اتحادیه اروپا با دستورالعمل جدید «هوای پاک» به جنگ با آلودگی شهر و خانه می‌رود؛
آلوده‌‌‌ترین هوا در کجا؟
سقف مجاز «انتشار ذرات آلاینده» در اروپا از ابتدای ۲۰۲۴ به ۲.۵ میکروگرم در مترمکعب کاهش یافت؛ در تهران پارسال غلظت pm۲.۵ در آسمان از ۳۰ میکروگرم بر مترمکعب هم تجاوز کرده بود
آلودگی هوای «داخل خانه» ۸ برابر «سطح شهر» است؛ علاوه بر «ورود هوای آلوده بیرون به داخل»، اجاق گاز و سایر مصارف خانگی باعث «تولید گازها و ذرات آلاینده در محیط منزل» و «ماندگاری آلودگیهوا در داخل» می‌شود
فرانسه، اسپانیا، آلمان و آمریکا «مقررات کاهش آلودگیهوای خانه» را در حال اجرا دارند
اگرچه، «سازمان بهداشت جهانی» با توجه به آلودگی بیش از حد زمین و تغییرات اقلیمی قوانین جدیدی را برای کشورها تعیین کرد، اما تنها ۷ کشور این قوانین را به‌‌‌طور کامل اجرایی کردند. اما با وجود این بهترین عملکرد برای دستیابی به هوای پاک متعلق به «اتحادیه اروپا» است که با به‌روزرسانی مداوم قوانین مربوط به آلودگی کربن با طرح «کربن صفر»، بیش از دیگر کشورهای جهان به سمت آینده‌‌‌ای بدون کربن پیش می‌رود.
اگرچه، در سال‌های اخیر مشاهده شده که آلودگی هوا یک مشکل جهانی است. با این حال، سیاست کیفیت هوا در هر کشور یا منطقه یکسان نیست. کشورهای ثروتمند استانداردهای سخت‌‌‌گیرانه‌‌‌تر و استراتژی‌‌‌های پیشرفته‌‌‌تری را برای کاهش آلودگی هوا معرفی می‌کنند. در حالی که کشورهای در حال توسعه مانند چین و هند که اکنون از آلودگی شدید هوا رنج می‌‌‌برند، شروع به ایجاد سیستم‌های مدیریت زیست محیطی خود کرده‌‌‌اند. احتمالا این کشورها از استانداردهای موجود و تجربه رهبران ایالات متحده و اتحادیه اروپا سود خواهند برد.
باتوجه به استانداردهای هوای پاک و کاهش آلودگی که سازمان بهداشت جهانی درنظر گرفته، «اتحادیه اروپا» بر اساس شاخص عملکرد زیست محیطی (EPI) بهترین عملکرد را به خود اختصاص داد و ۱۰ کشور اروپایی بهترین رتبه را در این شاخص کسب کردند و کشورهای استونی، دانمارک، بریتانیا، فنلاند، سوئد، لوکزامبورگ، اتریش، نروژ و سوئیس توانستند از سال ۲۰۲۰ در فهرست پاک‌‌‌ترین کشورهای جهان قرار بگیرند.
اروپا اکنون با تصویب «دستورالعمل تجدیدنظر کیفیت هوای محیط (AAQD)» توسط اتحادیه اروپا آماده ارائه هوای پاک‌‌‌تر و سالم‌‌‌تر است و به عنوان چراغی برای حرکت هوای پاک در «سراسر جهان» عمل می‌کند.
با وجود اینکه، دستورالعمل‌‌‌های کیفیت هوای سازمان جهانی بهداشت سختگیرانه هستند و اهداف «تولید آلاینده در سال» به میزان حداکثر ۵ میکروگرم بر مترمکعب برای ذرات معلق با قطر کمتر از ۲.۵ میکرون را برای آلاینده‌‌‌های کربن توصیه می‌کنند که نیمی از سطوح پیشنهادی جدید است. اما اتحادیه اروپا می‌‌‌گوید که سطوح پیشنهادی آن، مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا را که بالاتر از دستورالعمل‌‌‌های WHO است تا ۷۵درصد در ۱۰ سال کاهش می‌دهد.
