تخت جمشید؛ شهری بر بلندای تاریخ

تخت جمشید نامی است که در دوره اسلامی ایران برای این مجموعه عظیم به کار رفته است. گویا در این دوره ایرانیان اطلاع چندانی از پیشینه باستانی خود نداشته و می‌‌پنداشتند که اینجا تختگاه”جمشید” از شاهان اساطیری ایران بوده است.

تخت جمشید نامی است که در دوره اسلامی ایران برای این مجموعه عظیم به کار رفته است. گویا در این دوره ایرانیان اطلاع چندانی از پیشینه باستانی خود نداشته و می‌‌پنداشتند که اینجا تختگاه"جمشید" از شاهان اساطیری ایران بوده است.

یونانیان تخت جمشید را"پرسپولیس" به معنای شهر پارسه می‌‌نامیدند. در زمان ساسانیان نیز آنرا "ست ستون" یا همان صد ستون می‌‌خواندند. اما نام اصلی تخت جمشید "پارسه کرته" است که اشاره دارد به پارسیان یکی از سه شاخه بزرگ قوم آریایی و به وجود آوردنده سلسله هخامنشی. درگل نوشته‌‌ها و نیز کتیبه در گاه سنگی تالار ورودی تخت جشید، از این مجموعه با عنوان "پارسه" یاد شده است.
تخت جمشید دقیقاً در کجا قرار دارد؟
تخت جمشیددر ۵۷ کیلومتری شمال شیراز قرار داد و بر خلاف آنچه اغلب می‌‌پندارند، نه در محدوده شهر شیراز که در حوزه شهرستان "مرودشت" واقع شده است. این اثر باستانی در دامنه کوهی موسوم به "کوه رحمت" جای گرفته که در زمان هخامنشیان از تقدس مذهبی برخوردار بوده است. در واقع برای ساختن تخت جمشید، بخش بزرگی از دامنه کوه رحمت را تسطیح کرده و به صورت یک صفه درآورده‌‌اند. این صفه ۱۷۷۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد و مشرف به دشت زیبا و آباد مرودشت است. مردم همواره از جبهه غربی وارد تخت جمشید می‌‌شوند که شیبی ملایم به سمت کاخ دارد و از این رو کمتر متوجه ارتفاع آن می‌‌شوند. اما از جبهه جنوبی و از درون دشت، تخت جمشید در جایگاهی بلند و بسیار پرابهت دیده می‌‌شود.
تخت جمشید چند ساله است؟
تخت جمشید در دوره زمامداری سلسله هخامنشیان(۵۵۹ تا ۳۳۳ پیش از میلاد) ساخته شده است. بررسی‌‌های تاریخی نشان می‌‌دهد که ساخت این اثر سترگ معماری در سال ۵۱۸ ب.م آغاز شد و بیش از یکصد سال به طول انجامید. بنابراین، اگر آغاز ساخت تخت جمشید را ملاک قرار دهیم، این اثر اکنون ۲۵۲۳ ساله است و اگر زمان تقریبی پایان ساختنش را در نظر بگیریم، ۲۴۲۳ سال عمر دارد.
وسعت تخت جمشید چقدر است؟
تخت جمشید ۱۲۵۰۰ متر مربع معادل ۴/۱ هکتار وسعت دارد. ابعاد مجموعه کاخ‌‌های تخت جمشید که در جهت شمالی- جنوبی واقع شده‌‌اند، بدین شرح است: ضلع شمالی ۳۰۰ متر؛ ضلع جنوبی ۳۹۰ متر؛ ضلع شرقی ۴۳۰ متر و ضلع غربی ۴۵۵ متر. بنابراین مجموعه تخت جمشید یک چهارضلعی نامنظم است که بزرگترین ضلع آن یعنی ضلع غربی پشت به کوه رحمت داده است.
بنیانگذار تخت جمشید چه کسی است؟
تخت‌‌جمشید به وسیله "داریوش اول" سومین شاه سلسله هخامنشی بنیان نهاده شد، اما تا زمان حیات وی کامل نشد و ساخت و سازها در دوره جانشینان او یعنی فرزندش "خشایارشا" و نوه‌‌اش "اردشیر اول" ادامه پیدا کرد. البته عملیات ساختمانی در تخت جمشید تا پایان دوره هخامنشی متوقف نگردید. اما عمده کارها در زمان سلطنت سه پادشاه یاد شده ، به انجام رسید. بنابراین هنوز هم در تخت جمشید بقایای بناهای نیمه کاره به چشم می‌‌خورد. یکی از این بناها دروازه بزرگی است که در ضلع شمال شرقی مجموعه قرار دارد.
