محمدحسین شاوردی: چهاردهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری فرصتی است تا یک‌بار دیگر به پرونده تحریم ایران و آثار مخربی که این پدیده بر اقتصاد ملی داشته است بپردازیم. روایت‌‌‌ها درباره اثرگذاری تحریم‌‌‌ها بر اقتصاد ایران متعدد و متفاوت است. شمار کثیری از افراد هستند که استدلال‌‌‌ها و شواهدی له یا علیه اثر تحریم بر اقتصاد ایران ارائه کرده‌‌‌اند. با این‌حال اغراق نیست اگر بگوییم اقتصاد ایران در جزئیات با چالش‌‌‌های بسیاری روبه‌رو شده است که بسیاری فقط بخشی از آن را روایت کرده‌‌‌اند. پرونده‌‌‌ای که پیش‌روی شماست، برخی از ضربات تحریم به اقتصاد ایران را به‌روشنی نشان می‌دهد. این یادداشت‌ها همگی از پایه‌‌‌های پژوهشی و نظری برخوردارند، از سطح رابطه تحریم و رشد اقتصادی کشور فراتر رفته و اثر بیش از یک‌دهه تحریم را به شکل جزئی بر اشتغال و کارآفرینی زنان ایران، سطح فقر چندبعدی، میزان سرمایه‌گذاری خانوارها روی کودکان و نیز متغیرهای اقتصاد کلان نشان می‌دهند.

به‌کارگیری تحریم به‌عنوان ابزاری موثر برای اعمال فشار بر دولت‌‌‌هایی که سیاست‌‌‌های نامطلوب دولت‌های قدرتمند جهان را دنبال می‌کنند، دیرزمانی است که به عنوان گزینه‌‌‌ای تنبیهی توسط این قدرت‌‌‌ها به کار گرفته شده است. رویکرد تحریم‌‌‌گری قدرت‌‌‌های پرنفوذ اقتصادی در جهان در دهه‌‌‌های اخیر روند فزاینده‌ای داشته و حتی می‌توان گفت در سیستم و مناسبات جهانی حتی نهادینه هم شده است. مطالعه پدیده تحریم نشان می‌دهد ایران هم یکی از کشورهایی بوده که طی دهه‌‌‌های اخیر همواره در معرض آن بوده و دایره تحریم‌‌‌ها علیه این کشور نه‌تنها رو به کاهش نگذاشته، بلکه همواره تشدید شده است.

تحریم‌های بی‌سابقه نفتی و بانکی که از اوایل دهه ۹۰ شمسی بر اقتصاد ایران تحمیل شد، تبعات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی متعددی داشته است که ماحصل این تحولات را می‌توان در پدیده فقر چندبعدی در ایران مشاهده کرد؛ زیرا فقر چندبعدی پدیده‌ای چندوجهی محسوب می‌شود که معیارهایی همچون آموزش، سلامت و امکانات یک زندگی متعارف را منعکس می‌کند. به عنوان مثال، این شاخص ترک تحصیل کودکان، سوءتغذیه برحسب کالری دریافتی، نامناسب بودن محل زندگی برحسب متراژ محل سکونت، نداشتن کالاهای بادوام و فقدان دسترسی کافی به سایر امکانات زندگی همچون انرژی را شامل می‌شود. همچنین تحریم‌ها از طریق اثرگذاری بر فقر چندبعدی، اثرات قابل توجهی بر متغیرهای اقتصادی، سیاسی و اجتماعی می‌گذارند. فقر چندبعدی روستایی و شهری برای اقتصاد ایران در نمودارها در بازه زمانی ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۸ نشان داده شده است. این نمودارها نشان می‌دهند که فقر چندبعدی در مناطق روستایی همواره بیشتر از مناطق شهری در طول سال‌های مذکور بوده است.