دستورالعمل بازنگری کیفیت هوای محیطی در ۱۰ دسامبر به اجرا درآمد و استانداردهای کیفیت هوای ۲۰۳۰ اتحادیه اروپا را با توصیه‌‌‌های سازمان بهداشت جهانی مطابقت داد. این گامی مهم در جهت حفاظت بهتر از سلامت اروپاییها و حرکت رو به جلو در مسیر به صفر رساندن آلودگی در محیط‌زیست اروپا تا سال ۲۰۵۰ است. این دستورالعمل جدید، مقدار مجاز سالانه برای آلاینده اصلی هوا را بیش از نصف کاهش می‌دهد و «سخت‌‌‌گیری در اروپا برای انتشار آلاینده‌‌‌ها را به دو برابر سقف توصیه‌‌‌شده جهانی افزایش داده است.» هدف قوانین جدید کاهش تعداد مرگ‌ومیرهای زودرس و بیماری‌‌‌های ناشی از آلودگی هوا و همچنین کاهش فشار بر اکوسیستم‌ها و تنوع زیستی ناشی از کیفیت نامناسب هواست. قوانین جدید نقطه عطف مهمی برای اروپای رقابتی با آلودگی صفر است و کمک می‌کند که آلودگی به موضوع گذشته و هوای پاک به واقعیت آینده تبدیل شود.
بر اساس گزارش ارزیابی تاثیر اتحادیه اروپا، هرساله، آلودگی هوا زندگی نزدیک به ۳۰۰هزار اروپایی را کاهش می‌دهد و باعث بیماری‌‌‌های تنفسی، بیماری‌‌‌های قلبی-عروقی و سایر بیماری‌‌‌های جدی سلامتی می‌شود. بنابراین، بهبود کیفیت هوا یک ضرورت بهداشت عمومی است. همچنین برای محیط‌زیست و اقتصاد بسیار مهم است، و قانون قوی‌‌‌تر در سراسر اتحادیه اروپا را ضروری می‌کند.
این قانون، استانداردهای کیفیت هوای اروپا را به دستورالعمل‌‌‌های کیفیت هوای سازمان جهانی بهداشت (WHO) نزدیک‌‌‌تر می‌کند. این محدودیت‌های سخت‌‌‌تر و الزام‌‌‌آور، قانونی را برای آلاینده‌‌‌های مضر مانند دی اکسید نیتروژن (NO۲) و ذرات ریز (PM۲.۵) تعیین می‌کند که نشان‌‌‌دهنده بلندپروازی «دو برابری» برای این دو آلاینده اصلی، در راستای اهداف موقت سازمان بهداشت جهانی است.
قوانین جدید رژیم عادلانه‌‌‌تری را برای افراد آسیب‌دیده از آلودگی هوا ایجاد می‌کند زیرا قوانین دسترسی به عدالت و پرداخت غرامت برای افرادی که سلامت آنها تحت‌تاثیر هوای کثیف قرار گرفته است بهبود یافته است.
اگر AAQD به درستی اجرا شود، تاثیر قانون جدید در اروپا قابل‌توجه خواهد بود. قوانین جدید می‌تواند از بیش از ۵۵درصد از مرگ و میرهای زودرس مرتبط با آلودگی هوا در اتحادیه اروپا جلوگیری کند. این فقط یک عدد نیست، صدها‌هزار نفر هستند که هر کدام دارای خانواده هستند و زندگی طولانی‌‌‌تر و سالم‌‌‌تری خواهند داشت.
علاوه بر ارائه مزایای قابل‌توجه سلامتی و زیست محیطی، بهبود هوایی که تنفس می‌‌‌کنیم «منطقی اقتصادی» است. آلودگی هوا عامل اصلی سکته‌‌‌های مغزی، سرطان و دیابت در اتحادیه اروپاست که حدود ۳۰۰ تا ۸۵۳ میلیارد یورو در سال برای مقامات دولتی هزینه دارد. استانداردهای جدید کیفیت هوا کمتر از ۰.۱درصد تولید ناخالص داخلی هزینه خواهد داشت و بازدهی حداقل هفت برابر این رقم را به همراه خواهد داشت.
