«دنیای اقتصاد» از تجارت خارجی ۴ ماهه گزارش می‌دهد
رشد تجارت خارجی در تیرماه
صادرات در تیرماه رشد داشت. کارنامه عملکرد صادرکنندگان در تیرماه امسال نشان می‌دهد با وجود مشکلات ناشی از شیوع ویروس کرونا، سیاست‌های داخلی و محدودیت‌های بین‌المللی، فروش کالا به بازارهای هدف با رشد بیش از ۱۳ درصدی در چهارمین ماه سال نسبت به خرداد مواجه بوده است. البته فاصله صادرات و واردات در این ماه نسبت به خرداد افزایش یافته و کسری تجاری بیشتری را در تیرماه شاهد هستیم؛ اما هم صادرات و هم واردات روند صعودی را طی کرده است. در چهارماه منتهی به تیر امسال نیز تراز تجاری منفی ۲/ ۲ میلیارد دلاری رقم خورده است. همچنین شاهد کاهش صادرات و واردات نسبت به مدت مشابه سال گذشته هستیم. در عین حال تامین مواد اولیه و کالاهای مورد نیاز تولید از یکسو و تمرکز بر صادرات غیرنفتی از سوی دیگر موجب شده تا نهادهای متولی و اجرایی اقداماتی را در دستور کار خود قرار دهند. گمرک یکی از نهادهای اجرایی است که طی هفته‌های گذشته کاهش رسوب کالا را در دستور کار قرار داده است. علاوه بر این، این نهاد اجرایی برای تسهیل تجارت خارجی نیز اقداماتی را صورت داده که از جمله آن می‌توان به شبانه‌روزی کردن خدمات اظهار کالا به گمرکات اشاره کرد. بنابراین به نظر می‌رسد، چنانچه مسیر تجارت خارجی هموار شود، می‌توان به افزایش صادرات و تسهیل ورود کالاهای مورد نیاز تولید امیدوار بود.
تجارت ۴ ماهه
مروری بر کارنامه تجارت خارجی ایران در چهار ماه ابتدای امسال نشان می‌دهد صادرات غیرنفتی ایران در این دوره زمانی نسبت به مدت مشابه سال قبل، ۴۱ درصد کمتر شده که بر این اساس ارزآوری نیز به همین میزان کاهش یافته است. صادرات غیرنفتی ایران در سال ۹۹ از شرایط ویژه‌ای برخوردار شده است؛ به نحوی که اگرچه تکیه اصلی تامین منابع ارزی مورد نیاز واردات روی صادرات است، اما به دلیل بسته بودن مرزها ناشی از شیوع ویروس کرونا، صادرات با افت ۴۱ درصدی ارزش و ۳۹ درصدی وزن مواجه شده است. در مقابل ارزش واردات کشور نیز ۲۴ درصد کاهش یافته و به لحاظ وزنی نیز افت یک درصدی را تجربه می‌کند. به گزارش اکسپورتنا، بر اساس آمارهای رسمی، صادرات در چهار ماهه ابتدای امسال به لحاظ وزنی ۳/ ۳۰ میلیون تن بوده که ارزشی معادل ۷/ ۸ میلیارد دلار داشته است. واردات نیز در چهار ماهه مورد بررسی به لحاظ وزنی ۷/ ۴۹ میلیون تن بوده که ارزشی معادل ۹/ ۱۰ میلیارد دلار را به خود اختصاص داده است.
بررسی آمارهای تجارت خارجی ایران در چهار ماهه ابتدای امسال حکایت از آن دارد که چین با سهم ۴/ ۲۸ درصدی در صادرات و ۷/ ۲۵ درصدی در واردات نخستین شریک تجاری ایران در هر دو بعد تجارت خارجی(صادرات و واردات) است. بر این اساس عراق با ۶/ ۲۲ درصد، امارات با ۱۴ درصد، افغانستان با ۲/ ۸ درصد و ترکیه با ۷/ ۴ درصد چهار شریک بعدی صادرات ایران هستند. در مقابل، امارات با ۷/ ۲۲ درصد، ترکیه با ۷۸/ ۱۰ درصد، هند با ۹۳/ ۶ درصد و آلمان با ۹/ ۴ درصد شرکای بعدی تجارت خارجی ایران در بعد واردات هستند.
