بازرگانان ایرانی با چه مشکلاتی مواجه هستند؟
دورنمای نامساعد سیاستگذاری تجاری
علی محمدی/دنیای اقتصاد
در ایران اما وضعیت به شکل دیگری رقم خورده و میل به داخلی‌سازی با کم‌توجهی به بازارهای هدف در داخل و خارج و مزیتهای کشور در تولید برخی کالاها، سبب شده تا آن‌گونه که باید از ظرفیت‌‌‌های فعالیت بازرگانی در کشور بهره نبریم. فعالیتهای تجاری در ایران نیز مانند سایر کشورهای جهان برای شکوفایی نیاز به محیطی امن و آرام برای سرمایه‌گذاری دارد. این در حالی است که هم اکنون در ایران نابرابری در بخش‌‌‌های مختلف اقتصاد با هدف حمایت از تولیدکننده، انجام آزادانه فعالیتهای اقتصادی را با چالش‌های متعددی مواجه کرده است و با محدود کردن مشاغل بازرگانی سبب شده تا اصرار بر تولید داخل بودن همه کالاها در عمل مصرف‌کنندگان را نیز متضرر کند. بررسی‌‌‌ها نشان می‌دهد که این‌گونه محدودیت‌ها به‌خصوص در حوزه واردات کالاهای واسط سبب شده تا هم کیفیت و هم قیمت نهایی به زیان مصرف‌کنندگان باشد و از طرف دیگر برای آن دسته از کالاهایی که مواد اولیه آنها را می‌توان از خارج کشور و با قیمت و کیفیت بهتری وارد کرد شاهد افزایش قیمت تمام شده و در نتیجه از بین رفتن فرصت‌‌‌های صادراتی باشیم.
به عبارت دیگر سیاست‌‌‌های نادرست نه تنها منجر به دلسردی آن بخش از فعالان اقتصادی که در چارچوب قانونی فعالیت می‌کنند شده بلکه مزیتهای کشور در بازارهای خارجی را نیز کاهش می‌دهد. بر این اساس با توجه به مسائل یاد شده در گفت‌وگو با امیر حسین کشاورز مدیرعامل برند فانتونی که در زمینه تامین ابزار و یراق حوزه چوب و صنایع وابسته فعال است تجربه این شرکت را در زمینه ایجاد یک بستر برای تامین کالاهای واسط به کار گرفتیم تا وضعیت امروز فعالیت بازرگانی را در ایران مورد بحث و بررسی قرار دهیم.
صنعت چوب و مبلمان شامل چه بخش‌هایی می‌شود و چه جایگاهی در اقتصاد کشور و زنجیره ساختمان دارد؟
صنعت چوب و مبلمان طیف وسیعی از تولیدات را شامل می‌شود که از آن جمله می‌توان از در و پنجره، مبلمان، کمد، کفپوش و بسیاری دیگر از مصنوعات چوب یا صنایع وابسته نام برد. بنا بر آمار رسمی در ایران رقمی بالغ بر ۸درصد از کل اشتغال کشور به این صنعت اختصاص دارد.
حدودا ۱۰۰هزار واحد صنفی در این حوزه فعال هستند و بر این اساس می‌توان گفت که صنعت یاد شده سهم مهمی در اقتصاد ایران دارد. از اینکه ارزش صنعت یاد شده در حال حاضر چقدر است متاسفانه آمار دقیقی در دست نیست با این حال مطابق با اعدادی که پیش‌تر ذکر کردم می‌توان به اهمیت و جایگاه صنعت یاد شده به خوبی پی برد.
