گزارش سهماهه آنکتاد منتشر شد
تصویر تیره تجارت‌جهانی در فصل دوم۲۰۲۳
اقتصاد ضعیف و تورم بالا احتمالا موجب خواهد شد بسیاری از اقتصادهای بزرگ رو به تمهیدات محدودکننده تجاری بیاورند. آمار این گزارش به دو نکته سیاسی مهم اشاره دارد: روند فزاینده گسترش تجارت میان کشورهایی که ارزش‌های سیاسی مشترک دارند و نیز واگرایی شدید میان تجارت چین و آمریکا که به یکی از پایین‌ترین سطوح وابستگی تجاری میان این دو کشور رسیده‌است. علاوه‌بر این روند گسترش تجارت همانند تمامی سال۲۰۲۲ در سهماهه نخست سال۲۰۲۳ نیز میان کشورهای نزدیک از نظر جغرافیایی متمرکز است و کشورهایی با فاصله دور، حداقل به شکل میانگین، کمتر به گسترش روابط تجاری خود تمایل نشان داده‌‌‌‌‌اند. در بخش منطقه‌ای، در سهماهه نخست سال۲۰۲۳ تمامی مناطق شاهد رشد اقتصادی بوده‌‌‌‌‌اند، جز فدراسیون‌روسیه و کشورهای آسیای‌میانه.
تصویر تجارت سهماهه ۲۰۲۳
متعاقب دو سهماهه متوالی افت تجارت‌جهانی، تجارت جهان در بخش کالا و خدمات در سهماهه اول سال۲۰۲۳ به مسیر افزایشی بازگشته است و در نسبت با سهماهه آخر سال۲۰۲۲ حدود ۲درصد افزایش نشان می‌دهد. در مقایسه با سهماهه چهارم سال۲۰۲۲، تجارت کالایی جهان به‌واسطه احیای فعالیت اقتصادی چین و همچنین با محرک افزایش تجارت وسایل نقلیه جاده‌‌‌‌‌ای و دارو بهبود یافته‌است. در طرف مقابل، کاهش قیمت‌های انرژی موجب پایین‌آمدن ارزش تجارت‌جهانی شده‌است. تجارت در بخش خدمات در تمامی سال۲۰۲۲ با نوسان همراه بود؛ در سال۲۰۲۳ و در سهماهه نخست این سال، خدمات افزایشی ۸/ ۲درصدی را تجربه کرده است. بخشی از این افزایش بازتاب‌‌‌‌‌دهنده بهبود مستمر بخش‌های گردشگری و سفر، متعاقب بیرون آمدن جهان از موقعیت پاندمی بوده‌است.
پیش‌بینی فعلی برای سهماهه دوم سال۲۰۲۳ حاکی از کاهش رشد تجارت‌جهانی است. چشم‌‌‌‌‌اندازهای اقتصاد جهان، اخیرا بازبینی شده و نزولی برآورد شده‌اند؛ عواملی نظیر تورم پایدار و آسیبپذیری اقتصادی، همراه با جنگ اوکراین و تنش‌های ژئوپلیتیک، همگی چالش‌هایی برای تجارت‌جهانی هستند. به شکل سرجمع، چشمانداز تجارت برای نیمه دوم سال۲۰۲۳ بدبینانه است؛ چراکه عوامل منفی بر عوامل مثبت غلبه دارد.
رشد ۱۰۰میلیارد دلاری تجارت
بر اساس آخرین ویرایش گزارش آنکتاد، بازوی تجاری سازمان‌ملل طی نخستین سهماهه سال۲۰۲۳، رشد تجارت‌جهانی، هم در زمینه تجارت کالایی و هم در بخش خدمات مثبت بوده‌است. پس از افت تجارت در نیمه دوم سال۲۰۲۲، تجارت‌جهانی هم از نظر ارزش و هم از نظر وزنی بهبود یافته‌است.
در نخستین ۳ماهه سال۲۰۲۳ تجارت کالایی جهان، ۹/ ۱درصد نسبت به سهماهه آخر سال۲۰۲۲ رشد داشته که این افزایش ارزش معادل ۱۰۰میلیارد دلار است. در بخش خدمات نیز جهان رشدی ۵۰میلیارد دلاری را تجربه کرده که معادل ۸/ ۲درصد افزایش نسبت به آخرین سه‌ماه سال۲۰۲۲ است.
