مزایا و معایب دامنه‌نوسان بررسی شد
ماجراهای بورس و دامنه‌نوسان
عكس:علی محمدی
به‌طور کلی محققان همواره بر سر اعمال محدودیت دامنه‌نوسان، کارآیی و میزان بهینه‌بودن آن با یکدیگر اختلاف‌نظر داشته‌اند. طرفداران استفاده از دامنه‌نوسان، معتقدند اگرچه اعمال این محدودیت موجب به‌تاخیر افتادن کشف قیمت می‌شود، اما از نوسانات شدید و بیش‌واکنشی جلوگیری می‌کند. همچنین به این امر استناد می‌کنند که در بسیاری از بازارهای مالی دنیا دامنه تغییرات روزانه قیمت وجود دارد و مقدار آن از ۵ تا ۵۰درصد متفاوت است. به هر روی باید موضوع دامنه‌نوسان را مورد کالبدشکافی قرار داد تا با بررسی اثرات مختلف آن نظر جامعی درباره خوب یا بد بودن آن صادر کرد.
دامنه‌نوسان، آری یا نه؟
مساله وجود یا نبود محدودیت دامنه‌نوسان در بورس یکی از مواردی است که همواره در سال‌های اخیر، بحث پیرامون آن در محافل بورس‌بازان داغ بوده‌است. گروهی اعتقاد دارند که محدودیت دامنه‌نوسان برای کنترل هیجانات سهامداران در روندهای صعودی و نزولی ضروری است، در مقابل این دیدگاه برخی از افراد نیز وجود محدودیت دامنه‌نوسان را به‌عنوان یک معضل و آفت برای بازار سهام تفسیر می‌کنند. به عقیده این گروه از اشخاص دامنه‌نوسان محدود، در روندهای نزولی سبب می‌شود تا اصلاح قیمتی در بسیاری از نمادها تبدیل به اصلاح زمانی و فرسایشی شود. به عقیده این گروه، دامنه‌نوسان محدود سبب می‌شود تا اصلاح قیمتی سهم‌‌‌‌‌‌‌ها طولانی‌‌‌‌‌‌‌تر شود. در روندهای صعودی نیز محدودیت دامنه‌نوسان سبب می‌شود تا قیمت‌ها دیرتر به تعادل برسند.
دامنه‌نوسان در دنیا
در بسیاری از بورس‌های دنیا همچون تایوان، تایلند، استرالیا، اسپانیا، مالزی، ایتالیا، ترکیه، فرانسه، کره، ژاپن و ایران، قانون‌گذاران به‌منظور کاهش نوسان بازار و کاهش ریسک و ضرر سرمایه‌گذاران در اثر تصمیمات احساسی و هیجانی اقدام به وضع دامنه مجاز نوسان کرده‌اند. لازم به ذکر است ایجاد محدوده قیمتی تنها به بازار سهام و بورس ختم نمی‌شود، بلکه در بسیاری از بازارهای دیگر نیز این قانون اعمال می‌شود. در بورس‌های اوراق‌بهادار توسعه‌یافته، بیشتر از توقف معاملات استفاده می‌شود. بورس سهام در ایالات‌متحده توقف معاملات را به حد نوسان قیمت ترجیح می‌دهد. علاوه‌بر آمریکا، بورس‌های سهام در ایتالیا، کانادا، آلمان و هنگ‌کنگ نیز توقف معاملات را نسبت به حد نوسان ترجیح می‌دهند.
