اولین قطاری که وارد ایستگاه مشهد شد
پایان ریل‌گذاری راه‌آهن تهران- مشهد
تنظیم و تالیف: حسن فرازمند
۵۹ سال پیش در چنین روزی (۱۷ دی ۱۳۳۵) اعلام شد که عملیات ریل‌گذاری راه‌آهن تهران- مشهد پایان یافت. اولین قطار مشهد -تهران که حامل مدیرکل راه‌آهن و مهندسان راه‌آهن بود از دور پیدا شد؛ در حالی که لکوموتیو آن، سوت و زنگ مخصوص خود را می‌نواخت به ایستگاه نزدیک شد و قبل از اینکه قطار توقف نماید، چند راس گاو و گوسفند توسط اهالی ذبح شد. پیش از همه اما در آن روز، مردم می‌خواستند بدانند که ایستگاه مشهد در چه روز و چه زمانی قابل بهره‌برداری است که جراید در ۱۷ دی ۱۳۳۵ خبر دادند که ایستگاه راه‌آهن مشهد روز پانزدهم فروردین ۱۳۳۶ مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد.
تنظیم و تالیف: حسن فرازمند
۵۹ سال پیش در چنین روزی (۱۷ دی ۱۳۳۵) اعلام شد که عملیات ریل‌گذاری راه‌آهن تهران- مشهد پایان یافت. اولین قطار مشهد -تهران که حامل مدیرکل راه‌آهن و مهندسان راه‌آهن بود از دور پیدا شد؛ در حالی که لکوموتیو آن، سوت و زنگ مخصوص خود را می‌نواخت به ایستگاه نزدیک شد و قبل از اینکه قطار توقف نماید، چند راس گاو و گوسفند توسط اهالی ذبح شد. پیش از همه اما در آن روز، مردم می‌خواستند بدانند که ایستگاه مشهد در چه روز و چه زمانی قابل بهره‌برداری است که جراید در ۱۷ دی ۱۳۳۵ خبر دادند که ایستگاه راه‌آهن مشهد روز پانزدهم فروردین ۱۳۳۶ مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد.
در گزارشی که در صفحه اول اکثر جراید وقت انتشار یافت، همچنین گفته شد که ایستگاه راه‌آهن مشهد بزرگترین ایستگاه راه‌آهن کشور است که وسعت آن سه برابر ایستگاه راه‌آهن تهران است و نیز گفته شد که وزن مصالح روسازی این ایستگاه بیش از ۸۰ هزار تن و هزینه ریل‌گذاری این قطعه از راه‌آهن تهران- مشهد ۹۳۰ میلیون ریال شده است و در مسیر راه‌آهن تهران- مشهد سه هزار قطعه ریل ۵۰ ایستگاه و طول راه‌آهن بیش از ۹۲۶ کیلومتر است. بهتر است بقیه گزارش این رویداد بزرگ اقتصادی- اجتماعی کشورمان را بی‌کم و کاست و به نقل از جراید همان روز بخوانید.امروز ریل‌گذاری راه‌آهن تهران مشهد به ایستگاه مرکزی شهر مقدس مشهد رسید و کارگران در میان شور و شعف و هلهله اهالی مشهد که در ایستگاه اجتماع کرده بودند آخرین ریل راه‌آهن را روی تراورس‌ها گذاشتند و پیچ آن را محکم کردند.
پس از محکم کردن پیچ آخرین ریل راه‌آهن، کارگران و مهندسان و اهالی مشهد که در ایستگاه اجتماع کرده بودند، به استقبال قطار مخصوص رفتند. چند دقیقه بعد اولین قطار مشهد که حامل مدیرکل راه‌آهن و مهندسان راه‌آهن بود از دور پیدا شد و در حالی که لکوموتیو دیزل آن زنگ مخصوصی را می‌نواخت به ایستگاه نزدیک شد و در محل (سکوب) ایستگاه راه‌آهن توقف کرد. قبل از اینکه قطار توقف کند، چند راس گاو گوسفند توسط اهالی مشهد به شکرانه رسیدن راه‌آهن قربانی شد. قطار مخصوص ساعت ۸ بعدازظهر روز سه‌شنبه «پریروز» تهران را به قصد مشهد ترک گرفته بود. طبق برنامه قبلی راه‌آهن قرار بود که در هنگام رسیدن ریل‌گذاری به مشهد، آقایان وزیر راه و مهندس گروگان مدیرکل راه‌آهن نطق‌هایی ایراد کنند، ولی چون ایستگاه مشهد روز یازدهم فروردین‌ماه ۱۳۳۵ در پیشگاه شاهنشاه افتتاح خواهد شد، به این جهت ایراد نطق و گزارش مربوط به آن روز موکول شد. قبلا قرار بود که ایستگاه مزبور روز دوم فروردین‌ماه افتتاح شود ، ولی بعدا افتتاح آن به روز پانزدهم فروردین‌ماه موکول شد.