با این وجود گزارش آنکتاد برای دومین سهماهه سال۲۰۲۳ پیش‌بینی می‌کند این رشد با طی روندی معکوس، کاهش یابد؛ دلیل این امر را گزارش آنکتاد مستند به گزارش چشم‌‌‌‌‌اندازهای اقتصادی جهان در این زمینه می‌داند و علاوه‌بر این تورم پایدار، آسیبپذیری اقتصادی، جنگ اوکراین و نیز تنش‌های ژئوپلیتیک در زمره این دلایل برشمرده شده‌است. این گزارش می‌‌‌‌‌نویسد: «به شکل سرجمعی، چشمانداز تجارت در سال۲۰۲۳ برای نیمه دوم سال‌بدبینانه است، چراکه عوامل منفی بر عوامل مثبت غلبه دارد.» در پنج «سهماهه» متعاقب یکدیگر، نزدیکی جغرافیایی در تجارت‌جهانی به نسبت باثبات مانده‌است که بیا‌‌‌‌‌ن‌‌‌‌‌کننده فقدان رویه‌‌‌‌‌های گسترش چشمگیر تجارت میان کشورهای دور از یکدیگر، حداقل به شکل میانگین است.
تجارت بر مدار رفاقت
بخش دیگر این گزارش به این نکته اشاره می‌کند که «تجارت بر اساس رفاقت» از اواخر سال۲۰۲۲ رو به افزایش بوده‌است که در جابه‌‌‌‌‌جایی جریان تجارت میان کشورهایی که به ارزش‌های سیاسی یکسان پایبندی دارند بارز است. جنگ در اوکراین، واگرایی در وابستگی تجاری میان چین و ایالاتمتحده، پیامدهای خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا و برگزیت، نقشی اساسی در شکل‌دادن به رویه‌‌‌‌‌های تجاری دوطرفه در این بازه زمانی داشتهاند.
این گزارش می‌‌‌‌‌نویسد: «همزمان، کاهش تنوع درمیان شرکای تجاری، بیانگر ضمنی این نکته است که تجارت‌جهانی بیشتر درمیان کشورهایی که دارای روابط گسترده و عمیق تجاری هستند متمرکز شده‌است.»
این گزارش نشان می‌دهد که روابط متقابل تجاری میان ایالاتمتحده و چین به‌نحوی فزاینده روندی رو به کاهش داشته‌است. آمار این گزارش می‌گوید طی یک سال و نیم گذشته، ایالاتمتحده به نسبت بازاری کوچک‌تر برای صادرات چین بوده‌است. در این دوره وابستگی ایالاتمتحده به چین به‌عنوان عرضه‌‌‌‌‌کننده، حتی به شکلی بیشتر رو به کاهش بوده‌است.
رشد تجارت کالایی میان اقتصادهای بزرگ دنیا در خلال ۴ «سهماهه» گذشته روند‌‌‌‌‌هایی مختلف داشته‌است. برزیل، هندوستان، ایالاتمتحده و اتحادیه‌‌‌‌‌اروپا افزایشی چشمگیر هم در واردات و هم در صادرات داشتهاند.
اما بر مبنای مقایسه سهماهه- سهماهه، روندهای تجارت در کشورهای با اقتصاد بزرگ، حدفاصل ژانویه تا مارس سال۲۰۲۳ به شکل ثابت درآمده و در بسیاری از موارد منفی بوده‌است. تنها استثنا، رشد چشمگیر صادرات از چین و هندوستان است. بر مبنای مقایسه سالانه، تمامی مناطق جهان شاهد افزایش تجاری جهانی بوده‌‌‌‌‌اند، به استثنای روسیه و اقتصادهای آسیای‌میانه، اما رشد در منطقه شرق آسیا به‌نحوی قابل‌ملاحظه زیر میانگین بوده‌است. برمبنای مقایسه سهماهه-سهماهه، نخستین سهماهه سال۲۰۲۳ شاهد کاهش ارزش تجارت میان بسیاری مناطق، به‌جز منطقه پاسیفیک، آمریکای‌شمالی و آفریقا بوده‌است که رشدی اندک را تجربه کرده‌‌‌‌‌اند. بر اساس میانگین، کشورهای توسعه‌‌‌‌‌یافته و درحال‌توسعه از رویه‌‌‌‌‌ای مشابه پیروی کرده‌‌‌‌‌اند. بر مبنای سالانه هم واردات و هم صادرات در کشورهای درحال‌توسعه با متوسط ۶درصد افزایش داشته‌است، با این‌وجود اقتصادهای شرق آسیا استثنا هستند و به‌نحوی قابل‌ملاحظه تفاوت دارند و این رقم برای این کشورها ۱۴درصد ثبت شده‌است. تجارت میان‌‌‌‌‌‌منطقه‌ای در دوره مشابه از الگویی مشابه پیروی کرده‌است، اما جالب‌توجه آن که تجارت درون قاره آفریقا ۳درصد افزایش یافته‌است و از تجارت درونی مابقی مناطق جهان سبقت گرفته‌است. روندهای تجاری جهان طی ۴ فصل۲۰۲۲، تحت‌تاثیر بخش انرژی بوده‌است که بنا بر آن قیمت‌های صعودی انرژی منتج به افزایش ارزشی تجارت شده‌است، تا اینکه با کاهش قیمت انرژی به افت ۱۱درصدی میان فوریه و مارس سال۲۰۲۳ می‌رسیم. دیگر بخش‌ها که شاهد روند صعودی تجارت بوده‌‌‌‌‌اند محصولات کشاورزی و غذایی، مواد شیمیایی و وسایل نقلیه جاده‌‌‌‌‌ای است. در مقابل، تجارت تجهیزات اداری و ارتباطی، علاوه‌بر حمل‌ونقل همچنان به روند نزولی خود در نخستین سهماهه سال۲۰۲۳ ادامه داده‌است.