تخت جمشید برای چه ساخته شد؟
تخت جمشید یکی از سه پایتخت هخامنشیان بود؛ اما جنبه کاملاً تشریفاتی داشت و کارهای سیاسی و اداری در دو پایتخت دیگر یعنی شوش(پایتخت زمستانی) و هگمتانه(همدان امروزی، پایتخت تابستانی) به انجام می‌‌رسید. تخت جمشید یک زیارتگاه مقدس ملی بود که برای برگزاری جشن‌‌های نوروزی مورد استفاده قرار می‌‌گرفت. به بیان دیگر همه چیز در تخت جمشید برای بزرگداشت نوروز(آغاز سال ایرانی) بنا شده است. هر ساله در نوروز نمایندگان ملت‌‌های تحت فرمان امپراتوری هخامنشی که تعدادشان به ۲۸ ملت می‌‌رسید به تخت جمشید می‌‌آمدند و در دشت بزرگ مقابل آن خیمه می‌‌زدند.
آنان پس از بالا رفتن از پله‌‌های وروی کاخ، از دروازه ملل عبور می‌‌کردند و هدایایی را که از سرزمین خود آورده بودند، به شاهنشاه تقدیم می‌‌داشتند. تصاویر گویایی از این تشریفات که نمایندگان ملت‌‌های فرمانبردار را با هدایای مخصوص نشان می‌‌دهد، در نقش برجسته‌‌های تخت جمشید به چشم می‌‌آید.
در مراسم نوروز تخت جمشید خارجیان یعنی ملت‌‌های بیرون از سلطه هخامنشیان حضور نداشتند و به همین سبب هیچ یک از نویسندگان یونانی که قبل از حمله اسکندر در ایران می‌‌زیسته‌‌اند، نامی از تخت جمشید به میان نیاورده‌‌اند. حتس "کتزیاس" پزشک یونانی اردشیر دوم اشاره‌‌ای به این پایتخت افسانه‌‌ای نکرده است.
آیا کارگران تخت جمشید مزد می‌‌گرفتند؟
اغلب بناهای سترگ دنیای باستان با بیگاری گرفتن از بردگان یا اسیران جنگی ساخته شده‌‌اند. نمونه بارز این بناها اهرام مصر است که برای ساختنشان ده‌‌ها هزار برده تخت بهره‌‌کشی توام با آزار قرار گرفتند. اما تخت جمشید با همه عظمت وابهت خود و به وسیله استادکاران و کارگرانی ساخته شد که هر یک به سهم خود حقوق معینی دریافت می‌‌کردند.
در دهه 1350 شمسی در شمال پایتخت و در نزدیکی "دروازه ناتمام" سی هزار لوح گلی به خط عیلامی به دست آمد که در بردارنده صورت پرداخت‌‌های دولتی به کارگران، خدمتگزاران و ماموران تخت جمشید بود. در این لوح‌‌ها مدت کار، مبلغ دستمزد، چگونگی پرداخت و حتی میزان پرداخت مساعده به کارگران نیز قیده شده بود. لوح‌‌های کشف شده برای بررسی بیشتر به آمریکا فرستاده شدند؛ اما با پیروزی انقلاب اسلامی دولت آمریکا از بازگرداندن آنها به ایران خودداری ورزید. پرونده این موضوع هنوز در محاکم قضایی آمریکا در حال پیگیری است.
