چرا کرسی دبیرکل در اتاق بازرگانی کلیدی و تاثیرگذار است؟
جایگاه استراتژیک دبیرکل
کارشناسان معتقدند وضعیت محیط کسب‌وکار و شرایط سرمایه‌گذاری بخش‌خصوصی و... می‌تواند ملاکی برای ارزیابی عملکرد دبیرکل اتاق که بازوی اجرایی است هم باشد، چراکه یکی از ویژگی‌های کلیدی دبیرکل توانایی لابی‌گری و مذاکره با نهادهای حاکمیتی و سیاستگذار به نفع فعالان بخش‌خصوصی است. از طرفی اینکه اتاق جهت‌گیری صحیح داشته‌باشد و مسائل مشخص، شدنی و قابل‌حلی را از میان تنوع مسائل کسب‌وکار، در دستور کار قرار دهد؛ یک نقش ویژه است که برعهده دبیرکل است. دبیرکل همچنین نقش بسیار مهمی در همسوسازی، کاهش تعارضات و همسو‌کردن اعضای متنوع اتاق دارد. از همین روشناخت دقیقی از بخش‌خصوصی و تکثر و تنوع آن و نحوه ارتباط گرفتن و جمع‌بندی و سطح‌‌‌‌بندی اولویت‌های این بخش از ضروریات این کرسی است. دارنده این کرسی همچنین باید یک بینش و نگرش منسجم نسبت به فضای سیاسی داشته‌باشد و با توجه به رسالت اتاق توانایی همسو‌کردن برنامه‌‌‌‌ها و اقدامات بخش‌خصوصی را با محیط بین‌الملل داشته‌باشد؛ در عین‌حال که باید از انعطاف‌‌‌‌پذیری و چابکی بالایی برای به روز‌شدن و همسویی با تغییر و تحولات برخوردار باشد.
هشت ویژگی کلیدی دبیرکل
هادی حدادی، پژوهشگر و کارشناس حکمرانی سازمان‌های مدنی در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» با اشاره به اهمیت کرسی دبیرکل و نوع توانایی و تخصص مورد‌نیاز برای این جایگاه به تشریح هشت ویژگی کلیدی مورد‌نیاز دبیران کل اتاق‌های بازرگانی می‌پردازد. حدادی معتقد است: سازمان بین‌المللی کار تعبیری دارد که می‌گوید هیاتمدیره تشکل‌ها و سازمان‌های تشکلی مثل اتاق‌های بازرگانی در مورد مسائلی تصمیم می‌گیرند که در جلسات مطرح می‌شود و به‌عبارتی جلوی آنها گذاشته می‌شود، چراکه معمولا اعضای این تشکل‌ها هرکدام کسب‌وکار و بیزینس خود را دارند، داخل سازمان نیستند و تنها در جلسات حضور دارند و براساس موضوعات مطرح‌شده در جلسات تصمیم می‌گیرند و سازمان اجرایی دبیرخانه است که موضوعاتی را در دستور کار قرار می‌دهد که اعضا براساس آن تصمیم بگیرند. از اینجا می‌توان به این نکته پی برد که دبیرکل در این نوع سازمان‌ها چه نقش ویژه، پراهمیت و استراتژیکی دارد.