تجارت در تیرماه
بررسی‌ها نشان می‌دهد در تیر امسال حدود ۸ میلیون و ۳۷۱ هزار تن کالا به ارزش ۲ میلیارد و ۳۳۶ میلیون دلار از ایران به بازارهای هدف صادر شده است. در خرداد امسال ۷ میلیون و ۴۰۷ هزار تن کالای ایرانی به ارزش ۲ میلیارد و ۶۴ میلیون دلار صادر شده بود. بنابراین صدور کالا به لحاظ ارزشی رشدی بیش از ۱۳ درصد را تجربه کرده و وزن کالاهای صادر شده نیز افزایش حدود ۱۳ درصدی داشته است.
واردات در تیرماه هم وزنی معادل ۲ میلیون و ۸۷۷ هزار تن و ارزشی معادل ۳ میلیارد و ۲۸۰ میلیون دلار داشته است. حال آنکه واردات در خرداد ۲ میلیون و ۵۱۸ هزار تن به ارزش ۲ میلیارد و ۵۷۹ دلار ثبت شده است. بنابراین ارزش کالاهای وارد شده به کشور در چهارمین ماه سال ۲۷ درصد رشد یافته و وزن آنها نیز افزایش ۱۴ درصدی را تجربه کرده است.
این محاسبات بیانگر آن است که در تیرماه امسال شاهد تراز تجاری منفی ۹۴۴ میلیون دلاری هستیم، در حالی که در خرداد کسری تجاری ایران رقمی معادل منفی ۵۱۵ میلیون دلار بود. بنابراین فاصله واردات از صادرات در تیرماه بیش از خردادماه بوده است. در مقابل حجم تجارت ایران از ۴ میلیارد و ۶۴۳ میلیون دلار در خردادماه به ۵ میلیارد و ۶۱۹ میلیون دلار در تیرماه رسیده است.
خدمات اظهار کالا به گمرک شبانه‌روزی می‌شود
تسهیل تجارت خارجی به خصوص صادرات کالا در شرایطی که نیاز کشور به تامین ارز واردات کالاهای ضروری و مواد اولیه برکسی پوشیده نیست، دستگاه‌های مختلف را برآن داشته تا در این خصوص اقداماتی را انجام دهند. در این راستا اقدامات گمرک ایران نیز از سوی معاون فنی و امور گمرکی اعلام شده است.
معاون فنی و امور گمرکی گمرک ایران بخشنامه جدید در راستای تسهیل امور گمرکی رویه صادرات را تشریح کرد و گفت: علاوه بر اینکه خدمات اظهار کالا به‌صورت شبانه‌روزی امکان‌پذیر است با حذف صدور مجوزهای کاغذی و اعمال آن در بستر سیستمی، امکان جعل اسناد به صفر رسیده است. مهرداد جمال‌ارونقی در گفت‌وگو با اکسپورتنا اظهار کرد: نخستین تسهیلاتی که از سوی گمرک به صادرکنندگان داده شده این است که می‌توانند تمامی کالاهای مجاز صادراتی خود را از هر مبدأ و مکانی به گمرک اظهار کنند. او افزود: به‌عنوان نمونه اگر بخواهند کالایی را از یک مرز خارج کنند، صادرکننده می‌تواند در هر منطقه از ایران نسبت به اظهار آن به‌صورت ۲۴ ساعته اقدام کند. معاون فنی و امور گمرکی با بیان اینکه یکی از تسهیلات دولت در راستای ارائه خدمات عمومی خود، ارائه خدمات ۲۴ ساعته است، افزود: در این راستا، صادرکننده ملزم به مراجعه به گمرک برای اظهار کالای خود نیست و می‌تواند از دفترکار یا منزل نسبت به اظهار کالاهای صادراتی خود اقدام کند.