تخت جمشید چند ستون دارد؟
حتماً می‌‌دانید که بخشی از معروفیت تخت جمشید مدیون ستون‌‌ها و سرستون‌‌های زیبای آن است که برخی‌‌شان زینت بخش موزه‌‌های خارجی هستند. مجموعه کاخ‌‌های تخت‌‌جمشید به روزگار آبادانی 550 ستون داشت که اکنون بخش اندکی از آنها سرپا ایستاده‌‌اند؛ اما پایه اغلب ستون‌‌ها همچنان باقی است. از 36 ستون کاخ آپادانا تنها 13 ستون باقی مانده که هر یک قبل از فروافتادن سرستون‌‌ها 65/19 متر ارتفاع داشتند. کاخ دروازه ملل، چهارستون، به ارتفاع 5/16 متر داشت که اکنون سه تای آنها پابرجا هستند. در دو تالار صد ستون و نود و نه ستون حتی یک ستون نیز باقی نمانده، اما قطعات ستون‌‌های فرو افتاده در این سو آن سو پراکنده است. اکنون همه این قطعات جمع‌‌آوری و شماره‌‌گذاری شده‌‌اند.
ستون‌‌های تخت‌‌جمشید نسبت به ستون‌‌های مشابه یونانی بسیار بلندند و از این گذشته سرستون آنها که به شکل گاو (دوگاو با سر انسان) است، چندین تن وزن دارد. برافراشتن ستون‌‌هایی با چنین بلندا و وزنی با امکانات ۲۵۰۰ سال پیش بسیار شگفت جلوه می‌‌کند و این شگفتی زمانی دو چندان می‌‌شود که بدانیم ۵۵۰ ستون از این نوع در تخت جمشید وجود داشته است!
ستون‌‌های تخت جمشید آن قدر زیاد بود که "آتروپ" معمار سرشناس آمریکایی از آن با عنوان "جنگل ستون‌‌ها" یاد کرده است.
آب آشامیدنی ساکنان تخت جمشیداز کجا تامین می‌‌شد؟
در کاوش‌‌های تخت جمشید، چاهی به دست آمده که مساحت دهانه آن 22 متر و عمق آن 26 متر است. در زمان آبادانی تخت جمشید آن باران که بر کوه رحمت فرو می‌‌آمد، از طریق کانال باریکی به این چاه منتقل و برای مصرف ساکنان کاخ ذخیره می‌‌شد. به خندق‌‌هایی می‌‌ریخت که دورادور آن وجود داشت.
چند کتیبه در تخت جمشید به یادگار مانده است؟
در تخت جمشید 16 کتیبه از دوره هخامنشیان و متعلق به شاهان مختلف این سلسله به یادگار مانده است. این کتیبه‌‌ها با خط میخی و به زبان‌‌های عیلامی، پارسی باستان و بابلی در دل سنگ نقر شده‌‌اند و در دوره هخامنشی خطوط آنها با طلای ناب پرشده بود. یکی از مهمترین کتیبه‌‌های تخت جمشید، کتیبه-ای از داریوش اول به زبان عیلامی است که وی در آن انگیزه ساخت کاخ را چنین شرح می‌‌دهد: "من داریوش شاه هستم، شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه کشورهای بسیار، پسر ویشاسپه، یک هخامنشی، چنان که بر بالای اینجا این دژ ساخته آمد، پیش از آن در اینجا دژی ساخته نشده بود. به خواست اهورامزدا این ارگ را من ساختم. اهورامزدا و دیگر ایزدان را خواست که این ارگ ساخته شود. پس من آنان را ساختم و من آن را ایمن و زیبا و به اندازه ساختم، چنان که می‌‌خواستم و گوید داریوش شاه: چنان باد که اهورامزدا یا دیگر ایزدان مرا بیابند و نیز این ارگ را و گذشته از این، هر آنچه در اینجا بر پا می‌‌کرده شد، مباد آن که به چنگ بدخواه و بد اندیش بیفتد."
در دوران پس از هخامنشیان نیز شاهان بسیاری از خرابه‌‌های تخت جمشید بازدید کردند و کتیبه‌‌هایی را از خود به یادگار گذاشتند. از جمله می‌‌توان به یک کتیبه از دوره ساسانی (سده سوم تا هفتم میلادی)، سه کتیبه از دوران آل بویه (سده چهارم هجری) و سه کتیبه از دوره تیموری (سده نهم هجری) اشاره کرد. مضمون این کتیبه گوهی بر عظمت تخت جمشید نزد ایرانیان در همه اعصار است.
غیر از اینها ده‌‌ها نوشته از افراد مختلف و از جمله سیاحان معروف اروپایی بر روی سنگ‌‌های تخت جمشید باقی مانده است.
