سهام دلاری به صف خرید رفتند؛ سهامداران خودرویی فروشنده شدند
چرخش انتظارات در بازار سهام
این شرایط عمدتا در سهام کامودیتی‌محور بازار مشاهده شد. به این ترتیب در حالی نیمی از شرکت‌های بورسی با افت قیمت سهام خود مواجه شدند که شاخص کل روزی سبز را پشت سر گذاشت. شاخص کل هم‌وزن اما (با اثرگذاری یکسان نمادها) به رشد ۶/ ۰ درصدی بسنده کرد. در گزارش‌های پیشین اشاره شد که بورس‌بازان با توجه به نگاهی که به تاثیر انتخابات آمریکا بر سهام دارند در دو گروه قرار می‌گیرند. گروهی که بایدن را رئیس‌جمهور محتمل بعدی آمریکا می‌دانند و با هراس از ریزش نرخ دلار، سهام دلاری خود را نقد کرده و به جای آن یا سهام خودرویی را خریداری کرده‌اند یا به انتظار شمارش آرا نشسته‌اند. گروه دیگر اما معتقدند ترامپ مجددا انتخاب می‌شود و با رشد نرخ دلار، شاخص سهام مجددا به مسیر صعودی باز می‌گردد. اما فارغ از اینکه کدام حزب و فرد، بر کرسی ریاست جمهوری این کشور می‌نشیند و تاثیراتی که می‌تواند بر اقتصاد ایران به جا بگذارد، بازار سهام ایران برای رسیدن به تعادل و بازگشت اعتماد صاحبان نقدینگی چه راهی را باید در پیش بگیرد؟ به اعتقاد کارشناسان بازار سهام پرهیز از هر گونه اقدام محدودکننده بازار سرمایه به ویژه محدودیت‌هایی که جریان آزاد سرمایه‌گذاری را مختل می‌کند، عدم دخالت در فرآیند عرضه و تقاضا، متوقف کردن حملات سفته‌بازانه با راهکارهایی همچون صرف سهام، ثبات در قوانین و مقررات و تلاش برای بهبود کارکرد ابزارها تنها بخشی از راهی است که سیاست‌گذار بورسی باید برای رسیدن به تعادل و افزایش کارآیی بازار در پیش بگیرد.
بازار را محدود نکنید
حسام حسینی، کارشناس بازار سهام: تغییرات شاخص بورس تهران (بازدهی دلاری قابل‌توجه و سپس کاهش دلاری قابل‌توجه) همچنین نسبت‌های کلان همچون ارزش بازار به تولید ناخالص داخلی و ارزش بازار به نقدینگی یا نسبت‌های p/ e و p/ s و... در یکسال اخیر نوسان قابل‌توجه داشتند که چنین اتفاقی را در کمتر بورسی در دنیا می‌توان شاهد بود یا مشابه تاریخی اش را یافت. همچنین در پی یک دعوت عمومی مردم توسط سیاست‌گذاران، شاهد اقبال بی‌سابقه‌ای به بازار سرمایه بودیم؛ به‌طوری‌که در برخی ماه‌های امسال به اندازه کل سال گذشته ورود پول اشخاص حقیقی به بازار سرمایه شکل گرفت.این ورود قابل‌توجه پس از ایجاد بازدهی بیش از ۳۰۰ درصد نهایتا جای خود را از نیمه مرداد به خروج پول توسط اشخاص حقیقی و سقوط شاخص بورس داده است. در این خصوص اگرچه سیاست‌گذار دائما از اشخاص حقیقی می‌خواهد که سهام خود را نفروشند اما مشاهده می‌کنیم در ۳ ماه اخیر حدود ۳۵ هزار میلیارد تومان پول اشخاص حقیقی از بازار خارج شده است بنابراین می‌توان گفت این تنها سیاست‌گذار نیست که با الفاظ و توصیه بتواند جریان پول را به سمت و سوی مورد علاقه خود هدایت کند. در این خصوص بد نیست عوامل را از پنجره اتفاقات کلان نیز بنگریم. آنچه در بورس تهران در یکسال اخیر رخ داد به وضوح یک فرار از ریال به جهت ابتیاع دارایی بود که با آن بتوان کاهش ارزش ریال را جبران کرد و این کاهش ارزش ریال عمدتا به سبب سیاست‌گذاری‌های پولی و غیرپولی شامل ۱- چاپ پول پس از وقوع کرونا و تجربه تاریخی‌ترین رشد نقدینگی ۳ ماهه بهار و ۶ ماه اول در سال‌جاری، ۲-کاهش نرخ بهره حقیقی به منفی‌ترین عدد خود در ماه‌های اخیر و نقطه اوج خود که در مهرماه منفی ۷/ ۵ درصد بود، ۳-دعوت عمومی مردم به بازار سرمایه و ایجاد یک موج خود تقویت شونده که اشخاصی که قبلا در این بازار سرمایه‌گذاری کرده بودند با بازده قابل‌توجه سایرین را نیز به این بازار دعوت می‌کردند. در