تا قبل از حمله روسیه به اوکراین، ایران رتبه اول را در کشورهای تحت تاثیر تحریم‌های خارجی داشت. تحریم‌های اقتصادی شدید و بلندمدت، اقتصاد ایران را تحت‌تاثیر قرار داده‌اند. بعد از تسخیر سفارت آمریکا در تهران از سوی دانشجویان پیرو خط امام در نوامبر ۱۹۷۹، ایران تحت تاثیر چهاردهه تحریم‌های اقتصادی پایدار که در زمان‌های مختلف تنها شدت آنها تغییر کرده است و هیچ‌گاه کاملا از بین نرفته‌اند، قرار گرفت. این تحریم‌ها اقتصاد ایران را کوچک کرده‌ و کشور را از نظر روابط بین‌الملل، حفظ ارزش ریال، تامین سرمایه کسب‌وکارها و بسیاری از شاخص‌های اقتصاد خرد و کلان در شرایط ناپایداری قرار داده‌اند.

در پنج‌دهه اخیر و با افزایش نقش سرمایه انسانی در مدل‌‌‌های اقتصادی، اهمیت مقوله آموزش به عنوان مهم‌ترین مولفه موثر بر سرمایه انسانی، در ادبیات اقتصادی تقویت شده است. همچنین، یکی از اهداف اصلی بسیاری از خانوارها بهبود کیفیت سطح فرزندان به‌واسطه افزایش مخارج آموزشی و تحصیلات آنهاست.

پرهام پهلوان: حدود سه‌هفته پیش جیم سیمونز، یکی از تاثیرگذارترین افراد در حوزه صندوق‌های پوشش ریسک (Hedge Fund) در تاریخ مالی، ۱۰ مه ‌۲۰۲۴ در ۸۶سالگی درگذشت. سیمونز، ریاضی‌‌‌دان و رمزنگار برجسته‌‌‌ای بود که با تاسیس شرکت رنسانس تکنولوژی، به خاطر استفاده از روش‌های کمی و الگوریتمی برای سرمایه‌‌‌گذاری به شهرت رسید. عملکرد درخشان صندوق پوشش ریسک مشهور مدالیون (Medallion Fund) توجه‌‌‌ها را به اهمیت استفاده از روش‌های ریاضی و الگوریتمی در بازارهای مالی جذب می‌کند. استفاده از مدل‌‌‌های ریاضی در بازارهای مالی امکان تجزیه و تحلیل کلان‌‌‌داده‌‌‌ها را فراهم می‌کند که می‌‌‌تواند الگوها و روندهای پنهان را برای تصمیم‌‌‌گیری بهتر در اختیار تحلیلگران قرار دهد.

همه ما چند بار در زندگی با این سوال مواجه شده‌ایم که می‌‌‌خواهیم چه شغلی را انتخاب کنیم؟ می‌‌‌دانیم عموما در ذهن یک کودک یا نوجوان اطلاعات کافی برای پردازش آن وجود ندارد و معمولا به جواب‌‌‌های کلیشه‌‌‌ای حاوی عنوانی کلی از یک حرفه یا مهارت که شناخته‌شده‌‌‌تر از بقیه هستند یا توسط ارزش‌‌‌ها و ساختارهای اجتماعی به ذهن ما تحمیل شده، منتهی می‌شود. برای جیم سیمونز این تجربه نسبتا مشابه بود. اما به نظر می‌رسد تفاوت‌‌‌های جزئی در شخصیت او که سرشار از کنجکاوی و اشتیاق برای حل مساله است، نتایجی خارق‌العاده را رقم زد. نقل شده که وقتی پزشک خانوادگی آنها به او پیشنهاد می‌کند پزشک شود، پاسخ جیم این بود که «می‌‌‌خواهم ریاضیدان یا دانشمند شوم». پاسخی که دریافت می‌کند به گوش بسیاری از ما آشناست؛ «از ریاضیات پول درنمی‌‌‌آید پسرجان!» پاسخ جیم هم به دکتر این بود: «می‌‌‌خواهم تلاشم را بکنم.» چنین ذهنی در مواجهه با قانون و قاعده این‌گونه می‌‌‌اندیشد که حتما استثنایی همین دور و بر پرسه می‌‌‌زند و تا زمانی که آن را نیابد آرام نخواهد نشست. با چنین نوع نگاهی به‌سختی می‌‌‌توان قبول کرد که راهی برای حل مساله وجود ندارد. تنها یک‌چیز تعیین می‌کند که به پاسخ برسید و آن، این است که تا چه حد می‌‌‌خواهید تلاش کنید؟

