ارائه نخستین فراخوان سندباکس وزارت ارتباطات
کسب‌وکارهای نوآور از فضای خاکستری خارج می‌شوند؟
در دنیا سندباکس‌ها محیط آزمون نوینی برای تنظیم‌گرها ایجاد می‌کنند تا بتوانند بر کسب‌وکارهای نوپا در حوزه فناوری نظارت کنند و با شناسایی ریسک‌ها و قانون‌گذاری برای آنها، این کسبوکارها را برای فعالیت جدی در بازار آماده کنند. شروع فعالیت سندباکس در ایران هم به مصوبه مرکز ملی فضای مجازی در سال ۱۳۹۸ برمی‌گردد که از آن زمان تاکنون به تدریج مجوز فعالیت شش سندباکس بخشی شامل بانک مرکزی، بازار سرمایه، وزارت صمت، بیمه و وزارت ارتباطات و وزارت بهداشت صادر شده است. مجوز فعالیت سندباکس وزارت ارتباطات به عنوان یکی از سندباکسهای بخشی در ۲۱ شهریور ماه سال جاری صادر شد که این مجوز یک‌ساله در صورت داشتن عملکرد مناسب و صحیح تمدید خواهد شد. در این بین، با گذشت تقریبا شش ماه از صدور مجوز سندباکس این وزارتخانه به نمایندگی سازمان فناوری اطلاعات، روز دوشنبه نشست خبری فراخوان پذیرش طرح در این سندباکس برگزار شد. در همین راستا مازیار نوربخش، رئیس کمیسیون تحول، نوآوری و بهره‌وری اتاق بازرگانی تهران درباره اثربخشی بهتر سندباکس وزارت ارتباطات به «دنیای اقتصاد» توضیح می‌دهد: «باید به کسبوکارها این اجازه را داد تا خودتنظیم‌گری کنند و ورود آنها به بازار را فقط منوط به پذیرش در سندباکس نکرد، بلکه به آنها اجازه فعالیت و خطا کردن داده شود.»
صادق فرامرزی، عضو هیات‌مدیره فدراسیون مدیریت و مشاوران کسب و کار ایران و عضو هیات مدیره نصر تهران در این مورد به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «تا زمانی که مدیریت ریسک در ایران به رسمیت شناخته نشود و در تصمیم‌گیری‌های پرریسک تعلل شود، نمی‌توان انتظار داشت سندباکس به تسهیل در فرآیندهای کسب‌وکارهای نوظهور و نوآور کمک کند، بلکه باید در کنار موارد ذکر شده، کمیته سندباکس و تصمیم‌گیران آن نیز پشتیبانی شوند.»
جزئیات و ملزومات
محمد خوانساری، رئیس سازمان فناوری اطلاعات، در نشست خبری اخیر از ارائه فراخوان پذیرش طرح در سندباکس وزارت ارتباطات از کسب‌وکارهایی که می‌توانند برای پذیرش در سندباکس وزارت ارتباطات، درخواست بدهند، نام برد و گفت: «کسب‌وکارهای مرتبط با وزارت ارتباطات همچون موضوعات نوآورانه در حوزه پست، هوش مصنوعی، شبکه ملی اطلاعات، امنیت سایبری و... در سازمان فناوری اطلاعات، محیط تنظیم‌گری خود را می‌گذرانند.» همچنین، طبق گفته خوانساری، ایده‌های کسبوکارها در حوزه‌های نوظهور نیز ممکن است به وزارت ارتباطات برای ورود به سندباکس ارسال شود. او با بیان این مطلب ادامه داد: «وزارت ارتباطات، این ایده‌ها را در بازه زمانی کوتاه بررسی میکند و با مزایایی که در بازه زمانی شش‌ماهه تا یک‌ساله مشخص می‌شود، شرکت مورد نظر می‌تواند مسیر رشد خود را طی کند.»
