در اواسط دوران حکومت ناصرالدین شاه اداره احتساب ایجاد شد که خاکروبه‌خانه‌ها را به خرج صاحبان آنها توسط الاغ‌دارها و خاکروبه‌کش‌ها به خارج شهر حمل می‌کردند. اما وقتی خاکروبه‌کش‌ها و خرکدارها چشم سپورهای مسوول تنظیفات شهر را دور می‌دیدند، آشغال‌ها را داخل شهر می‌ریختند.

سال ۱۹۶۶ در چنین روزی ایندیرا گاندی بعد از مرگ لعل بهادر شاستری نخست‌وزیر هند به‌عنوان نخستین نخست‌وزیر زن هند انتخاب شد. ایندیرا دختر رهبر استقلال و نخست‌وزیر پیشین هند؛ جواهر لعل نهرو و همسر فیروز گاندی از پارسیان زرتشتی هند و فعالان سیاسی این کشور بود. او به‌‌رغم ارتباط نزدیک خانوادگی با ماهاتما گاندی و خانواده‌اش هیچ نسبت خویشاوندی با آنان نداشت؛ طرحی با پیامدهای منفی برای کنترل‌جمعیت هند از راه کاهش میزان باروری، یکی از جنجالی‌ترین فعالیت‌های ایندیرا گاندی بود.

مساله نوکران و نوکری در عهد ناصری از جهاتی مهم و قابل بررسی است. در ابتدای امر آنچه که مهم جلوه می‌کند تعداد قابل‌توجه این نوکران و خدمه در دوره قاجاریه است. آنان تقریبا در هر خانه‌ای که صاحبش تمکن مالی داشت حضور داشتند و طبعا در اکثر امور مرتبط با خانه نیز از بسیاری جهات از آزادی عمل برخوردار بودند. مثلا خریدهای خانه اغلب بر عهده آنها بود و این امر مداخل قابل‌توجهی را برای آنان مهیا می‌کرد.

با آغاز دوره قاجار و تسلط سیاسی ۲۰۰ ساله حکومت مرکزی بر کشور، اگرچه امنیت نسبی و اقتدار سیاسی برای مدتی در حدود ۲ قرن بر ایران حاکم می‌شود، اما به دلایل گوناگون و از همه مهم‌تر شرایط جهانی- شکل‌گیری امپراتوری جهانی بریتانیا و رونق تجارت- و پیشرفت صنعت دریانوردی، مخصوصا با اختراع کشتی بخار، اتفاقاتی که نظیر آن در دوره صفوی با کشتی‌های بادبانی در پیشرفت تجارت روی داده بود، تکرار شد. نتیجه این امر، نزدیک‌تر شدن لبه تمدن پیشرفته غرب به مرزهای ایران از طریق مستعمرات متعدد دولت‌های اروپایی بود، به‌گونه‌ای که قدرت نظامی بسیار برتر آنها- چه روسیه و چه انگلستان- دولت حاکم ایران را در موقعیت جدیدی قرار داد. از سوی دیگر، رابطه دولت با علمای شیعه و عدم‌قبول قطعی حکومت قاجار توسط اکثر ایشان نیز در شکل‌گیری موقعیت جدید موثر بود.

اگرچه جنبش‌های مشروطه‌خواهی ترکیه و ایران وجوه مشترک متعددی داشتند، از بسیاری جهات نیز با یکدیگر متفاوت بودند. نخستین جنبش مشروطه عثمانی در سال ۱۸۷۶ در ادامه تنظیمات شکل گرفت که توسط سران دولت رهبری شده بود و از تغییر جهت سیاست‌های عثمانی در برخورد با غیرمسلمانان حکایت می‌کرد. مشروطه‌خواهی ایران حرکتی شهری و مردمی به حساب می‌آمد که با حضور فعال صنعتگران، تجار، علمای مترقی و بخش کوچک اما موثری از طبقه روشنفکر میسر شده بود.

روح‌الله حاتمی: حسیب صباغ (Hasib Sabbagh) بازرگان میلیاردر، کنشگر و نیکوکار فلسطینی بود. صباغ در ۱۲ ژانویه ۱۹۲۰ در طبریه فلسطین در یک خانواده مسیحی که اصالتا از اهالی صفد بودند، به دنیا آمد و در ۱۹۳۸ از کالج عربی بیت‌المقدس و در ۱۹۴۱ در رشته مهندسی راه و ساختمان از دانشگاه آمریکایی بیروت فارغ‌التحصیل شد. احمد سامح الخالدی ریاست کالج عربی قدس را بر عهده داشت که بهترین آموزگاران جهان عرب در آنجا حضور داشتند. این کالج شبانه‌روزی بود و بالاترین استانداردهای آموزشی را رعایت می‌کرد. از دانش‌آموزان انتظار می‌رفت تا شبانه‌روز درس بخوانند و فقط یک روز در هفته به آنان استراحت داده می‌شد. در همین موسسه بود که صباغ دوستانی یافت که تا آخر عمر با آنان در ارتباط بود.

