داستان یک جمهوری

جمهوری ترکیه در اکتبر ۱۹۲۳ توسط مصطفی کمال پاشا (آتاتورک- پدرملت ترک) رسما اعلام گردید. در سال۱۹۲۴ قانون اساسی جدیدی وضع گردید و از آن پس آتاتورک شروع به حکومت کرد. حزب جمهوری‌خواه خلق تنها حزب قانونی براساس قانون اساسی بود. در مدت چهارده سال حکومت آتاتورک، تغییرات و اصلاحاتی در ترکیه صورت گرفت. آتاتورک سیاست غیر دینی پیشه کرد و مناصب رسمی دینی را از بین برد و مقرراتی در مورد سبک پوشش ترکان به‌وجود آورد.

از سال۱۹۲۶ قانون مدنی سوئیس‌، قانون جزای ایتالیا و قانون بازرگانی آلمان در ترکیه به مورد اجرا درآمد. در سال۱۹۲۸ با تفکیک دین از سیاست، رسمیت دین اسلام لغو و الفبای لاتین بجای الفبای عربی رسمیت یافت. در سال ۱۹۳۴ زنان حق رای و آزادی یافتند.

ترکیه در سیاست خارجی راه دوستی با همسایگانش را در پیش گرفت و همچنین در پیمانهایی وارد شد. در سال ۱۹۳۸ با مرگ آتاتورک تغییراتی در وضع حکومتی ترکیه حاصل شد و عصمت اینونو رهبر حزب جمهوری‌خواه خلق به ریاست‌جمهوری رسید. در پنج سال جنگ جهانی دوم طی سال‌های ۴۴- ۱۹۳۹ ترکیه بی‌طرفی خود را حفظ کرد ولی فشار متفقین موجب شد که ترکیه در ژانویه سال ۱۹۴۵ به آلمان و ژاپن اعلان جنگ بدهد. در همان دوران تورم ناشی از برنامه تسلیحاتی ترکیه، سبب وضع مالیات‌های سنگینی شد. پس از پایان جنگ بر سر اختلافاتی که میان ترکیه و شوروی بر سر دو تنگه بسفر و داردانل روی داد، روابط سیاسی دو کشور سخت تیره گردید.

در انتخابات سال۱۹۵۰ عصمت اینونو شکست خورد و جلال با یار رهبر حزب دموکرات به ریاست‌جمهوری رسید و عدنان مندرس نیز نخست وزیر شد. وی سرمایه‌گذاری خارجی را تشویق و در سال ۱۹۵۴ صنعت نفت را از صورت ملی خارج کرد. در دهه ششم قرن حاضر ترکیه به عضویت چند سازمان نظامی و تدافعی درآمد. در نوامبر سال ۱۹۵۷، جلال با یار و عدنان مندرس در مقام‌های خود ابقا شدند. استبداد و فساد حکومت در سال ۱۹۶۰ به اوج خود رسید و تمام آزادی‌ها از بین رفت و ترور شدت گرفت (از جمله به جان اینونو سه بار سوقصد شد).

در ماه آوریل همان سال تظاهراتی در استانبول و آنکارا آغاز شد و به همین خاطر دولت اعلام حکومت نظامی کرد و به‌وسیله نیروهای مسلح، تظاهرات را درهم شکست. در بیست و یکم ماه مه ۱۹۶۰، تعدادی از افسران جزء ارتش دست به اغتشاشاتی زدند و در بیست و هفتم ماه مه دولت مندرس با یک کودتای نظامی که از طرف کمیته وحدت ملی به رهبری ژنرال گورسل فرمانده سابق نیروی زمینی صورت داده شده بود، سرنگون شد و این کمیته قدرت را در دست گرفت. ژنرال گورسل دو روز بعد از کودتا جانشین رییس‌جمهور و نخست وزیر شد.

مندرس و چند نفر دیگر نیز پس از یک محاکمه اعدام شدند. در دهه های ۶۰ و ۷۰ اختلافات شدیدی بر سر قبرس میان ترکیه و یونان بروز کرد. جو سیاسی ترکیه پس از آتاتورک (بخصوص در دهه های ۶۰ و ۷۰) متشنج بود. در سال ۱۹۶۵ دولت عصمت اینونو سقوط کرد و سلیمان دمیرل رهبر حزب عدالت در انتخابات پیروز و نخست وزیر شد. در سال۱۹۶۶ با مرگ ژنرال گورسل، ژنرال سونای بجای وی به ریاست‌جمهوری رسید. در سال۱۹۷۱ با استعفای دمیرل، نیهت اریم به نخست‌وزیری رسید. همواره میان سلیمان دمیرل و بولنت اجویت منقسم بوده و همواره میان دو رهبر و احزابشان درگیری‌های شدیدی وجود داشته است. در سال ۱۹۷۴قسمتی از خاک قبرس به بهانه حمایت از ترکان مقیم آن سرزمین توسط قوای ترک اشغال شد و به‌همین خاطر کنگره امریکا تمام کمک‌های نظامی خویش به ترکیه را قطع کرد.

این تحریم بعدا در سال ۱۹۷۸ لغو شد. در سال‌های اخیر ترور و خشونت‌های سیاسی میان فرق و احزاب سیاسی گوناگون شدت گرفت و به همین خاطر از سال ۱۹۷۹ در ۱۹ استان مهم اعلام حکومت نظامی شد. در سال۱۹۸۰ نظامیان به رهبری ژنرال کنعان اورن دست به کودتا زده و دولت دمیرل را سرنگون ساختند. دمیرل و ده‌ها سیاستمدار دیگر بطور موقت دستگیر شدند. پس از این تحولات دولت تورگوت اوزال با رویکرد اصلاحات اقتصادی شکل گرفت و در سال ۱۹۸۷قانون اساسی جدیدی تصویب شد که محدودیت نظامیان علیه احزاب را مرتفع کرد.

در پی این تغییرات حزب اسلامگرای رفاه در انتخابات پیروز شد اما در سال ۱۹۸۹ غیر قانونی و منحل شد. اسلامگرایان ترکیه برای رفع موانع قانونی ،احزاب دیگری تشکیل دادند که مشهورترین آنها احزاب «فضیلت» و «عدالت و توسعه» است. حزب اخیر در دو انتخابات پیاپی سال‌های ۲۰۰۲ و ۲۰۰۷ به پیروزی رسید.

انتخابات امسال راه را برای حزب عدالت و توسعه کاملا هموار کرد و اکنون رییس‌جمهور (عبدا... گل) و نخست‌وزیر ترکیه (رجب طیب اردوغان) از حزب عدالت و توسعه هستند.