او توضیح داد: به‌عنوان نمونه اگر قرار باشد کالایی از مرز باشماق به عراق صادر شود، دیگر نیازی به حضور صاحب کالا یا صادرکننده در این مرز و مراجعه حضوری وی نیست، بلکه صادرکننده می‌تواند در هر جای ایران به‌صورت شبانه‌روزی نسبت به اظهار کالای خود اقدام و پس از انجام تشریفات صدور از گمرک مجاز، کالای خود را از کشور خارج کند. به این معنا که نماینده این صادرکننده با مراجعه به گمرک مورد نظر می‌تواند کالا را از گمرک خارج کند و هیچ نیازی به حضور صاحب کالا در گمرک مربوطه نیست.
ارونقی، خدمت دیگر را در بحث ورود موقت جهت پردازش و استرداد حقوق ورودی اعلام کرد و گفت: در سال ۹۰ رویه‌ای گمرکی (Customs procedure) در قانون امور گمرکی به رویه‌های قبلی افزوده شد. در این قانون پنج رویه واردات قطعی، صادرات، ورود موقت و ترانزیت (داخلی و خارجی) وجود داشت که رویه‌ای جدید ( ورود موقت برای پردازش) بر اساس رویه‌هایی که در کشورهای دیگر مرسوم بود به آن افزوده شد. به گفته او، در اجرای این رویه، ایستایی‌هایی در گمرکات کشور ایجاد می‌شد؛ چراکه مجوزهای لازمه باید از طریق دفتر صادرات گمرک ایران صادر می‌شد به این معنی که درخصوص کالاهایی که به‌صورت موقت وارد کشور می‌شد، باید گمرک ایران مجوز صادر می‌کرد که صدور این مجوز به گمرکات کشور تفویض شد.
این مقام مسوول تشریح کرد: اکنون در صورت نیاز به ورود موقت به کشور از هر مرز و گمرکی برای پردازش امکان صدور مجوز از سوی همان گمرک برای فرد وجود دارد. پس از آن مهلتی در نظر گرفته می‌شود تا فرد کالای پردازش شده را از کشور خارج کند. او ادامه داد: به‌عنوان مثال فردی کارتن وارد و محصولی را بسته‌بندی می‌کند؛ این کارتن وارد کشور و پس از بسته بندی خارج می‌شود که ورود موقت برای پردازش نام دارد یا فرشی به‌صورت موقت برای رفو وارد کشور می‌شود و دوباره باز می‌گردد؛ چرا که فرش ایرانی که به خارج از کشور صادر شده در خارج از کشور توانایی رفو و تعمیر آن وجود ندارد. ارونقی تاکید کرد: با تفویض این اختیار به گمرکات کشور تمام مشکلات ایستایی برای دریافت مجوز از ستاد برطرف شد و گمرکات اجرایی با تشخیص و بررسی خود اجازه می‌دهند که این کالا به‌صورت موقت و در یک مدت زمان مقرر وارد کشور شده و سپس صادر شود.