آرنه نس جونیور (.Arne Naess Jr) بازرگان و کوهنورد نروژی، از فعالان عرصه کشتیرانی و شوهر دوم دیانا راس، خواننده آمریکایی بود. نس در ۸ دسامبر ۱۹۳۷ در آلمان به دنیا آمد. پدر آلمانی‌اش، آگوست اسکار راب پزشک و مادرش به نام کریستن دیکه نس تبعه نروژ و خواهر فیلسوف و کوهنورد معروف «آرنه نس» بود. خانواده نس طی جنگ جهانی دوم در آلمان ماندند؛ اما پدر و مادرش پس از جنگ از هم جدا شدند. نس نیز همراه با مادرش راهی نروژ شده و هر دو در آن کشور نام خانوادگی «نس» را برای خود برگزیدند.

تدوین برنامه سوم عمرانی که با آغاز دهه ۴۰ خورشیدی مواجه بود، از آن‌رو حائز اهمیت است که دهه ۴۰، نه‌تنها از نظر سیاسی و اجتماعی، بلکه از منظر اقتصادی و به ویژه صنعتی نیز از جمله سال‌های درخشان تاریخ اقتصادی کشور است. برنامه سوم، با مدیریت صفی اصفیا در سازمان برنامه آغاز به کار کرد. در این سال‌ها رکوردهای ماندگاری در برخی شاخص‌های کلان اقتصادی، نظیر نرخ رشد تولید ناخالص داخلی و تورم به ثبت رسید.

در این‌جا می‌خواهیم با استفاده از اسناد حاجی رحیم اتحادیه و بررسی تعدادی اجاره‌نامه که بین اتحادیه و مستا‌جران او تنظیم شده‌اند، قضیه را عینی‌تر بنگریم.

معنی لغوی «توق» یا «توغ» عبارت است از: عَلَم و رایت بزرگی که در ایام عزاداری سکنه بعضی محله‌ها در برخی از شهرها آن را حرکت دهند و آن از امتیازات محلات مزبور محسوب شود. نیز درباره پاتوغ یا پاتوق که در واقع کوچک شده پای توغ است در فرهنگ معین چنین آمده است:- ۱- پای عَلَم، جایی که رایت و درفش را نصب کنند. ۲- محل گرد آمدن ۳- محل اجتماع لوطیان در بعضی شهرهای ایران. ۴- روز عاشورا دسته‌های بعضی محلات ممتاز توغ را حرکت دهند. زیر و اطراف توغ را «پاتوغ » گویند. (فرهنگ معین).

روبرتا وا فولبرایت بازرگان و روزنامه‌نگار برجسته آمریکایی بود که توانست با یکپارچه‌سازی و مدیریت دارایی‌های همسر متوفای خود، ناشر، سردبیر و روزنامه‌نگاری موفق و موثر شود. او از روزنامه خود برای ترویج مسوولیت‌پذیری‌های شهروندی و ارتقای حقوق زنان بهره می‌برد. فولبرایت در ۱۹۴۶ به‌عنوان «مادر آرکانزاس» برگزیده شد. او از موسسان روزنامه زن آرکانزاس بود که بعدها به تالار مشاهیر زنان آرکانزاس هم راه‌یافت.

وینسنزو ماریا بورگ که با لقب «برارد» هم شناخته می‌شود، بازرگان مالتی و از رهبران شورشیان مالت طی محاصره این جزیره از ۱۷۹۸ تا ۱۸۰۰ از سوی فرانسه بود. وی از ۱۸۰۱ تا ۱۸۰۴ عضو نیروی دریایی بود.

با نگرشی گذرا بر موقعیت اجتماعی سنندج در دوره مشروطه، به‌سهولت می‌توان به جایگاه تجار کرد این شهر پی برد. یکی از معمرین سنندج، گزارش جالبی در خصوص اوضاع اشراف و کسبه سنندج ارائه می‌دهد. وی متذکر می‌شود بخش اعظم مردم سنندج پیشه‌ور بودند و از پنجاه نوع شغل از بازرگانی تا مباشری و ضابطی اشراف تا لوطی‌گری و نوکری نام می‌برد. رضاعلی دیوان‌بیگی که در اوایل جنگ‌جهانی اول از سوی دولت موقت ملی به سنندج اعزام شده بود، ضمن توصیف اوضاع اجتماعی سنندج، بر نظام به‌شدت طبقاتی در این شهر صحه گذاشته و می‌نویسد: «سکنه سنندج را در واقع سه طبقه متمایز تشکیل می‌دادند: یکی خوانین که ارباب ملک بودند و اشراف‌منش، دیگر طبقه نوکر که از قِبَل طبقه اول زندگی می‌کردند و طبقه سوم یعنی پیشه‌ور و کاسب. مساله شان‌فروشی خوانین و اعیان چنان اهمیت داشت که تجار معتبر وقتی برای وصول مطالبات خود نزد اعیان ورشکسته می‌رفتند، حق جلوس پیش آنها نداشتند و پس از کسب اجازه، تازه باید در میان رعایا بنشینند.»

در تهران مستغلات برای اجاره و سرمایه‌گذاری، پدیده نسبتا جدیدی است که با رشد شهر به وجود آمد و به افزایش ثروت، مهاجرت از ولایات، رشد جمعیت و کمبود مسکن منجر شد.

گرترود وندربیلت ویتنی (Gertrude Vanderbilt Whitney) مجسمه‌ساز و مجموعه‌دار آمریکایی و موسس «موزه‌هنر‌ویتنی» در نیویورک بود. او به مثابه یک چهره برجسته اجتماعی در خانواده ثروتمند وندربیلت به دنیا آمد و با خانوداده ویتنی ازدواج کرد.