دورنمای تلاطم روسی قیمت نفت
سود حاصل از نبرد روسیه با اوکراین به جیب چه کسانی سرازیر می‌شود؟
به گزارش خبرگزاری رویترز به‌دنبال تصمیم جدید روسیه مبنی بر اعزام نیروی نظامی تازه‌نفس به جبهه نبرد با اوکراین در هفته گذشته، نگرانی‌ها در مورد کاهش عرضه نفت و گاز شدت گرفت؛ به طوری‌که قیمت نفت درعرض تنها یک روز، بیش از ۲درصد افزایش را ثبت کرد. اما این افزایش قیمت دیری نپایید و تنها در فاصله کوتاهی، منحنی قیمت جهانی نفت سیر نزولی به خود گرفت. تهاجم روسیه به اوکراین، که منجر به تحریم گسترده این کشور از سوی بلوک غرب شده است، وقایع بسیاری را به دنبال داشته و دورنمای مشخصی برای پایان آن نیز وجود ندارد.
تهدید بالقوه نبرد هسته‌ای
مایک مولن، رئیس سابق ستاد مشترک ارتش آمریکا، در مصاحبه با شبکه ای‌بی‌سی گفت مقامات واشنگتن باید در نظر داشته باشند احتمال می‌رود روسیه در بحبوحه حمله خود به اوکراین از سلاح هسته‌ای استفاده کند. او ادامه داد: «واقعا حدس زدن اینکه ولادیمیر پوتین، در برهه زمانی مشخص به چه فکر می‌کند، بسیار دشوار است.» او با بیان اینکه امیدوار است اتخاذ سیاست‌های بازدارنده موثر باشد، گفت: «کرملین ویرانگرترین تسلیحاتی را که تاکنون روی زمین تولید شده است در اختیار دارد. پوتین ضربه کاری خورده و گوشه رینگ گیر افتاده است، بنابراین ما باید احتمال بهره‌برداری روسیه از سلاح هسته‌ای را جدی بگیریم.»
رجوع احتمالی روسیه به زرادخانه اتمی خود، تمامی معادلات کنونی بازار انرژی به‌ویژه نفت را دگرگون خواهد کرد. تلویزیون رسمی روسیه در ابتدای جنگ، ویدئویی از دیدار پوتین با وزیر دفاع و رئیس ستاد مشترک روسیه منتشر کرد که به آن‌ها توصیه می‌کرد تسلیحات هسته‌ای را در «وضعیت رزمی» قرار دهند. پاتریشا لویس، رئیس برنامه امنیت بین‌الملل در اندیشکده چتم هاوس، در این باره گفت: «بر اساس مستندات موجود، روسیه نمی‌تواند در زمان صلح از تسلیحات هسته‌ای خود استفاده کند. پس برای استفاده از تسلیحات هسته‌ای باید وضعیت را از حالت صلح به وضعیت رزمی تغییر دهد.» وزیر دفاع انگلیس در واکنش به تهدید پوتین و در تلاش برای کم‌رنگ نشان دادن خطر حمله هسته‌ای، دستور اخیر پوتین را به «لفاظی سیاسی» تعبیر کرد. وی گفت: «پوتین مساله هسته‌ای را پیش کشیده تا به جهانیان یادآوری کند عامل قدرتمند بازدارندگی در دستان اوست.» به گفته متخصصان نظامی، اگر روسیه به یک کشور عضو ناتو حمله کند ممکن است با واکنش نظامی متقابل کشورهای هم‌پیمان مواجه شود؛ تا جایی که شعاع خسارات حمله احتمالی هسته‌ای ممکن است از جنگ دوم جهانی نیز فراتر برود.
فراخوان نیروی تازه‌نفس روسی
پوتین اعلام کرد در پاسخ به توطئه‌های پیدا و پنهان غرب، فرمان بسیج نیروهای تازه‌نفس را امضا کرده است. اعزام نیرو به منظور افزایش توان نیروهای روسی در میدان نبرد و دفاع از تمامیت ارضی روسیه، از روز چهارشنبه آغاز شد. وارن پترسون، رئیس بخش تحقیقات کالا در بانک آی‌ان‌جی (ING)، در مصاحبه با رویترز گفت: «تشدید منازعات از هر نوع، منجر به افزایش ابهامات و نگرانی‌ها در مورد منابع انرژی روسیه خواهد شد.» او اضافه کرد: «اقدام روسیه مبنی‌بر اعزام نیروی جدید نظامی، می‌تواند به تشدید تنش بین کشورهای غربی با روسیه دامن زده؛ ضمن آنکه احتمال وضع تحریم‌های سخت‌گیرانه علیه روسیه را افزایش خواهد داد.» قیمت جهانی نفت پس از آغاز جنگ اوکراین، در ماه مارس سیر صعودی در پیش گرفت و در نهایت به بالاترین سطح قیمتی خود در طول چند سال گذشته رسید. تحریم های اتحادیه اروپا مبنی بر ممنوعیت واردات نفت خام روسیه از طریق دریا، از ۵ دسامبر اجرایی می‌شود. جنگ روسیه و اوکراین، فارغ از ابعاد سیاسی و امنیتی آن، باعث بروز شوک‌های بزرگ اقتصادی در دنیا و به‌ویژه در سطح اروپا و آمریکا شد.