معاون فنی و امور گمرکی درباره استرداد حقوق ورودی نیز اظهار کرد: در صورتی که فردی کالایی را وارد کشور کرده و پس از تبدیل آن به یک کالای نهایی اقدام به صادرات آن کند، حقوق ورودی که برای واردات آن کالا پرداخت کرده است به وی برگردانده می‌شود. او اظهار کرد: به‌عنوان مثال فردی بلبرینگ وارد کشور کرده است؛ در زمان ورود، گمرک از وی حقوق ورودی به نفع دولت دریافت می‌کند. پس از آن فرد بلبرینگ‌ها را در راستای تولید یک دستگاه پالت تراک جهت صادرات استفاده می‌کند که در زمان صادرات این پالت تراک با رعایت شرایطی می‌تواند حقوق ورودی که پرداخت کرده است، دریافت کند. در نتیجه می‌تواند به گمرک مربوطه (نه ستاد) مراجعه و اعلام کند که بلبرینگ‌های وارداتی را با چند میلیون تومان حقوق و عوارض وارد کشور کرده و طی یک پروانه صادراتی به پالت تراک تبدیل کرده است و حقوق ورودی را از گمرک پس بگیرد. ارونقی تاکید کرد: پیش از این استرداد حقوق ورودی با مراجعه به ستاد امکان پذیر بود که اکنون تفویض اختیار شده و به گمرکات مراکز استان‌ها اجازه استرداد حقوق ورودی داده شده است. به‌طور کلی باید توجه داشت تفویض صدور مجوز ورود موقت و استرداد به گمرکات مراکز استان‌ها است و هر واحد تولیدی از استان مستقر در آن و بازرگانان نیز از استان محل صدور کارت بازرگانی می‌توانند خدمات و تسهیلات مربوطه را دریافت کنند. استرداد حقوق ورودی عین کالای وارداتی که صادرات می‌شود نیز به مراکز استان‌ها تفویض شده است.
معاون فنی و امور گمرکی با اشاره به اینکه صدور مجوز صادرات موقت کالاها نیز به گمرکات کشور تفویض شده است، گفت: در صورتی که فرد کالایی دارد که قصد دارد به‌صورت موقت از کشور خارج و در نمایشگاهی شرکت کند و سپس کالا را به کشور بازگرداند، می‌تواند به‌صورت موقت از طریق نشانه‌گذاری‌های گمرکی و با توجه به پارامترهایی اجازه صدور از گمرکات کشور دریافت کند. به گفته او پیش از این برای صدور موقت کالاها صادرکننده باید از ستاد مجوز دریافت می‌کرد؛ اما اکنون گمرکات کشور، به‌صورت منظم، مجاز به صدور این مجوز هستند.
ارونقی با بیان اینکه این کالاها باید در مقطع زمانی به کشور بازگردند، افزود: شرایط بازگشت و عدم بازگشت این نوع از کالاها نیز در نظر گرفته شده است که طی مدت معین پس از اتمام نمایشگاه باید این کالاها به کشور برگردانده شوند؛ اما قوانین و دستورالعمل‌هایی نیز برای عدم امکان بازگشت این کالاها پیش بینی شده است. در صورتی که کالا مجاز باشد که مشکلی وجود ندارد با تبدیل پروانه به پروانه صادرات قطعی امکان تسویه فراهم می‌شود و اگر صادرات کالا مشروط باشد صادرکننده باید مجوزهای لازم را دریافت کرده و پس از آن از پروانه قطعی صادرات بهره‌مند شود.
رشد حمل یکسره محصولات
ارونقی خدمت دیگر گمرک در بحث صادرات غیر نفتی را حمل یکسره دانست و گفت: در بحث محصولات کشاورزی با توجه به شرایط شیوع ویروس کرونا و تحریم طی چهار ماه امسال ۳۰ درصد رشد صادرات داشتیم که یکی از دلایل این رشد حمل یکسره این محصولات است. برای هر کالایی که بخواهد از طریق مرزهای کشور با رویه صادرات خارج شود به ویژه اقلام کشاورزی با حمل یکسره موافقت شده است. به این معنا که اگر قصد انجام صادرات کالایی وجود دارد که محصولات کشاورزی یا کالاهای ضروری نیست، ممکن است با ایستایی‌هایی مواجه شود و ضوابطی برای آنها وجود داشته باشد؛ اما برای صادرات محصولات کشاورزی، گل و گیاه و از این دست با مراجعه به گمرک می‌توانند به‌صورت مستقیم کالا را روی کشتی بارگیری کنند و نیازی به خالی شدن در انبار و دریافت قبض انبار و اظهار آن در آن لحظه وجود ندارد. از منظر تکنیکال و ماهیتی در حمل یکسره چند مرحله حذف شده است؛ تخلیه کالا، صدور قبض انبار، ارائه قبض انبار به گمرک، اظهار، اخذ مجوز صادرات، بارگیری بر وسیله حمل تا کشتی و بارگیری در کشتی تا انجام فعل صادرات در حمل یکسره حذف می‌شود.