دامنه‌نوسان در بورس
به‌طور متداول سهام، اوراق‌بدهی و اوراق مشتقه پذیرفته‌شده در بازار بورس و فرابورس حداکثر ۵درصد می‌توانند نوسان قیمت داشته‌باشند، اما دامنه‌نوسان روزانه قیمت در تمامی نمادهای مندرج در بازار اول بورس و فرابورس ۷+ و ۷-درصد تعیین شده است. همچنین دامنه‌نوسان حق‌تقدم سهام، دو‌برابر دامنه‌نوسان روزانه قیمت سهام درصد تعیین شده‌است. دامنه‌نوسان صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل‌معامله (ETF) نیز ۱۰درصد است؛ این در حالی است که شرایط برای بازار پایه فرابورس کاملا متفاوت است. در بازار پایه فرابورس پیش از این، دامنه‌نوسان بدون درنظر گرفتن ریسک شرکت‌ها ۱۰درصد بود که باعث رشد بی‌دلیل ارزش سهام شرکت‌ها می‌شد؛ اما در راستای حمایت از حقوق سهامداران به پیشنهاد فرابورس ایران از مهرماه سال۱۳۹۸ دامنه‌نوسان در بازار پایه فرابورس تغییر کرد. اکنون دامنه‌نوسان در تابلوی زرد بازار پایه مثبت یا منفی سه‌درصد نسبت به قیمت پایانی روز گذشته است. در تابلوی نارنجی بازار پایه مثبت یا منفی ۲درصد نسبت به قیمت پایانی روز گذشته است و در تابلوی قرمز بازار پایه مثبت یا منفی یک‌درصد نسبت به قیمت پایانی روز گذشته است.
اثرات دامنه‌نوسان
عینی‌‌‌‌‌‌‌ترین مثال حاضر برای این قضیه، فعل و انفعالات حادث‌‌‌‌‌‌‌شده در بورس تهران از آغاز زمستان سال۹۸ تا مرداد۹۹ بود که انباشته‌‌‌‌‌‌‌شدن سفارش‌های تقاضای حجیم در بخش خرید سهم‌‌‌‌‌‌‌های مختلف که با عرضه متقابل در سمت فروش همراه نمی‌‌‌‌‌‌‌شد، قطار قیمت‌ها و شاخص‌‌‌‌‌‌‌ها در بازار سرمایه را به سطوح تاریخی رساند و دوباره در دوران پساصعود همین محدودیت دامنه‌نوسان تبدیل به یکی از آفت‌‌‌‌‌‌‌های بازار سهام در مسیر نزولی شد. بعد از ریزش تاریخی قیمت‌ها در بورس تهران در سال۹۹، بحث‌های مختلفی پیرامون افزایش یا حذف دامنه‌نوسان مطرح شد و در دو مقطع شاهد افزایش دامنه‌نوسان در بازار سهام بودیم. در اولین نوبت دامنه‌نوسان در بازارهای اول بورس و فرابورس به ۶درصد و در نوبت بعدی در این بازارها به ۷درصد رسید. در موضوع افزایش دامنه‌نوسان توجه به دو نکته الزامی است؛ اول اینکه برخی از مسوولان سازمان بورس از افزایش دامنه‌نوسان به ۱۰درصد تا پایان سال۱۴۰۱ خبر داده بودند که این مهم عملی نشد. افزون بر این یکی از مواردی که همواره اعتراض سهامداران را در پی داشته، این بوده که چرا سیاستگذار بین بازارهای مختلف بورس و فرابورس تمایز قائل می‌شود و در بازارهای دیگر دامنه‌نوسان در سطح سابق یعنی ۵درصد باقی‌مانده است؟
بنابراین با توجه به موارد یادشده ضروری است که سیاستگذار و تصمیم‌گیران شورای‌عالی بورس و سازمان نهایت توجه را به موضوع مهم دامنه‌نوسان قیمت‌ها مبذول دارند و اولا موضوع افزایش دامنه‌نوسان را برای روان‌‌‌‌‌‌‌تر‌شدن هرچه بیشتر معاملات سهم‌‌‌‌‌‌‌های مختلف اجرایی‌کرده و برای رعایت حقوق سهامداران و اجرای عدالت و جلوگیری از تضییع حقوق آنها دامنه‌نوسان را در بازارهای دیگر نیز تغییر دهند. موضوعی که در این اثنا مورد‌توجه است این است که به‌نظر می‌رسد؛ نه نظریه طرفداران حذف کامل دامنه‌نوسان درست است و نه نظریات کسانی که خواهان وجود دامنه‌نوسان در مقادیر فعلی هستند. مقام ناظر باید رفته‌رفته دامنه‌نوسان را در همه بازارها افزایش دهد تا معاملات بازار شکل نقدشونده‌تری به خود بگیرد.