این کارشناس در توضیح اولین ویژگی که دبیرکل اتاق باید داشته‌باشد، می‌گوید: در سازمان‌های تشکلی به‌ویژه در کشورهایی مثل ما که فضای کسب‌وکار چندان مساعد نیست، تنوع، تکثر و تعدد مسائل محیط کسب‌وکار است که وارد این سازمان‌ها می‌شود و روی میز این نوع سازمان‌ها قرار می‌گیرد. بخش‌خصوصی انتظار دارد این سازمان‌ها در مذاکره با دولت این مسائل را حل کنند. اینجا نقش ویژه‌ای پیدا می‌شود که از بین این مسائل متعدد کسب‌وکار، کدام‌یک در دستور کار هیاتمدیره و هیات‌رئیسه این نوع اتاق‌ها و تشکل‌ها قرار گیرد. اینجا باز نقش دبیرکل‌‌‌‌ها و مدیران دبیرخانه این سازمان‌ها اهمیت پیدا می‌کند که از بین تعدد مسائل و مشکلات مسائلی را روی میز قرار دهند که سازمان، منابع و نیروهای لازم را برای حل آن دارد و می‌تواند حل کند، بنابراین دبیرکل‌‌‌‌ها نقش بسیار ویژه‌ای دارند برای اینکه هیات‌رئیسه اتاق‌ها و هیاتمدیره تشکل‌ها بتوانند جهت‌گیری و انتخاب مساله مشخص، شدنی و قابل‌حلی را در دستور کار قرار دهند؛ این یک نقش ویژه است. حدادی در تشریح ویژگی دوم مورد‌نیاز دبیرکل ادامه می‌دهد: نقش دومی که دبیران کل دارند این است که معمولا هیات‌مدیره‌‌‌‌ها و هیات‌رئیسه‌‌‌‌های این نوع سازمان و تشکل‌ها دارای تعارضات و تضاد منافع زیادی در بین خود و در داخل سازمان از نظر بیزینسی، گرایش‌‌‌‌های سیاسی، سبک‌‌‌‌های مدیریتی و ویژگی‌های شخصیتی دارند، لذا دبیرکل نقش بسیار مهمی در همسوسازی، کاهش تعارضات و همسو‌کردن اعضا دارد، بنابراین از این نظر دومین ویژگی که دبیران کل این نوع سازمان‌ها باید داشته باشند این است که بتوانند رهبران سازمان و هیات حاکمه سازمان را همسو و همگرا کنند تا به سمت یک هدف مشخص گام بردارند.
به گفته این کارشناس سومین ویژگی که دبیران‌کل اتاق‌ها و تشکل‌ها باید داشته باشند، توجه به این موضوع است که اگرچه اتاق یک سازمان سیاسی نیست و مثل احزاب به‌دنبال کسب قدرت نیست، اما در حال مشارکت در یک فرآیند سیاسی است، در یک محیط و فضای سیاسی مشغول به‌کار است و مواضع، نگرش‌‌‌‌ها و کنش‌‌‌‌های او در فضای سیاسی است که دارد کار می‌کند و این ممکن است خطرات و تهدیدهایی را متوجه سازمان کند؛ لذا این دبیران‌کل و مدیران سازمان‌های کارفرمایی باید یک بینش و نگرش منسجم نسبت به فضای سیاسی داشته باشند که بتوانند سازمان را در محیط سیاسی مدیریت کنند و درحالی‌که می‌توانند روی سیاستگذار تاثیر بگذارند، متهم به سیاسی‌شدن و گرایش به یک جناح سیاسی نشوند، از این منظر دبیرکل نقش ویژه‌ای دارد که نمونه آن در سایر بخش‌های جامعه کمتر وجود دارد.
این کارشناس حکمرانی سازمان‌های مدنی در توضیح چهارمین ویژگی دبیرکل ادامه می‌دهد: یک وجه دیگری و ویژگی چهارم که دبیران کل این نوع سازمان‌ها و تشکل‌ها باید داشته باشند شناخت از اجزای بخش‌خصوصی است. معمولا اتاق‌های بازرگانی نماینده طیف متنوعی از صنعت، معدن، تجارت، کشاورزی، غذا و خدمات و گونه‌‌‌‌های مختلف بخش‌خصوصی هستند، کرسی دبیرکل به‌عنوان نماینده این طیف‌‌‌‌های گوناگون باید بتواند به‌خوبی این تنوع و تکثر را؛ یک نمایندگی کند و دو، بتواند مطالبات‌‌‌‌شان را در محیط سیاسی پیگیری کند، لذا شناخت دقیق از بخش‌خصوصی و تکثر و تنوع آن و نحوه ارتباط گرفتن و جمع‌بندی و سطح‌‌‌‌بندی اولویت‌های این بخش بسیار برای این پست ضروری است. معمولا اینها زیر‌بار فشار بخش‌خصوصی و تنوع مسائل کسب‌وکار که روی میز آنها گذاشته می‌شود، ریسک استهلاک شغلی بالایی دارند، لذا ضروری است دارنده این کرسی این موضوعات را به‌خوبی درک کند و توانایی مدیریت آن را داشته‌باشد.