ارزیابی در محل در صورت وجود امکانات نیز از دیگر خدمات گمرک بوده که معاون فنی و امور گمرکی در این خصوص چنین توضیح داد: درصورتی که صادرکننده‌ای بخواهد کالای تولیدی خود را از یک محل صادر کند نیاز نیست که کالا به گمرکات کشور رسیده و آنجا بارگیری شود، بلکه در صورت داشتن وسیله حمل از جمله کامیون یا کانتینر در محوطه، صادرکننده مزبور می‌تواند درخواست ارزیابی در محل کند و گمرک نیز کارمند خود را جهت بررسی به آن محل اعزام خواهد کرد. با امکان ایجاد شده کارمند گمرک کالای صادرکننده را در محوطه واحد تولیدی فرد ارزیابی کند و همان‌جا پلمب گمرک روی آن نصب می‌شود.
اجماع سازمان‌های مرتبط در بستر سیستمی برای صدور مجوزهای قانونی هم موضوعی دیگری بود که ارونقی درخصوص آن صحبت کرد. او گفت: پیش از این تمامی مجوزهای قانونی خروج هر کالایی (مجاز، مشروط، ممنوع) باید از سازمان‌های مربوطه به شکل کاغذی اخذ می‌شد. به گفته او، کالاهای مشروط به شرط اجازه سازمان مربوطه اجازه خروج از کشور را دریافت می‌کند؛ مانند قرنطینه دامپزشکی، استاندارد و... که پیش از این به‌صورت کاغذی مجوز آنها صادر می‌شد؛ اما اکنون تمامی سازمان‌ها که بالغ بر ۳۰ سازمان هستند از طریق لینک ارتباطی ارائه شده از سوی گمرک می‌توانند در روز درخواست وکامنت خود را به کالای مربوطه ارائه کنند و در صورت تایید مجوز لازم برای صادرات را ارائه کنند. در بستر این سیستم تمامی سازمان‌های همجوار با گمرک به‌صورت الکترونیکی به یکدیگر متصل می‌شوند.
معاون فنی و امور گمرکی از موجبات خروج کالاها از مسیر سبز به زرد و قرمز خبر داد و گفت: زمانی که در سیستم ارائه تسهیلاتی برای صادرات تعریف می‌شود باید در اختیار صادرکننده قرار گیرد و بر این اساس باید حدود ۵۰ تا ۶۰ درصد اظهارنامه‌های صادراتی در مسیر سبز قرار بگیرند؛ به این مفهوم که به محض اظهار، پروانه صادر شود.
ارونقی با بیان اینکه فعال مجاز اقتصادی در حوزه صادرات در صورتی که مورد پذیرش قرار گرفته یا AEO باشد حدود ۱۸ مورد تسهیلات دریافت می‌کند، افزود: در این راستا، گمرک به پنج مورد از این تسهیلات تاکید دارد که یکی از آن درخواست رسیدگی به مجوز ورود موقت برای پردازش است که موضوع ماده ۵۱ قانون گمرکی است. وی به تسهیل در رسیدگی به درخواست‌های استرداد حقوق ورودی اشاره کرد و گفت: استفاده از تسهیلات ارزیابی در محل و ارائه تسهیلات بسته حمایتی به‌صورت کامل به فعالان مجاز اقتصادی با توجه به رسیدگی به پرونده‌های اختلاف گمرکی به‌صورت فوری و خارج از نوبت در کمیسیون‌ها از جمله تسهیلات گمرک به صادرکنندگان است.