طبق تجزیه و تحلیل اتحادیه اروپا سرمایه‌گذاری سالانه ۶ میلیارد یورو برای هوای پاک‌‌‌تر، ۱۲۱ میلیارد یورو سود خواهد داشت. این معادل ساخت صدها بیمارستان جدید یا ایجاد صدها‌هزار شغل جدید در صنایع سبز است. با تکرار این تحلیل، اندیشکده بروگل مستقر در بروکسل، تخمین زد که اجرای اقدامات هوای پاک می‌تواند رشد اقتصادی را هر سال ۵۰ تا ۶۰ میلیارد یورو افزایش دهد و تقریبا ۶۰۰ میلیارد یورو در هر سال در اتحادیه اروپا، معادل ۴درصد تولید ناخالص داخلی صرفه‌جویی کند.
بنابراین، دولت‌‌‌های ملی و محلی باید در فناوری‌‌‌های پاک‌‌‌تر، حملونقل سبز و گرمایش پاک سرمایه‌گذاری کنند و در عین حال نظارت بر کیفیت هوا را بهبود بخشند و اطمینان حاصل کنند که اجرای آن جدی گرفته می‌شود.
نقض دستورالعمل سازمان بهداشت جهانی
سازمان بهداشت جهانی در سپتامبر ۲۰۲۱ به دنبال تحقیقات جدیدی که نشان داد ذرات ریز (PM۲.۵) مضرتر از آنچه قبلا تصور می‌‌‌شد، هستند؛ دستورالعمل‌‌‌های جدید و سخت‌‌‌گیرانه‌‌‌تری را در مورد آلودگی هوا صادر کرد و حد مطمئن تولید ذرات معلق با قطر کمتر از ۲.۵ میکرون طی ۲۴ ساعت را ۱۵ میکروگرم بر مترمکعب و میزان سالانه را ۵ میکروگرم بر مترمکعب تعیین کرد.
داده‌‌‌های قبلی WHO نشان می‌دهد سطح آلودگی هوا تقریبا در همه جای دنیا از مقادیر ایمن فراتر رفته است و حداقل ۹ نفر از هر ۱۰ نفر در سراسر جهان در مکان‌‌‌هایی با کیفیت هوای پایین زندگی می‌کنند. ذرات ریز (۲.۵میکرون) تقریبا منجر به مرگ ۷ میلیون نفر در سراسر جهان در هر سال می‌شود و باعث می‌شود که یک فرد متوسط تقریبا ۲.۳ سال امید به زندگی را از دست بدهد.
برخلاف قرن بیستم، بدترین کیفیت هوا در جهان در جنوب جهانی، به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه آفریقا، آمریکای جنوبی و آسیای جنوب شرقی مشاهده می‌شود. دلایل زیادی وجود دارد که این اختلاف را توضیح می‌دهد.
یک مطالعه در سال گذشته نشان داد، افرادی که در چهار کشور آسیای جنوبی یعنی بنگلادش، هند، نپال و پاکستان زندگی می‌کنند، حدود پنج سال از زندگی خود را به دلیل آلودگی هوا از دست می‌دهند. این تحلیل که توسط موسسه سیاست انرژی دانشگاه شیکاگو (EPIC) انجام شد، حاکی است، آلودگی ذرات معلق در جنوب آسیا از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۱ به میزان ۹.۷درصد افزایش یافته است که به کاهش ۶ ماهه دیگر در امید به زندگی برای ساکنان منطقه کمک کرده است. طبق گزارش IQAir، آسیای مرکزی و جنوبی میزبان آلوده‌‌‌ترین مناطق در سال ۲۰۲۳ بوده است که منطقه بگوسارای هند به عنوان آلوده‌‌‌ترین منطقه شهری رتبه‌‌‌بندی شده است.