تخت جمشید کی و چگونه ویران شد؟
تخت‌‌ جمشید در سال 333 پیش از میلاد و هنگامی که "اسکندر مقدونی" ایران را به تصرف خود درآورد، ویران شد. اسکندر دستور داد تا این مجموعه بزرگ را به آتش کشند و خود فاتحانه به نظاره نابودی سترگ‌‌ترین یادگار هنری پارس‌‌ها نشست. گرچه برخی مورخان غربی کوشیده‌‌اند تا حریق تخت جمشید توسط اسکندر مقدونی را مورد تردید قرار دهند؛ اما در کاوشهای باستان‌‌شناسی، آثار آتش سوزی در بخش‌‌هایی از مجموعه مانند "کاخ هدیش" به دست آمده است.
در جریان آتش سوزی تخت‌‌جمشید سقف آن فرو ریخت، دیوارهای خشتی‌‌اش سقوط کرد و جواهرآلات بیشماری به غارت رفت. لیکن ستون‌‌ها، پلکان‌‌ها، در"اه‌‌ها و ازاره‌‌های سنگی باقی ماند. این بخش‌‌ها نیز به مرور زمان بر اثر فرسایش طبیعی یا زلزله تا حد زیادی مضمحل شدند و گاه به وسیله عوامل انسانی آسیب دیدند. قسمت‌‌های کوتاه‌‌تر به تدریج طی ده‌‌ها قرن به زیر خاک رفتند و از گزند باد و باران در امان ماندند. این قسمت‌‌ها در اوایل سده حاضر به وسیله باستان‌‌شناسان از زیر خاک بیرون آمدند و رازهای سر به مهر تخت جمشید را گشودند. هنگامی که تخت‌‌جمشید در آتش سوخت، ۱۸۵ سال از بنیانگذاری آن به وسیله داریوش می‌‌گذشت.
تخت جمشید پیش از ویرانی چگونه بود؟
بدیهی است که تخت‌‌جمشید در زمان هخامنشیان یعنی به روزگار شکوه خود بسیار متفاوت از امروز بود. حتی سنگ‌‌ها و نقش‌‌های باقی مانده نیز چیزی غیر از این بود که اکنون می‌‌بینیم. آجرهای لعاب-دار، نمای داخلی و خارجی کاخ‌‌ها را زینت می‌‌داد. سنگ فرش‌‌ها سیاه و سفید بود. سقف‌‌های بلند شاید نزدیک به ۵ متر ضخامت داشتند (و البته چوبی بودند) اشکال جانوران مرموز که از طلا پوشیده شده بودند، بر درهای مفرغی و آهنی خودنمایی می‌‌کردند و حتی برخی دیوارها روکشی از طلا داشتند. برخی ستون‌‌ها نیز روکش فلزی داشتند. پیکرهای نقش شده بر سنگ‌‌ها نیز رنگی بودند و آثاری از رنگ‌‌های فیروزه‌‌ای، پشمی، نارنجی، زرد، ارغوانی روشن و بنفش در کاوش‌‌ها بدست آمده است. تیرهای سقف را با ورقه‌‌های ضخیم از فلزات قیمتی پوشانده بودند و خطوط کتیبه‌‌ها با طلا پر شده بود. این همه تنها بخشی از شکوه افسانه‌‌ای تخت‌‌ جمشید بود که با کاوش‌‌های باستان‌‌شناسی از وجودشان آگاهیم. اما آگاهی‌‌های ما نسبت به آنچه باید از روزگار آبادانی تخت جمشید بدانیم، بسیار اندک است!
تخت جمشید چند کاخ دارد؟
تخت‌‌جمشید دارای حدود ۱۲ کاخ و متعلقات آنها است که در زمان‌‌های مختلف ساخته شده‌‌اند. بقایای برخی از این کاخ‌‌ها باقی مانده است و برخی دیگر به کلی از میان رفته‌‌اند؛ به گونه‌‌ای که با کاوش‌‌های باستان‌‌شناسی پی به وجود آنها برده‌‌ایم. کاخ‌‌های تخت جمشید عبارتند از:
1 -کاخ آپادانا- کاخ آپادانا یا کاخ بارعام بزرگترین کاخ تخت‌‌جمشید است که ساخت آن در زمان داریوش اول آغاز شد و در زمان خشایارشا به پایان رسید. آپادانا همان کاخی است که درجشن نوروز پذیرای نمایندگان ملت‌‌های تابع امپراتوری هخامنشی بود و بارعام شاه در آن برگزار می‌‌شد.