از سوی دیگر وقتی به تمامی کالاها و خدمات ارائه شده در یک ساختمان نگاه می‌‌‌کنیم می‌توان به این ذهنیت دست پیدا کرد که به‌رغم تغییر در نیاز به برخی از ویژگی‌‌‌های یک ساختمان، نظیر آسانسور، سیستم‌‌‌های گرمایش یا سرمایش که بسته به اندازه و مقیاس آن پروژه تغییر می‌کنند، تقریبا تمامی محصولات و وسایلی که در حوزه چوب و مبلمان ساختمان استفاده می‌‌‌شوند، قابلیت حذف از آن را ندارند. اگرچه در شرایطی ممکن است به سبب لوکس بودن یک ساختمان کیفیت، قیمت یا برخی از وسایل با ساختمان‌‌‌های عادی متفاوت باشند اما به طور کلی نمی‌توان متصور شد که یک واحد اداری یا مسکونی بدون دارا بودن سرویس بهداشتی، در، کمد یا کفپوش به مصرف‌کننده تحویل شود. در واقع بیشتر چیزهایی که در این حوزه (سلولوزی) به استفاده می‌‌‌رسد، ضروری و غیر قابل حذف هستند.
نکته دیگری که در شناخت صنعت چوب و مبلمان مهم است، حجم استفاده و تنوع وسیع ابزار و یراقی است که در این حوزه برای تبدیل مواد اولیه به کالای نهایی، مورد استفاده قرار می‌‌‌گیرد. در کنار اینها وسایل و تجهیزاتی نظیر فر، سینک، ظرفشویی، شیرآلات، اجاق گاز و سایر تجهیزات هستند که اگرچه ممکن است متناسب با نیاز مشتری متغیر باشند، اما در کلیت هیچ‌گاه از آن حذف نمی‌‌‌شوند.
چه عاملی زمینه‌ساز شکل‌‌‌گیری برند فانتونی به عنوان یک فرانچایز در بازار ایران شد؟ برای نیل به آن هدف چه مسیری را طی کرده‌‌‌اید؟
من در سال ۸۰ یعنی ۲۳ سال پیش وارد این بخش کاری شدم و دیدم که کشور ما در این حوزه بسیار فقیر است. عموما به واسطه اینکه صنف و صنعت چوب با نگاه سنتی اداره میشد فاصله زیادی با معیارهای صنعتی روز دنیا داشتیم. طبیعتا در چنین وضعیتی و آن گرایش‌های سنتی، محصولات و مصنوعات چوبی نیز هم در نوع تولیدات و هم یراق اوضاع چندان رضایت‌بخشی نداشتند.
بنابراین آن زمان در ایران چه در حوزه طراحی و چه در حوزه نصب، اطلاعات چندانی برای استفاده از تجهیزات و ابزار و یراق به‌روز در دست نبود. طبیعتا در چنین بستری فعالیت خود را در حوزه ابزار و یراق آغاز کردم و تمامی وسایل جانبی را که وابسته به این صنعت بود بر اساس ذهنیتی که به دست آورده بودم به تدریج تحت پوشش قرار دادم. عدم تسلط بر زبان انگلیسی و استانداردهای روز دنیا سبب شده بود تا شاهد کیفیت خوبی در ایران نباشیم، بنابراین سعی کردم با آگاه‌‌‌سازی و معرفی امکانات روز به بازار مصرف، به تدریج فضا را برای افزایش کیفیت تولیدات و به کارگیری محصولات روز دنیا فراهم کنم. بنابراین در این مرحله، ضمن افزایش آگاهی در خصوص کارکرد ابزارهای جدید به آموزش نصب و حتی استفاده نیاز بود. همچنین تکمیل این زنجیره نیازمند آن بود تا در کنار آموزش‌های یاد شده، آموزش طراحی محصول نیز داشته باشیم تا استفاده در مقیاس وسیع از ابزارهای یاد شده میسر شود.
تمامی این اقدامات سبب شد تا به تدریج استفاده از این تجهیزات و ابزارها در ایران افزایش یابد و متناسب با نیاز مردم و تمایلات آنها این بازار تقویت شود، ادامه فعالیت من در این زمینه رفته رفته فضا را برای ایجاد یک نقشه راه منسجم به منظور تحقق یک طرح توسعه کسب‌و‌کار فراهم کرد و سبب شد تا در سال ۸۹ برند ایرانی خود را بر اساس تجربه جهانی شکل دهیم.