میهمانان آستان قدس
پس از اینکه قطار در ایستگاه مشهد توقف کرد، تمام سرنشینان آن پیاده شدند و به یکدیگر تبریک گفتند و طبق دعوت نایب‌تولیت آستان قدس، مدیرکل و مهندسان و کارگران راه‌آهن به شهر رفته و پس از زیارت حرم مطهر ثامن‌الائمه در میهمانخانه رضوی ناهار صرف کردند.
تاریخچه راه‌آهن تهران-مشهد
پس از آنکه کار ساختمان راه‌آهن سراسری ایران به وسیله کنسرسیوم «کامیساکس» انجام پذیرفت، بنا به قراردادی که با رضاشاه منعقد شده بود، مقرر شد که امر توسعه شبکه راه‌آهن ایران و از جمله خطوط خراسان - آذربایجان و یزد بر عهده مهندسان ایرانی محول شود. برای اجرای این منظور، اداره‌ای به نام «اداره کل ساختمان راه‌آهن» تشکیل شد که خط میان گرمسار و شاهرود را با جدیت و سرعت به اتمام رسانیده و بر طبق برنامه تنظیمی بر عهده داشت که فاصله شاهرود-مشهد را نیز تا پایان سال ۱۳۲۱ به اتمام رساند.وقایع شهریور ۱۳۲۰ این عملیات ساختمانی را نیز چون بسیاری از برنامه‌های عمرانی دیگر متوقف کرد و مانع آن شد که این برنامه جامه عمل بپوشد.
در سال ۱۳۲۶ طبق تصویب نامه هیات دولت در نظر گرفته شد که برنامه ساختمانی راه‌آهن‌های مزبور از محل اعتبارات بودجه کل کشور تعقیب شود، ولی انجام این مهم از اعتبار عمومی کشور به واسطه مشکلات مالی چنانچه باید، پیشرفت نمی‌کرد تا آنکه با تاسیس سازمان برنامه، ساختمان قطعات باقی مانده از اعتبار عمرانی آن سازمان با کوشش بیشتری ادامه یافت و علاوه‌بر آن برای تهیه ریل و تراورس و سایر وسایل به‌منظور ریل‌گذاری این خط اقدامات لازم معمول و بالنتیجه سازمان برنامه از محل بودجه عمرانی کشور در حدود ۲۰۰ هزار تن ریل و تراورس و متعلقات آن و ۵۰۰ دستگاه سوزن سفارش داد. طول راه‌آهن از تهران تا مشهد ۹۲۶ کیلومتر و ۲۸۰ متر است که ریل‌گذاری راه‌آهن از تهران تا شاهرود قبل از شهریور ۲۰ انجام شده بود و ۴۹۷ کیلومتر و ۲۸۰ متر آن از شاهرود تا مشهد از سوم اسفندماه ۱۳۳۳ تا امروز ریل‌گذاری شده است. ضمنا در حدود ۲۰ کیلومتر خطوط فرعی نیز در ایستگاه‌های وسط راه ریل‌گذاری شده است.
ریل‌گذاری راه‌آهن از شاهرود تا مشهد از روز سوم اسفندماه ۱۳۳۳ شروع شد. در این روز مراسم باشکوهی در شاهرود برپا شد و اولین پیچ ریل‌گذاری خط آهن مشهد و شاهرود محکم شد و از آن روز ریل‌گذاری خط مشهد از شاهرود شروع شد، ولی چندی بعد به علت نداشتن وسایل روسازی کافی ریل‌گذاری تعطیل شد. چند ماه بعد دومرتبه ریل‌گذاری راه‌آهن شاهرود - مشهد به‌وسیله اداره ساختمان راه‌آهن با کندی ادامه یافت تا اینکه در تاریخ دوازدهم تیرماه ۱۳۳۴ طبق دستور وزیر راه ریل‌گذاری این خط به اداره خط و ابنیه راه‌آهن واگذار شد.
از موقعی که ریل‌گذاری این خط به اداره خط و ابنیه راه‌آهن واگذار شد، ریل‌گذاری روزی ۷۰۰ متر به ۱۲۰۰ متر رسید و کارگران راه‌آهن در برف و باران شدید زمستان و آفتاب سوزان تابستان به ریل‌گذاری ادامه دادند. در این اواخر روزانه به‌طور متوسط ۱۲۰۰ متر ریل‌گذاری می‌شد و پس از رسیدن راه‌آهن به مشهد این شهر به‌وسیله راه‌آهن به پایتخت و جنوب و شمال مرتبط شد.