در اروپا، ایسلند با PM۴، پاک‌‌‌ترین هوا را دارد و پس از آن استونی با PM۷/۴ و فنلاند با PM۹/۴ در رده‌‌‌های بعدی قرار گرفتند. در مجموع، اروپا بهترین عملکرد را داشته و توانسته در سال ۲۰۲۳ حدود ۵۳درصد در کاهش آلودگی و سبز شدن پیش برود در حالی که این رقم در سال ۲۰۲۲، حدود ۳۹درصد بوده است.
در مقابل، کشورهایی که بدترین کیفیت هوا را دارند در آسیای جنوبی و مرکزی متمرکز شده‌‌‌اند که ۱۰ شهر آلوده جهان را در خود جای داده است. بنگلادش با PM۷۹.۹ بیش از ۱۵ برابر بیشتر از دستورالعمل سالانه PM۲.۵ سازمان جهانی بهداشت، در جایگاه اول غیر‌قابل تبدیل به شهر پاک قرار گرفت. پاکستان با ۱۴ برابر بالاتر از استانداردهای ایمن در رتبه دوم قرار گرفت. پس از آن هند با سطوح ۲.۵ میکرون ۱۰ برابر بالاتر از حد مجاز قرار گرفت. تاجیکستان و بورکینافاسو چهارمین و پنجمین کشورهای آلوده بودند که هر دو با سطوح ۲.۵ میکرون، ۹ برابر بالاتر از استانداردهای ایمن بودند.
بر اساس یک تحلیل سناریوی سریع انجام شده توسط WHO، اگر سطوح فعلی آلودگی هوا به آنچه در دستورالعمل به‌روز شده پیشنهاد شده کاهش یابد، تقریبا ۸۰درصد از مرگ و میرهای مربوط به PM۲.۵ در جهان قابل اجتناب است. در عین حال، دستیابی به اهداف موقت منجر به کاهش بار بیماری می‌شود که بیشترین مزیت آن در کشورهایی با غلظت بالای ذرات ریز (PM۲.۵) و جمعیت زیاد مشاهده می‌شود.
بالابردن کیفیت هوای داخل ساختمان
طبق اعلام آژانس محیط‌زیست اروپا، «آلودگی هوا بزرگ‌ترین خطر بهداشت محیطی در اروپا است» و به یکی از نگرانی‌های اصلی حدود ۹۰درصد اروپاییها تبدیل شد، همین موضوع باعث شده تا برای مواجهه با این موضوع، قوانین به سرعت در حال تغییر باشد. در چند سال گذشته با چالش‌‌‌های بزرگ (بی‌‌‌ثباتی محیطی، بهداشتی و سیاسی...) همراه بوده است. شاید به همین دلیل سال ۲۰۲۳ سالی پر از انتظارات و قطعنامه‌‌‌ها و همچنین نقطه عطفی برای پروژه‌‌‌های بزرگ ملی و بین‌المللی بود.
از جمله اقدامات اتحادیه اروپا برای کاهش آلودگی، اقداماتی جهت بالا بردن «کیفیت هوای داخل ساختمان‌‌‌ها» است. در حالی که هوای خارج از منزل یک نگرانی طولانی‌‌‌مدت بوده است، کیفیت هوای داخل ساختمان که ممکن است تاثیر بیشتری بر سلامت داشته باشد، تا سال‌های اخیر زنگ خطر را به صدا در نیاورده بود.
منابع آلودگی داخل ساختمان‌‌‌ها، که گازها یا ذرات را در هوا آزاد می‌کنند، یکی از دلایل اصلی مشکلات کیفیت هوای داخل خانه هستند. آلودگی هوای داخل خانه بیشتر نتیجه سوزاندن سوخت‌‌‌های جامد برای پخت و پز و گرمایش در خانه‌‌‌هاست.
کیفیت خوب هوای داخل ساختمان (خانه و محل کار) بسیار مهم است، زیرا افراد حدود ۹۰درصد از زمان خود را در داخل ساختمان می‌‌‌گذرانند (در خانه، در محل کار یا مدرسه، در حملونقل...)، که در آن هوا می‌تواند تا «۸ برابر» بیشتر از بیرون آلوده باشد. این رقم برای افراد آسیب‌‌‌پذیر مانند کودکان خردسال و سالمندان حتی بیشتر است. طبق محدودیت‌های سازمان بهداشت جهانی، تقریبا کل جمعیت جهان (۹۹درصد) هوای آلوده تنفس می‌کنند که منجر به مرگ زودرس ۳.۲ میلیون نفر به دلیل کیفیت پایین هوای داخل خانه شده است.