عدم بررسی و پذیرش در سندباکس پیش از درخواست، فعالیت در حوزه خدمات فاوا، نوآور بودن کسب‌وکار و عدم پاسخگویی مقرارت موجود برای کسب‌وکار مورد نظر و داشتن طرح و مدل کسب‌وکاری مشخص، از جمله الزامات کسبوکارها برای حضور در سندباکس وزارت ارتباطات است. در این نشست حامد منکرسی، معاون سیاستگذاری و اعتبار بخشی سازمان فناوری اطلاعات، فواید ورود کسبوکارها به سندباکس را بیان کرد و گفت: «کسبوکارها معمولا برای آزمایش محصولات یا خدمات‌شان باید مجوز خدمات را دریافت کنند که این فرآیند تا چند ماه طول می‌کشد. معافیت‌های سندباکس به کسبوکارها این امکان را می‌دهد که بی‌درنگ آزمایش محصولاتشان را آغاز کنند و به بازار وارد شوند و همزمان برای کسب مجوزهای لازم درخواست بدهند.» کسب‌وکارهای مرتبط با فناوری‌های نوظهور فاوا، کلان‌داده، اینترنت اشیا، هوشمندسازی، رایانش ابری، زنجیره بلوکی، فناوری‌های تنظیمی، واقعیت افزوده و مجازی و فناوری‌های احتمالی آینده، دسته اول کسب‌وکارهایی هستند که مشمول ورود به سندباکس وزارت ارتباطات می‌شوند. ارائه‌دهندگان خدمات دولت الکترونیک، خدمات نوین ارتباطی و مراکز داده، ارائه‌دهندگان زیرساخت‌ها و سکوهای ابری، پلتفرم‌های زیرساختی و توسعه نرم‌افزاری، پلتفرم‌های توسعه و ارائه‌دهنده APIهای دولتی، ارائه‌دهندگان خدمات ارزش افزوده، ارائه‌دهندگان خدمات پایه شبکه ملی اطلاعات تکلیفی وزارت ارتباطات (مانند جویشگر، مرورگر، پیام‌رسان و شبکه‌های اجتماعی)، ارائه‌دهندگان خدمات دیجیتال پستی، کسب‌وکارهای مرتبط با سامانه ملی داده باز، کسب‌وکارهای فضاپایه و استارت‌آپ‌های نوآور حوزه خدمات دیجیتال قضایی و ارائه‌دهندگان خدمات امنیت دیجیتال و سایبری نیز دسته دوم کسب‌وکارهایی هستند که می‌توانند برای پذیرش در سندباکس وزارت ارتباطات درخواست بدهند.
نوربخش درباره تاثیر سندباکس بر تسهیل فرآیند ورود کسبوکارها به بازار به «دنیای اقتصاد» گفت: «سندباکس فضایی را برای کسب‌وکارهای جدید و نوآور، به خصوص آنهایی ایجاد میکند که قانون مشخصی برایشان وضع نشده است تا در یک محیط کنترل شده، محصول و خدمات خود را ارائه کنند و به تدریج مسائل و مشکلات مرتبط به مدل کسب‌وکاری خود را شناسایی و رفع کنند و قانون‌گذاران و مسوولان مربوطه نیز مانع فعالیت آنها نشوند.»
سندباکس؛ شرط لازم و نه کافی
اگرچه برآیند نظر کارشناسان درباره شروع فعالیت سندباکس وزارت ارتباطات، مثبت است، اما معتقدند نکاتی هم در این مسیر باید مورد توجه قرار بگیرد. نوربخش در این مورد گفت: «برای مثمر ثمر بودن سندباکس وزارت ارتباطات، لازم است تا در اسرع وقت تصمیم‌گیری‌ها و اقدامات مربوطه انجام شود. هدف از ایجاد سندباکس این است که کسبوکارها چابک‌تر از فرآیندهای سنتی، خدمات ارائه دهند، اما برخی طرح‌ها در سندباکس بانک مرکزی، پس از گذشت یک سال نیز همچنان بلاتکلیف هستند.»