عوامل مثبت تاثیرگذار بر تجارت
افزایش تقاضا برای خدمات: انتظار می‌رود خدمات تجاری در جهان به رشد خود در نیمه سال۲۰۲۳ ادامه دهد که در وهله اول با رشد تقاضا برای فناوری ارتباطات و اطلاعات و بازگشت روند عادی در بخش‌های گردشگری و سفر تحریک شده‌است.
حمایت تجارت از گذار به دوران سبز: الگوهای تجارت بین‌الملل بنا به انتظار به شکلی نزدیک‌تر به اقتصاد سبز گره خواهد خورد. سیاست‌های تجاری و صنعتی بازتاب‌‌‌‌‌دهنده تعهدات اقلیمی، قطعا بر جریان تجارت اثرگذار است، به‌ویژه در کالاها و خدماتی که مربوط به محصولات نیازمند بهره‌‌‌‌‌وری انرژی و تولیدات انرژی‌‌‌‌‌های تجدیدپذیر هستند.
پایین‌ماندن هزینه‌های کشتیرانی: ظرفیت جهانی کشتیرانی همچنان قوی باقی‌مانده است. شاخص نرخ کشتیرانی کانتینری شانگهای به سطح دوره پیش از پاندمی بازگشته است و انتظار می‌رود در کل سال۲۰۲۳ پایین باقی‌بماند.
عوامل منفی تاثیرگذار بر تجارت
جنگ در اوکراین و تنش‌های ژئوپلیتیکال بزرگ‌ترین عوامل تاثیرگذار بر تجارت در تمامی سال۲۰۲۳ خواهند بود.
تضعیف اقتصاد جهانی: چشم‌‌‌‌‌اندازهای اقتصادی جهانی همگی ناظر به افت اقتصادی هستند و انتظار می‌رود در بسیاری از کشورها رشد اقتصادی به زیر روندهای تاریخی خود نزول کند.
احتمال افزایش تمهیدات محدودکننده تجارت: سیاستگذاری‌های درون نگرانه در اقتصادهای بزرگ می‌تواند منتج به افزایش تمهیدات محدودکننده تجارت شود که نتیجه این کار گرفتن نفس رشد تجارت‌جهانی است.
کند‌شدن تولید صنعتی: شامخ ماه مه سال ۲۰۲۳ هم در چین و هم در ایالاتمتحده کاهش داشته که حاکی از کاهش در تولید محصولات صنعتی در سه‌‌‌‌‌ماهه‌‌‌‌‌های پیش روست. صادرات چین در ماه مه سال ۲۰۲۳ علاوه‌بر این زیر انتظارات بوده است و پیامی که می‌دهد تقاضای پایین جهان برای کالاست.
تورم، قیمت‌های کامودیتی و نرخ بهره: انتظار می‌رود بسیاری از اقتصادها نرخ بهره به نسبت بالا را در نتیجه فشارهای مداوم تورمی در دستور کار داشته باشند. به‌رغم روند نزولی، قیمت‌های کامودیتی، به‌ویژه در بخش انرژی، غذاو بخش فلزات، پیش‌بینی می‌شود که همچنان بالاتر از سطح پیش از پاندمی باقی بمانند.
نگرانی از باقی‌ماندن بدهی‌‌‌‌‌های پابرجا: سطح ثبت‌‌‌‌‌شده کنونی بدهی که با نرخ‌های بالای بهره همراه شده است، به تاثیر منفی خود بر شرایط ماکرواکونومی در کشورها ادامه می‌دهند. اقتصادهای با ضربه‌‌‌‌‌پذیری بالا در معرض افزایش هزینه‌های استقراض قرار دارند.