اگرچه آلودگی داخل ساختمان‌‌‌ها از «خارج» می‌تواند وارد ساختمان شود، اما بسیاری از فعالیت‌‌‌های انسانی همچون، سیگار کشیدن، آشپزی، نظافت و همچنین مبلمان، محصولات تزئینی و... منجر به آلودگی داخل ساختمان می‌‌‌شوند که باعث ایجاد ذرات معلق در هوای داخل خانه همچون آلرژن‌‌‌ها، کپک‌‌‌ها، مواد شیمیایی سمی و ذرات ریز می‌‌‌شوند. همچنین باتوجه به تهویه ناکافی در ساختمان‌‌‌ها تبادل هوای پاک از بیرون و هوای آلوده از داخل، سطح آلاینده‌‌‌های داخل خانه را افزایش دهد. علاوه بر این، درجه حرارت و رطوبت بالا نیز می‌تواند غلظت برخی از آلاینده‌‌‌ها را افزایش دهد.
عواقب هوای داخلی مملو از گازهای گلخانه‌‌‌ای می‌تواند وخیم باشد: از سوزش چشم، بینی یا گلو و سردرد گرفته تا حالت تهوع، خستگی، مشکلات خواب و تمرکز، آسیب به سیستم عصبی و تولید مثل، آسم، آلرژی یا حتی سرطان. این یکی از عوامل اصلی اثرات نامطلوب سلامتی است. به عنوان مثال، آلودگی هوا باعث ایجاد و تشدید بیماری‌‌‌های تنفسی و قلبی -عروقی می‌شود.
بنابراین، شناسایی و پیشگیری از منابع انتشار کربن، اولین گام کلیدی در کاهش وجود آلاینده‌‌‌ها در هواست و این دقیقا همان چیزی است که برخی از این مقررات تلاش می‌کنند، انجام دهند.
یکی از مدل‌‌‌های اصلی استانداردسازی کیفیت هوا در جهان توسط WHO ارائه شده است. در سال ۲۰۲۱، برنامه محیط‌زیست سازمان ملل متحد (UNEP) «اولین ارزیابی جهانی قانون آلودگی هوا» را منتشر کرد. این گزارش جامع به قوانین کیفیت هوا در فضای باز و داخلی ۱۹۴ کشور و اتحادیه اروپا می‌‌‌پردازد. از آنجا که یافته‌‌‌ها به فقدان جدی قوانین بین‌المللی منجر شد، کشورهای عضو تشویق و حمایت شدند تا چارچوب‌‌‌های قانونی جدید را سخت‌‌‌تر و اجرا کنند.
اروپا و آمریکا پیشتاز اجرایی کردن قوانین WHO بودند. اتحادیه اروپا تبدیل شدن به «اروپای سبز» را انگیزه اصلی خود قرار داد و اقدامات قانونی متعددی را در مورد آلودگی هوا و موضوعات مرتبط تصویب و اجرا کرد و اجرایی کردن قانون کیفیت هوای ساختمان (IAQ) در راستای رسیدن به این هدف شکل گرفت. همچنین اقدامات کلیدی همچون مقادیر حدی سختگیرانه برای آلودگی، جریمه‌‌‌ها و جبران خسارت‌های ناشی از نقض قوانین کیفیت هوا، قوانین تقویت شده برای پایش کیفیت هوا و بهبود دسترسی به اطلاعات عمومی بهتر را در پیش گرفتند. «فرانسه» یکی از کشورهای پیشرو در اتحادیه اروپا از نظر کیفیت هوای داخل خانه بوده است. قانون فعلی این کشور با عنوان PNSE یک طرح ملی چهارساله است که از خطرات بهداشتی مرتبط با محیط‌زیست (مانند کیفیت هوای داخل خانه، قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خاص، سر و صدا و...) از سال ۲۰۰۴ جلوگیری می‌کند.