هسته اصلی کاخ آپادانا متشکل از یک تالار مرکزی متشکل از یک تالار مرکزی، به مساحت ۳۶۶۰ متر مربع است که به صورت چهارگوش ساخته شده و دارای ۳۶ ستون به ارتفاع ۶۵/۱۹ متر است. این تالار همچنین دارای سه ایوان در سمت شمالی، شرقی و غربی است که هر یک ۱۲ ستون دارند. در سمت جنوبی نیز چند اتاق نگهبانی تعبیه شده. ایوان شمالی ۱۵۰۰ متر مربع مساحت دارد و سطح آن سه متر بالاتر از حیاط آپاداناست. این ایوان از طریق یک پلکان دو سویه به حیاط کاخ راه می‌‌یابد و معروفیت آن به سبب نقش‌‌های بسیار زیبایی است که بر دیواره پلکان حجاری شده. این نقش‌‌ها بزرگان ایرانشهر، میآخوران، سربازان گارد جاویدان، گروه نمایندگان ملل تابعه، دوابوالهل به شکل شیر بالدار با سر انسان، یک ردیف کاج و سرو و شیری که گاو نری را می‌‌درد را به تصویر می‌‌کشند.
ایوان شرقی آپادانا نیز 1512 متر مساحت دارد و پلکان ایوان آن مانند ایوان شمالی منقوش به تصاویری مانند گل و نخل، ابوالهل، سرباز، شیر، میرآخوران شاهی، شیر گاوشکن، رژه هدیه آوران و تعدادی سنگ نبشته است. کاخ آپادانا همچنین دارای حیاطی بزرگ است که سمت شمال و شرق آن را در برگرفته و شامل تعدادی اتاق نگهبانی است.
۲ -کاخ تچر- کاخ تچر در جنوب غربی آپادانا قرار گرفته و رو به آفتاب است. در یکی از کتیبه-های این کاخ که به سه زبان ایلامی، فارسی باستان و بابلی است نوشته شده: "داریوش شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه کشورها، پسر ویشتاسپه از تخمه هخامنشی که از این تچر را ساخت."
بنابراین تچر، کاخ داریوش بوده و گویا جنبه خصوصی داشته است. کاخ تچر 1200 متر مربع مساحت دارد و ارتفاعش از حیاط مجاور 3 متر بالاتر است. این کاخ شامل یک تالار مرکزی با 12 ستون و اتاقهای کوچکی در اطراف آن است. پلکان کاخ نیز منقوش به نقش خدمتگزاران پارسی و مادی است که ظروف آشپزخانه و خوراکی را بر دست خود گرفته‌‌اند.
۳ -کاخ دروازه ملل- نخستین کاخی که پس از پلکان ورودی تخت جمشید به چشم می‌‌آید و در واقع دروازه این مجموعه تلقی می‌‌شود، کاخ دروازه ملل است. در کتیبه این کاخ آمده: "گویا خشایارشا این دروازه همه ملت‌‌ها را من به خواست اهورامزدا ساختم. با ساختمان‌‌های خوب دیگر در این پارسه کرده آمد که من برآوردم و پدرم(داریوش)؛ هر آن بنایی که زیبا می‌‌نماید، همه را به تایید اهورامزدا ساختیم."
نمایندگان ملت‌‌های تابع امپراتوری هخامنشی برای ورود به تخت‌‌جمشید، از این دروازه عظیم می-گذشتند و پس از اندکی انتظار در تالار کاخ، با عبور از یک خیابان به سمت کاخ آپادانا و کاخ صدستون حرکت می‌‌کردند. کاخ دروازه ملل چهارستون به بلندای 5/16 متر دارد. مساحت تالار آن 5/612 متر مربع است و معروفیتش به سبب دوگاو بسیار بزرگی است که روی جرزهای درگاه جای گرفته‌‌اند.