از نظر حدادی ویژگی پنجمی که سازمان‌ها و تشکل‌هایی مثل اتاق دارند این است که طیف متنوعی از تخصص‌‌‌‌ها در این نوع سازمان‌ها مشغول به‌کار هستند که گونه مشابه دیگری از آن متصور نیست. دبیرکل اتاق جدا از موضوعات فنی مورد‌نیاز بخش‌های خصوصی که باید توانایی فهم آن را داشته‌باشد، باید به ابزارها و دانش‌‌‌‌های دیگر در حوزه علوم انسانی مثل مدیریت، جامعه‌‌‌‌شناسی، علوم سیاسی، اقتصاد و فرهنگ مسلط باشد، همچنین باید توانایی ارتباط با رسانه‌ها را داشته‌باشد و مسائل سازمان و بخش‌خصوصی را به‌درستی به عرصه رسانه‌ها ببرد؛ بدون اینکه تهدید و خطری متوجه سازمان باشد و در عین‌حال اثرگذار باشد. همچنین باید بتواند با بخش‌های مختلف دولت مذاکره و لابی کند. این مهارت در جامعه ما خیلی شناخته‌شده نیست و نیازمند تجربه بسیار بالایی است، بنابراین جمع‌شدن این ویژگی‌‌‌‌ها در فرد در کرسی دبیرکل معمولا زمانبر است و به‌راحتی ایجاد نمی‌شود. افراد کمی هستند که بتوانند این ظرفیت‌ها و مهارت‌ها را با هم داشته باشند.
حدادی با اشاره به ویژگی ششمی که دبیرکل باید داشته‌باشد، می‌گوید: مورد بعدی توجه به این نکته است که با یک سازمانی روبه‌رو است که نه دولتی است و نه یک شرکت بخش خصوصی. فهم اینکه این نوع سازمان‌ها خود اختیاری ندارند و در عین‌حال باید روی اختیار و تصمیمات حکومت تاثیر بگذارند، به‌گونه‌ای از مدیریت، ابزارهای برنامه‌‌‌‌ریزی و مدیریت پرسنل نیاز دارد که این مورد هم چندان نمونه مشابهی ندارد. اساسا ابزارهای مدیریت این سازمان‌ها و الگوهای مدیریتی آن بسیار متفاوت هستند؛ لذا دبیران‌کل این سازمان‌ها باید این موضوع را نیز مدنظر داشته باشند و اقدام به آموختن استفاده از این ابزارها در مدیریت سازمان‌های اداری و اجرایی اتاق‌ها کنند.
این کارشناس با اشاره به ویژگی هفتم مورد‌نیاز کرسی دبیرکل توضیح می‌دهد: اگر سطحی از تغییرات در یک بنگاه اقتصادی وجود داشته‌باشد، این نوع تغییرات در محیط فعالیت سازمان‌هایی مثل اتاق بازرگانی بسیار بالاست. همچنین سرعت تغییرات در فضای اقتصادی، سیاسی و اجتماعی اطراف اتاق‌ها بسیار بالاست، از این‌رو افراد باید توانایی برخورد انعطاف‌‌‌‌پذیر و چابکی بالایی با تغییرات محیطی داشته باشند و بدانند که بسیاری از تصمیمات ممکن است روزانه نیاز به تغییر و اصلاح داشته‌باشند. از این منظر هم ویژگی‌هایی که برای این نوع سازمان مورد‌نیاز است بسیار متفاوت است و دبیران کل اتاق‌ها باید این موضوع را به‌خوبی درک کنند و در رفتار روزانه به‌کار بگیرند.