با ثروت تخمینی ۳۱.۴میلیارد دلار، پنجاه‌ویکمین فرد ثروتمند دنیا ۱۰مه ‌۲۰۲۴ در ۸۶سالگی دیده از جهان فروبست. این ثروت کلان که قسمت عظیمی از آن صرف فعالیت‌‌‌های خیرخواهانه شد، از نگرش یک ذهن ریاضیدان به بازارهای مالی پدید آمده بود. جمع‌‌‌آوری این ثروت نه با استفاده از مدل‌‌‌های سرمایه‌گذاری معمولی وال‌‌‌استریتی، بلکه با استفاده از مدل‌‌‌های پیچیده محاسباتی و تجمیع تمامی اطلاعات مرتبط یا به‌ظاهر نامرتبط با بازارهای مالی و تحلیل آنها توسط الگوریتم‌‌‌های پیشرفته و با نظارت ذهن‌‌‌های برجسته علوم پایه صورت گرفت.

طرفداران ریاضیات مالی می‌‌‌گویند، ریاضیات مالی به عنوان ستون‌فقرات مالی مدرن عمل کرده و چارچوب‌‌‌های لازم را برای درک و تعیین کمیت پدیده‌‌‌های مالی فراهم می‌کند. با استفاده از مدل‌‌‌های ریاضی و تجزیه و تحلیل آماری، متخصصان مالی می‌‌‌توانند فرصت‌‌‌های سرمایه‌گذاری و ریسک‌‌‌ها را ارزیابی کنند، ارزش دارایی‌‌‌ها را تعیین کرده و استراتژی‌‌‌هایی را برای مدیریت پرتفوی ایجاد کنند.

مردی که وال‌استریت را شکست داد، نابغه‌ترین سرمایه‌گذار تاریخ، جادوگر الگوریتم‌‌‌ها و... همه القابی هستند که به جیم هریس سیمونز یا به اختصار جیم سیمونز (Jim Simons) نسبت داده می‌شود. برای همه جیم سیمونز فردی آشنا در دنیای مالی و هِج‌فاند است. کمتر متخصصی در بازارهای مالی وجود دارد که نام او را نشنیده و مسحور آوازه و توانایی‌‌‌های این شخص نشده باشد. در این یادداشت قصد داریم به حقایق جالبی از زندگی این نابغه تکرارنشدنی بپردازیم. او در حالی که فقط ۲۳ سال داشت، مدرک کارشناسی ریاضی را از دانشگاه MIT و دکترای ریاضی را از دانشگاه برکلی اخذ کرد.

مریم بابائی: تحولات جهانی و دستیابی به اهداف تعریف‌شده در زمینه حذف انتشار کربن تا سال ۲۰۵۰، توسعه زنجیره مس را در اولویت کشورهای مختلف قرار داده است. براین اساس پیش‌بینی می‌شود تقاضای‌‌‌ جهانی‌‌‌ مس‌‌‌ با رشد‌‌‌ تقریبا دوبرابری‌‌‌، از کمی‌‌‌ بیش‌‌‌ از ٢٥میلیون تن‌‌‌ در سال ٢٠٢١ به‌‌‌ نزدیک‌‌‌ به‌‌‌ ٤٩میلیون تن‌‌‌ در سال ٢٠٣٥ برسد. کاربردهای متعدد فلز مس از جمله در زمینه خودروهای برقی و انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر و بخش‌‌‌های مختلف صنعت، علاوه بر افزایش تقاضای جهانی، روند صعودی قیمت جهانی این فلز باارزش را به دنبال داشته است. آمارها حاکی از این است که افزایش‌‌‌ میانگین‌‌‌ سالانه‌‌‌ قیمت‌‌‌ جهانی‌‌‌ کاتد مس در ٢٠سال اخیر ٣٠٠‌درصد بوده است‌‌‌. با افزایش‌‌‌ نوسانات قیمتی اما سهم‌‌‌ تجاری‌‌‌ بالادست‌‌‌ زنجیره مس‌‌‌ از ٦٦ به‌‌‌ ٨٣‌درصد افزایش‌‌‌ یافته است‌‌‌.