رئیس کمیسیون تحول، نوآوری و بهره‌وری اتاق بازرگانی تهران ادامه داد: «تعلل در تعیین تکلیف کسب‌وکارهای پذیرفته شده در سندباکس باعث می‌شود تا آنها خدمات و محصولات خود را به موقع به بازار ارائه نکنند که این موضوع هزینه‌های کسبوکارها را افزایش می‌دهد. بنابراین کمیته اجرایی سندباکس باید یک بازه زمانی مشخص کند تا الزامات به صورت شفاف به کسبوکارها اعلام شود که در این شرایط ورود کسبوکارها به بازار جدی‌تر و تسهیل خواهد شد.» مازیار نوربخش همچنین تاکید کرد که سندباکس برای تسهیل فعالیت کسب‌وکارهای نوآور، کافی نیست، بلکه باید در کنار آن، ریسک را پذیرفت و به کسبوکارها اعتماد کرد.
علاوه بر این، صادق فرامرزی نیز در این باره توضیح می‌دهد: «سندباکس در همه کشورها به عنوان محل تعیین حد و حدود برای کسب‌وکارهایی شناخته می‌شود که در فضای خاکستری قرار دارند یا قوانینی برای آنها تدوین نشده است. در ایران به دلیل اینکه رگولاتوری از نوآوری عقب‌تر است و قانون‌نویسی و قانون‌پژوهی سخت‌تر از کشورهای دیگر انجام می‌شود، اغلب سال‌های خاکستری را در نوآوری را تجربه می‌کنیم. به عنوان مثال، فضای خاکستری رمزارز و لندتک، نمونه‌ای از فضای خاکستری حاکم بر نوآوری در ایران هستند. در این مواقع، سندباکس می‌تواند فضای خاکستری کسبوکارها را تحت حمایت خود قرار بدهد تا برای ورود و فعالیت در بازار آماده شوند.» طبق گفته فرامرزی، در حال حاضر قانون مشخصی برای هوش مصنوعی وجود ندارد و نمی‌توان به کسب‌وکارهای فعال در این حوزه تکلیف کرد تا برای شروع فعالیت مجوز بگیرند. به همین دلیل سندباکس در این زمینه کمک خواهد کرد. در شرایطی که یکی از انتقادات جدی به عملکرد سندباکس در ایران، روند کند و زمان‌بر تعیین تکلیف طرح‌های کسب‌وکارهاست، کارگروه هماهنگی محیط‌های آزمون تنظیم‌گری ذیل مرکز فناوری اطلاعات وزارت اقتصاد بر عملکرد سندباکسهای بخشی نظارت میکند. احمد تقوایی نجیب، رئیس کارگروه هماهنگی محیط‌های آزمون تنظیم‌گری، اقدامات و مصوبات کارگروه برای بهبود عملکرد سندباکسهای بخشی را تشریح میکند و به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «ایجاد یک درگاه واحد برای ارسال و بررسی درخواست‌ها، الزام ارائه برنامه شش‌ماهه به کارگروه، افزایش سندباکسهای بخشی در سال جاری و اعطای موقت مجوز از جمله اقدامات مهم و تاثیرگذار کارگروه است.»
او در این خصوص توضیح می‌دهد: «با ایجاد درگاه واحد برای ثبت درخواست‌ها، تمام درخواست‌ها در یک درگاه واحد ثبت و در آن دلایل تایید یا رد درخواست‌ها نیز اعلام می‌شود که دبیرخانه می‌تواند وضعیت درخواست‌ها را مشاهده و بررسی کند. به عبارت دیگر، از زمانی که درخواستی در درگاه دریافت و ثبت می‌شود، دبیرخانه کارگروه در جریان است و زمان‌بندی مراحل را کنترل میکند.» تقوایی نجیب در ادامه بیان کرد: «دبیرخانه کارگروه سندباکسهای بخشی، با مشاهده و نظارت بر روند سندباکس‌ها، در صورت مشاهده عدم صلاحیت و عدم تناسب یک طرح با سندباکس بخشی، با لغو مجوز یا ارسال درخواست به یک سندباکس دیگر که تناسب بیشتری با طرح موردنظر دارد، ورود میکند.» با این تفاسیر باید منتظر ماند و دید که سندباکس وزارت ارتباطات در بررسی درخواست‌های ارسالی چگونه عمل میکند؛ آیا مسیر کسب‌وکارهای نوآور را تسهیل میکند یا در آن سنگ‌اندازی میکند؟