حدادی در پایان با تشریح هشتمین ویژگی دبیرکل می‌گوید: اتاق‌های بازرگانی به‌شدت تحت‌تاثیر محیط بین‌المللی هستند. اساسا مهم‌ترین ماموریت اتاق، توسعه‌تجارت است و بیش از سایر سازمان‌ها تحت‌تاثیر تحولات بین‌المللی است، بنابراین اعضای آن تجارت بین‌الملل و ابعاد آن را باید بشناسند، لذا بیش از بقیه بنگاه‌ها و شرکت‌ها و بیش از بقیه اجزای دولت‌ها باید به محیط بین‌المللی وقوف داشته باشند؛ آگاه و مسلط باشند و بتوانند برنامه‌‌‌‌ها و اقدامات اتاق‌ها را با این محیط بین‌المللی همسو کنند تا بتوانند در محیط بین‌الملل هم تاثیرگذار باشند. این وجه‌تمایز این سازمان‌ها با سازمان‌های دولتی است که دبیرکل را نیازمند تخصص، توانایی و شایستگی‌‌‌‌های مدیریتی خاص می‌کند.
هفت وظیفه محوری دبیرکل
حسن فروزان‌‌‌‌فرد، عضو هیات‌نمایندگان اتاق بازرگانی ایران با بیان اینکه نقش دبیرکل در پیشبرد برنامه‌‌‌‌ها و دستیابی به اهداف در اتاق‌های بازرگانی بسیار حیاتی و کلیدی است، معتقد است دبیرکل به‌عنوان یک رهبر اجرایی، مسوولیت‌های متعددی دارد که می‌تواند به موفقیت اتاق بازرگانی کمک کند. فروزان‌‌‌‌فرد در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» در تشریح نقش و وظایف دبیرکل به هفت مورد اصلی و کلیدی اشاره می‌کند که شامل تدوین استراتژی‌ها و برنامه‌‌‌‌ریزی، هماهنگی و ارتباطات، مدیریت منابع انسانی، نظارت بر اجرای برنامه‌‌‌‌ها، تحلیل و ارزیابی عملکرد، تبلیغ و ترویج فعالیت‌ها و حفاظت از منافع اعضا می‌شود.
تدوین استراتژی‌ها و برنامه‌‌‌‌ریزی: دبیرکل باید به‌همراه هیاتمدیره، استراتژی‌های کلی اتاق بازرگانی را تدوین کند. این استراتژی‌ها باید شامل اهداف کوتاه‌مدت و بلندمدت باشد. مثال: اگر هدف اتاق بازرگانی افزایش صادرات محصولات محلی باشد، دبیرکل می‌تواند برنامه‌‌‌‌ای برای شناسایی بازارهای هدف، بر‌‌گزاری نمایشگاه‌ها و کارگاه‌های آموزشی برای تولیدکنندگان محلی تدوین کند.
هماهنگی و ارتباطات: دبیرکل باید بتواند ارتباطات موثری با اعضای اتاق، دولت، سازمان‌های خصوصی و دیگر نهادهای مرتبط برقرار کند. این ارتباطات برای تسهیل همکاری‌ها و تبادل اطلاعات ضروری است. مثال: بر‌‌گزاری جلسات دوره‌‌‌‌ای با نمایندگان دولت برای بررسی مشکلات تجاری و ارائه راهکارها می‌تواند به بهبود شرایط کسب‌وکار کمک کند.
مدیریت منابع انسانی: دبیرکل مسوول استخدام، آموزش و مدیریت کارکنان اتاق بازرگانی است. او باید اطمینان حاصل کند که تیم کارآمد و متعهدی وجود دارد که بتواند اهداف اتاق را پیش ببرد. مثال: بر‌‌گزاری دوره‌‌‌‌های آموزشی برای کارکنان در زمینه‌‌‌‌های مختلف مانند بازاریابی، فروش و حقوق تجارت می‌تواند به ارتقای مهارت‌های آنها کمک کند.