فرانسه با تصویب و اجرای قانون گرنل از سال ۲۰۱۳، به پایش کیفیت هوای داخل ساختمان پرداخته است. این قانون مجموعه‌‌‌ای از قوانین و اقدامات زیست محیطی در فرانسه است که بخشی از چهارمین برنامه ملی بهداشت محیط‌زیست (PNSE۴) محسوب می‌شود. اولین دستورالعمل در این قانون، نظارت بر کیفیت هوای داخلی (IAQ) است که شامل نظارت بر ارزیابی سیستم‌های تهویه و همچنین اندازه‌‌‌گیری کیفیت هوا، همراه با برنامه اقدامات مرتبط است و عدم‌رعایت این تعهدات منجر به اعمال جریمه‌‌‌های مالی شدید از ۱۵۰۰ تا ۳۰۰۰ یورو می‌شود. در حال حاضر این اقدامات منحصرا برای ساختمان‌‌‌های عمومی که میزبان جمعیت‌‌‌های حساس هستند اعمال می‌شود. اما از پایان سال ۲۰۲۴، شرایط بهینه کیفیت هوا برای کل جمعیت و دیگر انواع ساختمان‌‌‌ها حتی خانه‌‌‌های شخصی گسترش خواهد یافت.
در «بلژیک» نیز «کنترل هوای داخل خانه» به طور خاص تحت مقررات مختلفی قرار دارد. «قانون کیفیت هوای داخل ساختمان» در دسامبر ۲۰۲۲به اجرا درآمد و به دنبال بهبود کیفیت هوای داخل خانه در مکان‌‌‌های بسته مشترک است و نظارت بر کیفیت هوای داخلی، مقادیر حدی و صدور گواهینامه را معرفی خواهد کرد.
«اسپانیا» دیگر کشور اروپایی، در ماه‌‌‌های اخیر اقداماتی را برای مبارزه با بحران انرژی و ارتقای رفاه فضای داخلی انجام داده است.«طرح اقدامات پایداری زیست‌‌‌محیطی» (Plan de Medidas de Sostenibilidad Medioambiental) در تابستان ۲۰۲۲ به اجرا درآمد و از جمله اقداماتی را برای بهبود کیفیت هوای داخلی - مانند نظارت بر IAQ، سیستم‌های تهویه یا استفاده از محصولات کم انتشار در تعمیر و نگهداری کارهای نوسازی اعمال کرد.
همچنین، آژانس محیط‌زیست «آلمان» (Umweltbundesamt – UBA) از سال ۱۹۷۴ برای شهروندان آلمانی از محیطی سالم با هوا و آب پاک مراقبت می‌کند. کمیسیون بهداشت هوای داخلی UBA سوالات مربوط به بهداشت هوای داخل ساختمان همچون مواد تمیز‌کننده شیمیایی و ضدعفونی کننده‌‌‌ها، انتشارات مضر در ساختمان‌‌‌ها و محصولات سبک زندگی و... را پوشش می‌دهد. کمیته مقادیر راهنمای هوای داخلی (AIR) آلمان حداکثر غلظت مجاز مواد فرار بالقوه خطرناک را تعیین می‌کند. این لیست ارزش‌‌‌ها دائما در حال گسترش هستند. دستورالعمل‌‌‌های فعلی سه بار در سال ۲۰۲۲ به‌روز شد.
«ایالات متحده» یکی از معدود کشورهای غیر‌اروپایی است که بهبود کیفیت هوای داخلی را در اولویت قرار داده است. چالش هوای پاک در ساختمان‌‌‌ها (که در مارس ۲۰۲۲ راه‌اندازی شد) یک ابتکار ملی است که اصول راهنما و بهترین شیوه‌‌‌ها را برای کاهش تاثیر IAQ ضعیف بر سلامت تنظیم می‌کند. اقدامات برای شهروندان (در حال حاضر) فقط توصیه می‌شود، اما در ساختمان‌‌‌های فدرال اجباری است.