تحولات جهانی حاکی از افزایش تقاضا برای فلز مس است. این در حالی است که بررسی‎‌‌‌ها حاکی از فقدان ‌تناسب بین عرضه و تقاضای این فلز باارزش جهانی است. بررسی تاریخچه فلز نشان می‌دهد این فلز از دیرباز مورد استفاده بشر بوده و در ادامه به‌مرور زمان و با تغییراتی که در جهان رخ داده، مصرف مس تغییر کرده و گسترده‌‌‌تر شده است. تاکید بر استفاده کمتر از کربن و عدم‌استفاده از سوخت‌‌‌های فسیلی، باعث شده است تا جهان با سرعت بیشتری به سمت استفاده از انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر مثل انرژی باد، خورشید و... پیش برود. این تحولات به طور جدی بر استفاده از فلز مس تاثیرگذار است. از طرفی خودروها نیز به سمت برقی شدن رفته‌‌‌اند.

به‌منظور ارزیابی وضعیت تولید مس در کشور و زنجیره ارزش این فلز باارزش، ضروری است در ابتدا نگاهی به آمار و تحولات جهانی داشته باشیم. بررسی‌‌‌ها حاکی از این است که موجودی انبارهای LME بورس لندن در یک‌ماه اخیر کاهش چشمگیری پیدا کرده است که این موضوع حاکی از تداوم افزایش قیمت و لااقل حفظ شدن سطح قیمت در کانال ۱۰‌هزار دلاری برای چند ماه آینده است. همچنین پیش‌بینی می‌شود میزان ذخایر مس جهان طی پنج‌سال آینده بین ۳ تا ۳.۵‌درصد افزایش پیدا کند و بالطبع بهره‌‌‌برداری از این منابع نیز افزایش ‌‌‌یابد که در راستای اهداف محیط‌زیستی کربن صفر خواهد بود.

با توجه به روندهای جهانی گذار انرژی و حرکت به سمت اقتصاد بدون کربن، عدم سرمایه‌گذاری و توسعه زنجیره ارزش مس می‌تواند در آینده به چالش امنیت اقتصادی و حتی امنیت ملی و استراتژیک کشورها تبدیل شود. از این‌رو کشورهای محتلف توسعه زنجیره مس را در اولویت خود قرار داده‌اند. اهمیت روزافزون مس برای اقتصاد و صنعت جهانی با کلان‌روند (گذار) جهانی به سمت اقتصاد کم‌کربن بیش از پیش نمایان شده و بازارهای جهانی برای این فلز باارزش فرش قرمز پهن کرده‌اند. فلز مس یکی از ۵عنصر مورد استفاده در فرآیندهای کم‌کربن است. در این راستا تقاضا برای مس از دو مسیر توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و همچنین افزایش تولید خودروهای برقی با افزایش شدیدی مواجه شده است. ایران با قرارگرفتن بر روی کمربند کوه‌زایی آلپ-هیمالیا، موقعیت ویژه‌ای در برخورداری از ذخایر غنی معدنی در بین کشورهای مختلف دارد. در مورد مزیت‌های ایران در توسعه صنعت مس می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

پرهام پهلوان: فناوری همه ابعاد زندگی فردی و اجتماعی انسان را در بر گرفته است. رشد فناوری، انقلابی در روش‌های کار کردن، ارتباط و همکاری انسان‌‌‌ ایجاد کرده است. از ابزارهای مختلف خودکارسازی فرآیند‌‌‌ها تا نرم‌‌‌افزارهای مدیریت زمان در کنار ظهور هوش مصنوعی، می‌‌‌تواند بهره‌‌‌وری انسان‌‌‌ها و کسب‌وکارها را افزایش دهد و آنها را راحت‌‌‌تر به اهدافشان برساند. فناوری اجازه می‌دهد که انسان‌‌‌ها از هر کجا که هستند، با بازه‌‌‌های زمانی مختلف و با کمک خودکارسازی بسیاری از فرآیندها با هم همکاری کنند و بهره‌‌‌وری را افزایش دهند. اما آیا تکنولوژی همیشه خوب است یا مضراتی نیز به همراه دارد؟