طرح مذکور که چشم‌اندازی ۱۰ساله داشت، زمینه ایجاد یک فضای تخصصی با استفاده از بهترین برندهای دنیا را در حوزه ابزار و یراق و تجهیزات جانبی صنعت چوب و مبلمان فراهم می‌‌‌کرد و سبب میشد تا بتوانیم بهترین محصولات را از بهترین تولیدکنندگان متخصص در هر زمینه وارد ایران کنیم.
تامین تخصصی کالاها از بهترین تولیدکنندگان یکی از اهدافی بود که به سبب شرایط خاص بازار ابزار و یراق که دربرگیرنده هزاران نوع کالای مختلف است، شکل گرفت. برای تحقق این هدف باید با دقت به انتخاب بهترین تولیدکنندگان می‌پرداختیم. بنابراین فانتونی به یک چتر که دربرگیرنده تمامی این شاخصه‌‌‌ها باشد تبدیل شد. باور ما در این مجموعه این است که ایرانیان لایق استفاده از بهترین کالاها هستند و بنابراین خرید تمامی نیازها و تامین آن از یک تولیدکننده طبیعتا می‌تواند کیفیت لازم را برای نیل به این هدف فراهم کند. از آن زمان تاکنون بر اساس تحقق هر یک از اهداف مشخص شده در مراحل این طرح به تدریج توسعه پیدا کردیم و به دنبال آن نبودیم که تنها به بازار ایران محدود بمانیم، از آن زمان موفق شدیم تا هر کالایی را که میشد به طور قانونی وارد کنیم در سبد محصولات خود قرار دهیم.
در حوزه کاری خود شاهد چه محدودیت‌ها و نقصان‌‌‌هایی هستید و به نظر شما چه عاملی بیشترین نقش را در ایجاد این محدودیت‌ها داشته است؟
بسیاری از محدودیت‌های موجود در حوزه واردات کالا به نظر ما درست نیست و تعدد تصمیمات به‌خصوص خلق‌الساعه بودن آنها در این حوزه و در کل صنعت مرتبط با آن، آسیب وارد کرده است با این حال چون ملزم به اجرای قانون هستیم، آن را رعایت می‌‌‌کنیم.
در حال حاضر برخی قوانین ناکارآمد سبب شده تا قاچاق کالا و تجهیزات مورد استفاده در صنعت چوب افزایش یابد، تصمیمات گرفته شده در این سطح فاقد بررسی‌‌‌های لازم کارشناسی است و بسیاری از آنها ناشی از این است که موارد به کارگیری یک کالا یا محصول به درستی شناسایی نشده است. در حال حاضر تعرفه واردات به ۳۰درصد افزایش پیدا کرده و با نظر به اینکه بسیاری از کالاها در فرآیند تولید کالای نهایی دیگر در داخل ایران به شکل واسطه استفاده می‌‌‌شوند زمینه برای افزایش صادرات نیز محدود شده است، چون قیمت تمام شده برای تولیدکنندگان داخلی بالاتر از حالت عادی است. تعرفه‌‌‌های گمرکی در شرایط کنونی چندان منطقی نیستند و امکان رقابت‌پذیری در بازارهای جهانی را از تولیدکننده داخلی نیز سلب کردند.
از این رو نقشه راهی که برای توسعه کسب و کار خود ایجاد کرده بودیم به دلیل همین محدودیت‌های وارداتی محقق نشد. با اطمینان می‌توانم بگویم که بعد از یک شرکت آلمانی ما تنها مجموعه‌‌‌ای در دنیا هستیم که تمامی ابزار و یراق مورد استفاده در کار چوب را پوشش می‌‌‌دهیم و اگر محدودیت ناشی از تحریم‌‌‌ها نبود می‌توانستیم نه فقط در ایران بلکه در کل خاورمیانه سهم بزرگی از بازار مصرف داشته باشیم.