۴ -کاخ هدیش- کاخ هدیش که در جنوب تخت‌‌جمشید و در بالاترین نقطه آن ساخته شده، کاخ اختصاصی خشایارشا بوده است. این کاخ۲۲۰۰ متر مساحت دارد و دارای یک تالار ۱۳۱۴ متری با ۳۶ ستون و یک ایوان بزرگ با ۱۲ ستون است؛ به علاوه تعدادی اتاق نگهبانی، کفش کن، برج و ...
5 - کاخ صد ستون- کاخ صد ستون با تالار تخت، دومین کاخ تخت جمشید از نظر وسعت است که ساخت آن در زمان خشایارشا آغاز شد و به روزگار فرزندش اردشیر اول به پایان رسید. این کاخ 4692 مترمربع مساحت و صد ستون سنگی دارد که تماماً فرو ریخته‌‌اند. در شمال صد ستون ایوانی وجود دارد که در گذشته دارای 16 ستون و دو مجسمه عظیم از گاو نگهبان بوده است.
۶ -حرم‌‌سرا- کاخ حرمسرا در زمان خشایارشا ساخته شده و دارای یک تالار اصلی و تعداد زیادی اتاق در راهرو است. همچنان که از نام این کاخ بر می‌‌آید، اندرونی و محل اقامت ملکه دربار بوده است.
7 -کاخ سه دروازه- کاخ سه دروازه یا تالار شورا در جنوب کاخ آپادانا قرار گرفته و از آنجا که با سه درگاه به کاخ‌‌های دیگر مرتبط می‌‌شد، کاخ سه دروازه و گاه "کاخ مرکزی" خوانده می‌‌شود. مهمترین بخش این تالار 240 متری با چهار ستون سنگی است.
۸ -کاخ خزانه- کاخ خزانه که در جنوب کاخ صد ستون قرار گرفته شامل یک تالار ۹۹ ستونی، یک تالار ۱۰۰ ستونی، چند سالن، تعدادی اتاق و دو حیاط خلوت است. خزانه توسط داریوش ساخته شد ودر زمان خشایارشا تغییراتی در آن پدید آمد.
غیر از اینها، تخت‌‌جمشید دارای بناهای متعددی است که عبارت‌‌اند از کاخ‌‌های موسوم به کاخ"ج"، کاخ"د" و کاخ"ه"؛ دروازه ناتمام که ساخت آن به سبب حمله اسکندر نیمه کاره مانده، پلکان وروزی تخت‌‌جمشید، انبارهای خزانه شاهی و جایگاه سپاهیان.

آرامگاه چه کسانی در تخت جمشید قرار دارد؟
به جز کوروش بنیانگذار سلسله هخامنشیان که در پاسارگاد (۸۰کیلومتری شمال تخت‌‌جمشید) دفن شده است، آرمگاه بیشتر شاهان نامدار این سلسله مانند داریوش اول، خشایارشا و اردشیر اول در "نقش رستم" واقع در ۳ کیلومتری غرب تخت‌‌جمشید قرار دارد. اما در کوه رحمت مشرف به تخت‌‌جمشید نیز سه آرامگاه وجوددارد که هر سه تقریباً به یک شکل و با اقتباس از آرامگاه‌‌های نقش رستم ساخته شده‌‌اند. آرامگاه‌‌های تخت جمشید به اردشیر دوم، اردشیر سوم و داریوش سوم(آخرین شاه هخامنشی) تعلق دارند و آرامگاه اخیر نیمه کاره باقی مانده است.
در آرام"اه اردشیر دوم دو قبر که احتمالاً جای تابوت شاه و ملکه بوده، به چشم می‌‌خورد و در آرامگاه اردشیر سوم نیز شش قبر حفر شده است. این قبرها علاوه بر شاه به سایر افراد خانواده سلطنتی تعلق داشته‌‌اند.
در حال حاضر برای رسیدن به آرامگاه‌‌های تخت جمشید از پله‌‌هایی که از سنگ کوه تراشیده شده بالا می‌‌روند، اما جالب است بدانید که در دوره هخامنشیان برای رسیدن به آنها از بالابر یعنی نوعی آسانسور ابتدایی استفاده می‌‌کردند!