واقع اگر بخواهیم آنچه در یکسال اخیر رخ داد با حباب‌های کلاسیک مقایسه کنیم تقریبا تمام جنبه‌های شکل‌گیری یک حباب کلاسیک که ناشی از هجوم مردم است را می‌توان مشاهده کرد. در شرایط فعلی فارغ از آنکه نتیجه انتخابات آمریکا چه باشد سیاست‌گذار باید بداند که آنچه برای بازار سرمایه رخ داده است به راحتی قابل‌جبران نخواهد بود. در واقع یک جنبه منفی تشکیل حباب‌های کلاسیک قهر عمومی مردم از دارایی حباب شده در یک بازده زمانی نسبتا طولانی است بنابراین به‌نظر نمی‌رسد بازار سرمایه از نقطه کنونی بتواند همچون دو سال اخیر یک بازدهی دلاری شیرین نصیب سرمایه‌گذاران کند اگرچه به میزان تغییرات ارزش ریال می‌توان فراز و فرودهایی متصور بود. در مقطع فعلی شاید بد نباشد به سیاست‌گذار توصیه کرد از هر گونه اقدام محدودکننده بازار سرمایه پرهیز کند. هر اقدامی که سرمایه‌گذار احساس کند در هنگام خروج از بازار موانعی ممکن است ایجاد شود که نتواند جریان آزاد سرمایه‌گذاری را شکل بدهد سبب بی‌میلی سرمایه‌گذاران می‌شود خصوصا اشخاص حقوقی بزرگ که در شرایط فعلی می‌توانند ناجی بازار سرمایه باشند. سیاست‌گذار باید بداند نقش سازمان بورس به‌عنوان یک رگولاتور باید ایجاد قواعد مناسب برای شکل‌گیری یک بازار واقعی باشد و نه دخالت برای تنظیم عرضه و تقاضا به میل و دلخواه خود. اما قواعد مناسبی که بتواند شرایط بازار را به سمت رشد پایدار سوق دهد می‌تواند مواردی همچون کاهش هزینه معاملات (کارمزد معاملات) و حذف دامنه نوسان و حجم مبنا و تبدیل بازار به بازار واقعی‌تر باشد. از آنجا که همیشه نگرانی بزرگ اقدامات سفته‌بازانه در سهام کوچک است، شاید بد نباشد قوانین برای شرکت‌های زیان‌ده و مشکل‌دار با جدیت و سختی بیشتر لحاظ شود؛ به‌طوری‌که شرکت‌هایی که شرایط پذیرش در بازار سرمایه را سلب می‌کنند با لغو پذیرش آنها این پیام به سرمایه‌گذار پرخطر منتقل شود که نمی‌توان پاداشی در سهام نامتعارف انتظار داشت. راهکار دیگر آن است که برای مقابله با چنین پدیده‌هایی ساز و کار صرف سهام برای شرکت‌ها را بسیار تسهیل کند تا همچون نمونه‌های غربی وقتی شرکت‌های کوچک با حملات سفته‌بازانه روبه‌رو می‌شوند بلافاصله از این رخداد به‌عنوان فرصتی جهت تامین مالی و رقیق کردن سرمایه خود استفاده می‌کنند تا هم حملات سفته‌بازانه متوقف شود و هم از تامین مالی ایجاد‌شده در جهت بهبود شرایط شرکت استفاده کنند.
نیاز جامعه بورسی به ثبات قوانین
ایمان مقدسیان، تحلیلگر بازار سهام: یکی از راهکارهای جلب اعتماد سرمایه‌گذاران تازه‌وارد، ثبات در قوانین و مقررات است، این مساله درست است که در زمان اصلاح قیمت سهام، خواسته نهاد ناظر برگشت سریع بازار بود، اما در این میان، بسیاری از پیشنهادها اتفاقا با نظر بخشی از اهالی بازار به تصویب رسید که به‌نظر می‌رسد حالا خواسته بخشی دیگر از فعالان بازار لغو آنهاست. یکی از این مسائل حذف معاملات روزانه است. حجم مبنا از دیگر قوانینی است که در زمانی برای جلوگیری از رشد بی‌رویه قیمت سهام به‌کار گرفته شد، اما مانع واقعی‌شدن قیمت سهام مختلف در دوره اخیر شد به‌گونه‌ای که بسیاری از سرمایه‌گذاران بر این باور بودند؛ در صورت نبود حجم مبنا برای بسیاری از سهام تعادل سریع‌تر اتفاق می‌افتاد، بنابراین شاهد این هستیم که بسیاری از سیاست‌ها در مقطعی به‌کار گرفته می‌شوند و همان سیاست‌ها برای زمانی دیگر و روزهایی دیگر مناسب به‌نظر نمی‌رسند، اما برای سرمایه‌گذار تازه‌وارد آنچه مهم است ثبات در رویه‌هاست. یکی دیگر از نکاتی که برای جذب سرمایه‌گذاران ضروری است، تلاش برای بهبود در کارکرد ابزارهایی است که پیش از این