دور جدید تحریم‌ها علیه روسیه
با عنایت به اینکه روسیه از بزرگترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان کالاهایی نظیر نفت و گاز و فلزات اساسی و نیز محصولات پایه کشاورزی مانند گندم و غلات و کودهای شیمیایی است، اختلال در عرضه و صادرات این محصولات و افزایش قیمت شدید ناشی از آن باعث شد نرخ نهایی کالا و خدمات در بسیاری از نقاط دنیا و از جمله اروپا روند افزایشی به خود بگیرد. تا جایی که در برخی کشورها نظیر آلمان به عنوان صنعتی‌ترین کشور اروپایی، سنگین‌ترین نرخ تورم سال‌های اخیر این کشور را رقم زد. در ایالات متحده نیز تورم ناشی از افزایش هزینه تامین کالاهای اساسی، رکورد تورم ۴۰ سال اخیر این کشور را شکست.
با این اوصاف دور از ذهن نبود که اروپا و آمریکا هرچند دست‌به‌عصا، به طرح‌‌های گسترده‌ای برای تحریم همه‌جانبه روسیه روی آورند. به عنوان مثال، از طریق ایجاد اختلال در مبادلات و مراودات تجاری روسیه با سایر کشورها، به ویژه در حوزه نفت و گاز و از مسیر سقوط ارزش پول ملی روسیه، این کشور را به زانو درآورند. به عقیده واندانا هاری، بنیانگذار موسسه واندا اینسایتس (Vanda Insights) در سنگاپور، عکس‌العمل اتحادیه اروپا و ایالات متحده در وضع تحریم‌های جدید، تا حد زیادی ناپخته و ناشی از احساسات بوده، تا واکنشی معقول و سنجیده؛ بنابراین احتمال می‌رود طی ایام پیش رو معادلات دستخوش تغییر یا تعدیل شوند. از منظر فعالان اقتصادی، مهمترین تحریم‌های آمریکا و اروپا علیه روسیه در دو بخش زیر خلاصه می‌شود که برآیند این دو، ایجاد اختلال در صادرات روسیه را رقم زده است: اول، قطع دسترسی سیستم بانکی روسیه به سوئیفت: این تحریم بر ممنوعیت گشایش اعتبار اسنادی بانک‌ها متمرکز است که عملا باعث کاهش چشمگیر مبادلات روسیه با سایر کشورها در زمینه صادرات محصولاتی غیر از نفت و گاز به‌ویژه صادرات فلزات اساسی، محصولات کشاورزی و غیره می‌شود.
دوم، تحریم بانک مرکزی: شاید بتوان آن را جدی‌ترین نوع تحریم‌ها دانست، چراکه جریانات ارزی روسیه با منشاء فروش نفت و گاز را قطع و درآمدهای ارزی زیادی را از دسترس روسیه خارج و از این طریق پول ملی این کشور را به شدت تضعیف خواهد کرد.
سایه تحولات جهانی بر بازار نفت
گروه اوپک‌پلاس مشتمل بر سازمان کشورهای صادرکننده نفت و سایر هم‌پیمانان از جمله روسیه، اکنون با افت عرضه به میزان ۵۸/ ۳میلیون بشکه در روز کمتر از هدف تولید خود یا به عبارت دیگر، حدود ۵/ ۳درصد پایین‌تر از تقاضای جهانی این محصول استراتژیک روبه‌روست. کاهش عرضه گروه اوپک‌پلاس حکایت از بحران جهانی تامین نفت و روزهایی سخت‌تر در فصل زمستان دارد. از سوی دیگر و در بازار سرمایه، سرمایه گذاران نگران آن هستند که افزایش چندباره نرخ بهره از سوی فدرال رزرو ایالات متحده در نهایت منجر به رکود گسترده اقتصادی و کاهش تقاضا برای سوخت بشود. بر اساس نظرسنجی هفته گذشته رویترز، تخمین زده می‌شود ذخایر نفت خام ایالات متحده فراتر از پیش‌بینی‌ها، به کمترین رقم تا هفته منتهی به ۳۰ سپتامبر برسد.
نقش محوری عربستان سعودی
رئیس غول نفتی دولتی عربستان سعودی، آرامکو، هشدار داد همزمان با احیای اقتصاد جهانی، ظرفیت مازاد تولید نفت ممکن است به‌سرعت فعال شود. آرامکو با انتشار گزارش سود سه‌ماهه اول سال، از افزایش ۸۰درصدی سود خود خبر داد. عواید عربستان سعودی در این مدت به حدود ۴۰میلیارد دلار رسیده است. این در حالی است که در مدت مشابه سال ۲۰۲۱، این میزان حدود ۲۲میلیارد دلار بود. واقعیت این است که در روزهای اول حمله روسیه به اوکراین، هر بشکه نفت تا مرز ۱۴۰دلار معامله شد. ارزش سهام آرامکو به ۲هزار میلیارد و ۴۳۰میلیون دلار رسید، یعنی ارزش آن حدود ۶۰میلیارد دلار بیشتر از شرکت آمریکایی اپل برآورد شد.
لازم به ذکر است که تاسیسات استخراج و پالایش این غول نفتی طی ماه‌های اخیر با چالش‌های امنیتی بسیاری، عمدتا در ارتباط با جنگ داخلی یمن مواجه بوده‌اند. براساس آمار رسمی، رشد اقتصادی عربستان سعودی به بالاترین میزان خود طی ده سال گذشته رسیده است. حوزه نفت و انرژی این کشور افزایش رشد ۷/ ۹درصدی را در سه‌ماهه اول سال ۲۰۲۲ در مقایسه با دوره مشابه سال قبل به ثبت رسانده است. تاثیر عربستان سعودی بر بازار جهانی نفت، تحولات داخلی چین، همزمان با شرایط وخیم میدان نبرد روسیه و اوکراین و اتخاذ مواضع سخت‌گیرانه غرب، پیش‌بینی آینده بازار انرژی به‌ویژه نفت را در بحبوحه رکود فراگیر در دنیا، با اما‌و‌اگرهای فراوانی روبه‌رو کرده است.