موزه تخت جمشید کجاست؟
موزه تخت‌‌جمشید در جنوب این مجموعه جای گرفته و در واقع همان حرمسرای شاهی است که به صورت موزه درآمده است. پروفسور "هرتسفلد" که در زمان رضا پهلوی(۱۳۲۰-۱۳۰۴ ه.ش) کاوش در تخت‌‌جمشید را آغاز کرد، حرمسرا را با توجه به شواهد موجد به صورت اولیه بازسازی کرد. او پایه ستون‌‌ها، بقایای جرزها و درگاه‌‌ها را نگاه داشت و سقف را به ۱۲ ستون چوبی( به جای ستون‌‌های سنگی) برافراشت. زمین را نیز با ساروج قرمز فرش کرد. در حال حاضر اشیایی که در کاوش‌‌های تخت‌‌جمشید به دست آمده، یا در همان موزه نگهداری می‌‌شود. حرمسرا دارای کتیبه‌‌ای از خشایارشا است.

حفاظت بین‌‌المللی تخت‌‌جمشید از چه زمان آغاز شد؟
تخت‌‌جمشید در سال 1978 میلادی(1357 شمسی) برابر کنوانسیون "حمایت از میراث فرهنگی و طبیعی جهان" (مصوب 1972 یونسکو) در فهرست آثار جهانی به ثبت رسید و تحت حمایت و حفاظت بین‌‌المللی قرار گرفت. چهار سال پیش از این تاریخ، ایران به کنوانسیون یاد شده پیوسته بود و سه اثر خود یعنی زیگورات چغازنبیل، میدان نقش جهان اصفهان و تخت‌‌جمشید را برای ثبت در فهرست آثار جهانی به کمیته بین‌‌الدول برای حمایت از میراث فرهنگی و طبیعی جهان معرفی کرده بود. این هر سه در تابستان سال 1357 با تصویب قاطع کشورهای عضو کنوانسیون در فهرست آثار جهانی جای گرفتند.
حفاظت بین‌‌المللی از تخت‌‌جمشید و آثار مشابه آن در کشورهای دیگر به این مبنا صورت می-پذیرد که "برخی از میراث فرهنگی و طبیعی جهان دارای مزایای استثنایی هستند و باید به عنوان میراث جهانی بشریت حفظ گردند." همچنیندر مقابل وسعت و وخامت خطرات جدیدی که این اموال را تهدید می‌‌کند، لازم است که در جامعه بین‌‌المللی با بذل کمک جمعی... در امر حمایت از میراث فرهنگی و طبیعی دارای ارزش جهانی استثنایی شرکت جوید.

اگر تخت‌‌جمشید در معرض خطر قرار گیرد جامعه بین‌‌المللی چه کمکی خواهد کرد؟
حفاظت از میراث فرهنگی جهانی در درجه اول بر عهده دولتی است که یک اثر جهانی را در محدوده جغرافیایی خود جای داده. همانگونه که جامعه بین‌‌المللی متعهد می‌‌شود تا از یک اثر جهانی حمایت لازم را به عمل آورد و در مواقع ضروری کمک‌‌هایی رااختصاص دهد، دولت‌‌ها نیز موظفند تا آثار جهانی کشور خود را تحت حفاظت‌‌های ویژه قرار دهند و ضوابط بین‌‌المللی برای صیانت از آنها رابه دقت رعایت کنند.
با این وجود در صورتی که یک اثر جهانی در معرض خطر قرار گیرد( مثلاً سیل، زلزله، فرسایش طبیعی و ...) سازمان جهانی یونسکو اقداماتی فوری برای نجات آن اثر ترتیب خواهد داد. این اقدامات عبارت خواهد بود از هماهنگ گردن اقدامات بین‌‌المللی برای کمک به اثر در معرض خطر، تهیه تجهیزاتی که دولت مربوطه در اختیار ندارد یا اختصاص کمک‌‌های مالی. البته حتی در در مواقع غیربحرانی نیز کمک‌‌هایی به صورت برنامه‌‌های مطالعاتی، اعزام کارشناسان و نیروی انسانی واجد صلاحیت، آموزش‌‌های کارشناسان در سطوح تشخیص، حمایت، حفاظت، شناساندن و احیای میراث فرهنگی و اعطای وام_های دراز مدت با بهره کم یا بدون بهره در اختیار کشورهای مختلف قرار می‌‌گیرد.