توافقات قبلی طالبان انعطاف زیادی از خود نشان ندهند. هر چند اجرای توافقات می‌تواند به سود هر دو طرف باشد.

 با وجود اینکه در دوره حکومت طالبان یک ثبات نسبی برقرار شده ولی مطلقا این ثبات نسبی پایدار نیست و با اینکه در حوزه اقتصاد اقدامات موثری صورت گرفته ولی اقتصاد حکومت طالبان بسیار شکننده است. اگر کشوری مانند ایران همکاری‌های موثری با طالبان نداشته باشد، این کشور با توجه به اینکه با پاکستان دچار مشکل شده و کماکان غرب نیز چالش‌هایی با آن دارد، بدون شک با مشکلات بیشتری مواجه خواهد شد. در نتیجه به سود هر دو طرف است که در این تنگنای سیاسی، اقتصادی و امنیتی که قرار دارند با یکدیگر همکاری کنند و این همکاری هم برای تهران و هم برای کابل سودمند است.

 مساله حقابه پتانسیل تبدیل به یک بحران در روابط بین ایران و افغانستان را دارد؛ به نظر شما امکان حل این موضوع با طالبان وجود دارد؟

طالبان فقط بر اساس یک تعارف سیاسی زمانی که آب در داخل رودخانه هیرمند باشد و سرریز کند اجازه می‌دهد که مقداری از آن به رودخانه‌های ایران بیاید، در غیر این صورت طالبان تصمیم دارد که با توجه به شرایط اقلیمی کلا آب‌هایی را که به بیرون درز پیدا می‌کند در داخل نگه دارد. هر چند در گفت‌وگوها و مذاکرات می‌گویند که اجازه می‌دهیم آب به سمت ایران بیاید اما در عمل بعید است که چنین مساله‌ای را بپذیرند.

سفر وزیر خارجه کشورمان در بحث مهاجران اثرگذار خواهد بود، زیرا من همواره معتقد بودم که بحث بازگشت مهاجران باید یک پیوست رسانه‌ای، دیپلماتیک و قانون‌گذاری باشد و امروز رایزنی‌های عراقچی و مقامات طالبان درباره مهاجران یک پیوست دیپلماتیک قلمداد می‌شود. این پیوست به این دلیل مهم است که افکار طالبان را در خصوص سیاست ایران، چالش‌هایی که در داخل با آن مواجه است و چالش‌هایی که مهاجران به وجود می‌آورند، توجیه می‌کند.