در حال حاضر شرکت فانتونی تنها شرکت شناسنامه‌‌‌دار در وزارت صمت است که در حوزه تامین کالای واسط صنعت چوب فعالیت می‌کند و بنابراین تامین‌کننده بخش مهمی از نیازهای داخلی است. با این حال محدودیت‌هایی که ما داریم باعث شده تا نتوانیم نیازهای خود را در این زمینه به تنهایی برطرف کنیم؛ برای مثال سهمیه واردات ما به عنوان تنها شرکت تخصصی کشور در این حوزه بسیار بسیار کمتر از سهمیه واردات یک ترخیص‌کار است.
بنابراین هنگامی که بخواهیم واردات خود را افزایش دهیم به ناچار مجبوریم که از سهمیه افرادی که در این حوزه تخصصی ندارند، استفاده کنیم. سازوکارهای وزارت صمت در خصوص تخصیص ارز برای کسب و کارهایی نظیر ما چندان کارآمد نیست. باید به این نکته توجه داشت که آنچه فانتونی عرضه می‌کند نه مواد خام است و نه کالای نهایی، در تمامی کشورهای جهان کالای واسط با سازوکار بازرگانی تامین می‌شود و این‌گونه نیست که کشور بتواند همه چیز را خود به تنهایی تولید کند.
برای برون‌رفت از شرایط موجود و اتخاذ تصمیمات کارآمد در حوزه بازرگانی چه عاملی می‌تواند حداکثر اثربخشی را داشته باشد؟
تمامی این محدودیت‌ها سبب افزایش قیمت تمام شده محصول می‌شود که بار اصلی آن به دوش مصرف‌کننده است. بنابراین اتخاذ چنین تصمیماتی مانع از تحقق هدف حمایت از مصرف‌کننده خواهد بود.
به طور خلاصه اگر بخواهیم جمع‌‌‌بندی کنیم نه در حوزه محدودیت‌های اعمال شده بر نوع واردات کالا و نه سهمیه‌‌‌بندی واردات کار کارشناسی نشده است، چنین حالتی را در زمان تخصیص ارز نیز شاهد هستیم. در حال حاضر بعد از اینکه اجازه واردات داده می‌شود سه‌ماه طول می‌‌‌کشد تا ارز مورد نیاز تخصیص داده شود و همین امر سبب خواهد شد تا پس از واردات کالا شاهد انباشت آن در گمرک باشیم. در آن حوزه نیز به مانند سایر حوزه‌های یاد‌شده توان کارشناسی لازم برای قضاوت کیفیت و قیمت کالای وارداتی وجود ندارد.
تمامی عواملی که شرح دادم دست به دست هم داده تا منافع آن بخش از فعالان اقتصادی که به دنبال فعالیت در چارچوب قانونی و موازین سالم هستند، به خطر بیفتد. ایجاد سازوکارهای ناکارآمد و تبعیض‌آمیز در حال حاضر منجر به دلسرد شدن فعالان اقتصادی شده است و این ناشی از لحاظ نکردن نظرات و منافع قانونی فعالان بخش‌‌‌های مختلف اقتصاد در تصمیم‌گیری‌‌‌های خرد و کلان است.