نظارت بر اجرای برنامه‌‌‌‌ها: دبیرکل باید بر اجرای برنامه‌‌‌‌ها و پروژه‌های مختلف نظارت داشته‌باشد و اطمینان حاصل کند که همه‌چیز طبق برنامه پیش‌می‌رود. به‌عنوان مثال اگر اتاق بازرگانی تصمیم به راه‌اندازی یک پلتفرم آنلاین برای ارتباط بین اعضا گرفته باشد، دبیرکل باید مراحل طراحی، توسعه و راه‌اندازی این پلتفرم را مدیریت کند. تحلیل و ارزیابی عملکرد: دبیرکل باید به‌طور مرتب عملکرد اتاق بازرگانی را ارزیابی‌کرده و نقاط قوت و ضعف آن را شناسایی کند. این تحلیل‌ها می‌توانند به تصمیم‌گیری‌های بهتر کمک کنند. به‌عنوان مثال استفاده از نظرسنجی‌‌‌‌ها برای ارزیابی رضایت اعضا از خدمات اتاق بازرگانی و شناسایی نیازهای جدید آنها می‌تواند به بهبود خدمات کمک کند.
تبلیغ و ترویج فعالیت‌ها: دبیرکل باید فعالیت‌های اتاق بازرگانی را تبلیغ‌کرده و اعضا را به مشارکت در برنامه‌‌‌‌ها ترغیب کند. مثال: بر‌‌گزاری رویدادهای شبکه‌‌‌‌سازی یا سمینارها با حضور سخنرانان معتبر می‌تواند باعث جذب اعضای جدید و افزایش مشارکت اعضای فعلی شود.
حفاظت از منافع اعضا: دبیرکل باید از منافع اعضای اتاق بازرگانی دفاع کند و در مواقع لزوم، صدای آنها را به گوش مسوولان برساند. به عنوان مثال در صورت وضع قوانین جدید که ممکن است به کسب‌وکارها آسیب بزند، دبیرکل باید از طریق لابی‌گری یا مکاتبه با مسوولان دولتی، نگرانی‌های اعضا را مطرح کند، بنابراین نقش دبیرکل در اتاق‌های بازرگانی بسیار گسترده و چندبعدی است. او باید توانایی مدیریت، رهبری، ارتباطات و تحلیل داده‌ها را داشته‌باشد تا بتواند به بهترین نحو ممکن برنامه‌‌‌‌ها را پیش ببرد و اهداف اتاق را محقق سازد.
وظیفه دبیرکل در قانون
براساس ماده۲۵ قانون اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران، وظایف و اختیارات دبیرکل اتاق ایران عبارت است از اداره‌کلیه امور اجرایی طبق مقررات جاری مربوط اتاق‌ها، استخدام، عزل و نصب کارکنان اتاق، تعیین حقوق و مزایا، وظایف و اختیارات آنها بر اساس آیین‌نامه‌‌‌‌ای که به پیشنهاد دبیرکل به تصویب هیات‌رئیسه خواهد رسید، بر‌‌گزاری سمینارها و کنفرانس‌‌‌‌ها درباره مسائلی که با وظایف اتاق ارتباط دارد با تایید رئیس شورای‌عالی نظارت، نمایندگی اتاق در مراجع قضایی و محاکم اختصاصی در قبال اشخاص(اعم از حقیقی و حقوقی) در تمام مراحل دادرسی با حق توکیل به غیر و حق سازش در موارد ارجاع امر به داوری، انجام هرگونه معامله اعم از خرید و فروش، اجاره و رهن، اخذ وام برابر آیین‌نامه مالی و معاملاتی و روش‌های مصوب هیات‌رئیسه و شورای‌عالی نظارت.