این مقام مسوول با اشاره به مدت زمان مشخص برای بهره‌مندی از تسهیلات یاد‌شده، اظهار کرد: اگر شخصی به ما مراجعه می‌کند و کالای خود را به‌صورت موقت وارد کشور کرده و می‌خواهد خارج کند یا خارج کرده و می‌خواهد استرداد کند در مورد اول که برای ورود موقت است، گمرک تضمینی برای پردازش دریافت کرده که پس از خروج، گمرک این تضمین را به شخص باز می‌گرداند. وی ادامه داد: بر‌اساس قانون بودجه، بخشنامه‌ها، دستور‌العمل‌ها و آیین‌نامه‌های مختلف گمرک موظف است مثلا ظرف مدت یک ماه از مراجعه شخص در راستای استرداد حقوق ورودی اقدام کند که این امر از سوی گمرک برای فعالان اقتصادی به یک تا سه روز کاهش یافته است. همچنین گمرک تمامی فرآیندهایی که ممکن است تا ۶ ماه به طول بینجامد حداقل زمان ممکن را برای فعالان اقتصادی در نظر گرفته است.
پیگیری فوری ترخیص کالاهای موجود در بنادر و گمرکات
علاوه بر این رسوب کالا در گمرکات و ضرورت تعیین تکلیف آنها یکی از مواردی است که دوباره نقل محافل متولیان دولتی شده است. در این راستا گمرک ایران درخصوص پیگیری فوری ترخیص کالاهای موجود در بنادر و گمرکات کشور اطلاعیه داده است. در این اطلاعیه که از سوی ارونقی معاون امور گمرکی گمرک ایران صادر شده آمده است: «بدین‌وسیله به اطلاع می‌رساند: در راستای تامین به موقع کالاهای اساسی و ضروری و مواد اولیه کارخانه‌های تولیدی، تصمیمات ستاد هماهنگی اقتصادی دولت که به تایید ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران رسیده، از سوی معاون محترم اقتصادی رئیس‌جمهور، برای اجرا به مراجع ذی‌ربط ابلاغ شد. نظر بر اینکه در راستای اجرای مصوبه و بعد از دریافت اطلاعات کالاهای رسوبی، دپو شده و موجود در بنادر و گمرکات کشور؛ وزارت صنعت، معدن و تجارت؛ گمرک و بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران نسبت به پالایش و اولویت‌بندی کالاها اقدام کرده‌اند، از کلیه صاحبان کالا اعم از حقیقی یا حقوقی درخواست می‌شود اگر درخواستی مبنی بر ترخیص درصدی یا کامل کالاهای درصف تخصیص خود به گمرکات اجرایی یا گمرک ایران ارائه داده‌اند و لیکن تاکنون مشکل ترخیص کالاهای ثبت سفارش شده آنها مرتفع نشده و نتوانسته‌اند نسبت به ترخیص کالا با رعایت مقررات مربوطه اقدام کنند نسبت به ارسال درخواست آنی خود با ذکر شماره ثبت سفارش از طریق اتوماسیون اداری با عنوان معاون امورگمرکی گمرک ایران اقدام کرده یا از طریق تماس تلفنی با حوزه معاونت فنی و امور گمرکی گمرک ایران مراتب را اعلام یا از طریق نمابر نسبت به ارسال درخواست مربوطه اقدام کنند تا مشکلات مربوطه به قید فوریت رسیدگی شود. همچنین، صاحبان کالاهای اشاره شده یا نمایندگان قانونی آنها می‌توانند از روز شنبه ۱۱/ ۵/ ۹۹ رأس ساعت ۱۱ به بعد با رعایت کلیه پروتکل‌های بهداشتی، به‌صورت حضوری نسبت به پیگیری تقاضای ترخیص کالاهای اشاره شده، با مراجعه مستقیم به میز خدمت گمرک ایران واقع در طبقه همکف ساختمان شهید بهشتی، اقدام کنند. در موعد ذکر شده علاوه برحوزه معاونت فنی و امور گمرکی گمرک ایران، نمایندگان محترم وزارت صنعت، معدن و تجارت و بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران نیز همزمان در میز خدمت حضور داشته و در صورت احصای هر مشکل مرتبط با ترخیص، در همان زمان نسبت به بررسی موضوع و اعلام نتیجه رسیدگی اقدام خواهد شد.»