یکی از مسائلی که به گفته فعالان بخش‌‌‌های بازرگانی و صنعت در ایران تقریبا نادیده گرفته شده استفاده از نظرات ذی‌نفعان بخش‌‌‌های مختلف اقتصاد در تصمیم‌گیری‌‌‌های حوزه بازرگانی یا صنعت است. توجه به این مهم می‌تواند به کارآیی و اثربخشی تصمیمات گرفته شده کمک ویژه داشته باشد. گفته‌‌‌های شما و بسیاری از فعالان اقتصادی دیگر نشان می‌دهد که در بسیاری از تصمیمات نظر فعالان یاد شده پرسیده نمی‌شود و حتی پس از تصمیم‌گیری، قوانین جدیدتطابق چندانی با واقعیات موجود ندارد، این وضعیت تا چه حد ناشی از عملکرد نا مناسب اتحادیه‌‌‌ها است؟
یکی از مسائلی که طی سال‌های اخیر بسیار مشکل‌آفرین بوده در نظر نگرفتن منافع سرمایه‌‌‌گذاران و فعالان اقتصادی در اتخاذ برخی از تصمیم‌‌‌های مربوطه است، شکی نیست که دولتمردان در اتخاذ تصمیم‌‌‌های خود مسائل بسیاری را در نظر می‌‌‌گیرند و همین مساله باعث می‌شود تا تصمیمات آنها نتواند تمامی نظرات ذی‌نفع را جلب کند با وجود این نکته‌‌‌ای که در خصوص ایران مشکل آفرین شده این است که تصمیمات کاملا به دور از حضور فعالان اقتصادی گرفته شده و حتی به درخواست‌‌‌های بخش خصوصی برای روشنگری و بهبود قوانین کم‌توجهی می‌شود. این در حالی است که فعالان اقتصادی به‌خصوص در حوزه شغلی من همواره با آغوش باز آماده سخن گفتن با دولت یا هر نهاد تصمیم‌گیرنده بودند. تجربیات من نشان می‌دهد که مدیران در برخی از زمینه‌‌‌ها برای اتخاذ تصمیمات مهم از اطلاعات و دانش کافی برخوردار نیستند. در موارد معدودی نیز که مشورت خواسته شده به نتایج آن عمل نشده است.
یکی از مشکلاتی که باعث شده تا نظرات کارشناسی مدون و دقیقی در خصوص بسیاری از فعالیتهای اقتصادی وجود نداشته باشد، فقدان آمار دقیق در حوزه مشاغل و کسب و کارهاست. در حال حاضر برای صنعت چوب و مبلمان هیچ آمار دقیقی را نمی‌توان از مرکز معتبری نظیر مرکز آمار ایران دریافت کرد. اختلاف آمار میان دستگاه‌‌‌های مختلف بالا بوده و برای بررسی فاقد هماهنگی است.
نکته دیگری که کار را برای بازرگانان سخت می‌کند نبود رویه مناسب قانون‌گذاری است که خود را در قالب تغییرات پی در پی آیین‌نامه‌‌‌ها و قوانین نشان می‌دهد. همین امر سبب شده تا بسیاری از فعالان اقتصادی دیگر اطلاع دقیقی از چارچوب‌‌‌های موجود نداشته باشند که خود این امر زمینه را برای سوء استفاده افراد سودجو فراهم می‌کند. در کنار اینها چند‌نرخی بودن ارز سبب شده تا در عمل زمینه رقابت میان فعالان اقتصادی مخدوش شود. ماهیت فعالیت بازرگانی به نحوی است که رقابت به عنوان سنگ بنای اصلی آن می‌تواند در چارچوب عرضه و تقاضا ضمن کشف قیمت، بهترین و با‌کیفیت‌‌‌ترین خدمات و تولیدات را مشخص کند. زمانی که رانت در نرخ ارز وجود داشته باشد در عمل تلاش برای ارتقا و بهبود کیفیت محصول یا خدمات پس از فروش رنگ می‌‌‌بازد، چرا که اختلاف قیمت تمام شده به رفتار مصرف‌کنندگان جهت داده و در نتیجه رقابت را بی‌‌‌معنا می‌کند. طبیعتا مشکلاتی از این دست علاوه بر افزایش قیمت تولیدات و نگهداری در خود صنعت چوب، خود را در قیمت تمام‌شده ساختمان نیز نشان داده و منجر به تحمیل هزینه بیشتر به مصرف‌کننده نهایی می‌شود.