از سوی سیاست‌گذار تعریف شده است. برای مثال آنچه به‌عنوان صندوق ETF (صندوق‌های قابل‌معامله در بورس) تعریف شد، سیاستی بود که در اجرای آن نقص وجود داشت؛ هم در زمینه اطلاع‌رسانی و تعیین سقف برای هر فرد و طول مدت دوره پذیره‌نویسی و هم در چگونگی اجرا‌شدن آن. برای دومین صندوق که صندوق پالایش یکم نامگذاری شده است، در زمان شروع پذیره‌نویسی شاهد بودیم که بین دو مجموعه که هر دو زیرمجموعه دولت بودند، اختلاف‌نظر وجود داشت، پس از رفع این اختلاف که مربوط به تعیین شیوه عرضه سهام این گروه بود، افت قیمتی این گروه و هم‌زمان افت بازار شروع شد. نمی‌توان گفت افت بازار تنها به این علت بوده است، اما زمانی که ابزاری تعریف می‌شود، باید برای ابعاد مختلف آن فکر شود، اینکه سهام این مجموعه به کمتر از نصف قیمت خود در مدت زمان ۲ ماه برسد و شرکت‌کنندگان در پذیره‌نویسی این صندوق با زیان ۲۰درصدی مواجه شوند، سبب‌ساز اعتماد نخواهد بود، آن‌هم در حالی‌که بازارهای موازی در این مدت رشد داشته‌اند و پذیره‌نویسی برای واحدهای این صندوق با تبلیغات فراوان از سوی دولت انجام شد. از سویی دیگر زیرمجموعههای دولت در ماه‌های پیش و در قیمت‌های نزدیک به سقف عرضه قابل‌توجهی در سهام این گروه انجام دادند که به‌نظر می‌رسد بخشی از منابع این عرضه برای حمایت قیمتی از سهام این گروه قابل‌استفاده بود. همین اتفاق به‌صورت بر‌عکس هم رخ داده است، سهام گروه خودرویی، احتمالا بدون پشتوانه بنیادی چند‌برابر شدند، بدون اینکه زیرمجموعههای دولت عرضه خاصی در این گروه داشته باشند، همین مساله باعث شد در بازگشت، سرمایه‌گذاران تازه‌وارد ضرر قابل‌توجهی داشته باشند، در صورتی‌که اگر عرضه‌ها به‌موقع انجام شده بود، نه آنقدر رشد قیمتی داشتیم و نه به این میزان افت. در مجموع به‌نظر می‌رسد سیاست‌گذار باید به بورس بلند‌مدت نگاه کند و توصیه‌ای را که به سرمایه‌گذاران تازه‌وارد می‌کند، خود جدی بگیرد.
رصد معاملات روز چهارشنبه
بررسی‌ها نشان می‌دهد در پایان معاملات روز چهارشنبه ۸۶ درصد از سهام قرمزپوش (۱۲۷ نماد) با صف فروش سنگینی به ارزش ۱۷۰۰ میلیارد تومان مواجه شدند و در مقابل ۸۹ سهم با صف خرید ۷۳۰میلیارد تومانی همراه شدند. در فرابورس ایران نیز در روزی که آیفکس با رشد ۹/ ۱درصدی همراه شد، از مجموع ۲۴۶ نماد معامله‌شده در تابلو اول، دوم و پایه، ۸۲سهم مثبت و ۱۴۴ نماد منفی به‌کار خود پایان دادند. در این میان شاهد صف خرید ۵۱۲میلیون تومانی در ۶۲ نماد و صف سنگین ۱۵۹۰ میلیارد تومانی فروش در ۱۲۲ سهم فرابورسی بودیم. پس از معاملات کم‌رمق روز سه‌شنبه، دیروز کمی بر حجم دادوستدها افزوده شد و ارزش معاملات خرد سهام در بورس تهران به ۴۵۲۰ میلیارد تومان افزایش یافت. در فرابورس نیز روز چهارشنبه بالغ بر ۱۷۹۶ میلیارد تومان سهم دادوستد شد.
ورود پول حقیقی پس از غیبت ۱۱ روزه
بورس تهران روز چهارشنبه شاهد خالص خرید ۵۸۵ میلیارد و ۵۰۰ هزار تومانی سهامداران حقیقی بود. به این ترتیب پس از غیبت ۱۱ روزه شاهد ورود پول حقیقی به گردونه معاملات سهام بودیم. این روند در فرابورس ایران با جابه‌جایی سهامی به ارزش ۴۳میلیارد تومان در مسیر حقوقی به حقیقی رقم خورد. در این میان گروه‌های بزرگ کالایی در صدر لیست خرید بازیگران خرد سهام قرار گرفتند. در مجموع سه گروه فلزات اساسی، فرآورده‌های نفتی و محصولات شیمیایی که روزی مثبت را پشت‌سر گذاشت، سهامی به ارزش ۲۴۷میلیارد تومان از پرتفوی حقوقی‌ها به سبد سهام معامله‌گران حقیقی بازار منتقل شد. در آنسوی بازار زیرمجموعههای دارویی، با بیشترین خالص فروش حقوقی به میزان ۷/ ۶ میلیارد تومان مواجه شد.