ریل و تراورس
در راه‌آهن مشهد به‌طور متوسط در هر کیلومتر ۱۶۰ ریل کار گذاشته شده است و طبق آمار راه‌آهن در خط مزبور تعداد ۸۴۲۰۰ عدد ریل به وزن ۴۸۱۵۵ تن نصب شده است. در این خط تعداد ۲۱۴.۲۰۰ تراورس فلزی به وزن ۱۶.۱۲۹ تن و تعداد ۵۷۶.۵۰۰ تراورس چوبی به‌کار رفته است و در حدود ۳۵۰ هزار عدد از تراورس‌های چوبی محصول جنگل‌های ایران بوده که به وسیله راه‌آهن از شمال به خط مشهد حمل شده است که از چوب کاج است و از مرز جلفا به وسیله راه‌آهن جلفا حمل شده است. تراورس‌های فلزی که از فرانسه و ریل‌هایی که از انگلستان خریداری می‌شد، به‌وسیله کشتی وارد بنادر نوشهر و خرمشهر می‌شد و از آنجا به‌وسیله راه‌آهن به تهران آورده می‌شد و سپس به محل ریل‌گذاری حمل می‌شد و جمع وزن مصالح روسازی که از شاهرود تا مشهد به‌کار رفته، ۸۰ هزار تن و ۴۲۵ کیلو است.
هزینه
یک مقام مطلع در راه‌آهن به خبرنگاران جراید گفت: هزینه مصالح روسازی هر کیلومتر راه‌آهن «شاهرود-مشهد» برابر با یک میلیون و ۶۵۷ هزار و ۲۰۶ ریال و ۷۰ دینار است و جمع کل هزینه مصالح روسازی ۸۶۱ میلیون و ۷۴۷ هزار و ۴۸۴ ریال شده است.همچنین تا روز پانزدهم دی‌ماه جاری مبلغ ۶۸ میلیون و ۴۱۹ هزار و ۲۵۰ ریال هزینه دستمزد کارگر و کارمند و مهندس پرداخت شد. روی‌هم‌رفته مبلغ ۹۳۰ میلیون و ۱۶۶ هزار و ۷۳۴ ریال هزینه ریل‌گذاری خط راه‌آهن از شاهرود تا مشهد شده است. (البته این هزینه غیر از هزینه زیرسازی خط است که در زمان رضا شاه فقید پرداخت شده بود). از شاهرود تا مشهد ۲۵ ایستگاه از تهران تا مشهد روی‌هم‌رفته ۵۰ ایستگاه وجود دارد که ساختمان تمام ایستگاه‌ها خاتمه یافته و تنها در ایستگاه مشهد ۵۰ درصد از کارهای ساختمانی خاتمه یافته است. ایستگاه مشهد بزرگترین ایستگاه‌های ایران و سه ایستگاه تهران خواهد بود و مانند ایستگاه‌های کشورهای اروپایی قطارهای باری و قطارهای مسافربری در جایگاه جداگانه‌ای توقف خواهند کرد.
ایستگاه‌های راه‌آهن تهران- مشهد
برای اینکه خوانندگان به اسامی ایستگاه‌های میان تهران- مشهد و فواصل آن آشنا شوند، نام ایستگاه‌ها را در جدول پایین صفحه آورده‌ایم.
پل‌ها
در خط مشهد در حدود سه هزار پل موجود است که هشتاد پل آن از نوع پل‌های بزرگی است که پل بتن آرمه «طرق» با یازده چشمه ۶ متری خود بزرگترین آنهاست.
موقعیت جغرافیایی
خط گرمسار- مشهد در دامنه جنوبی سلسله جبال البرز از گرمسار شروع می‌شود و با ۱۰ تا پنجاه کیلومتر فاصله از کوه‌های مزبور، از سمنان، دامغان و شاهرود می‌گذرد. در فاصله میان شاهرود و آزادور از مناطق کویری عبور می‌کند و پس از طی جلگه جوین و عبور مجدد از دامنه کوه‌های البرز، نیشابور را پشت‌سر می‌گذارد تا در طول نیم دایره کوه‌های بینالود را دور بزند و به مشهد برسد.
وضعیت فنی
در این خط شیب، حداکثر پانزده در هزار و شعاع حداقل ۳۰۰ متر در نظر گرفته شده است. در حدود ۹۰ درصد راه در خط مستقیم قرار دارد و چون تعداد قوس‌ها بسیار کم است، می‌توان به آسانی سرعت مسیر را در ساعت به هشتاد کیلومتر یا بیشتر افزایش داد.
ریل‌گذاری
به علت مسطح بودن زمین و وسعت شعاع و پیچ‌ها و کمی شیب و بالاخره به خاطر لزوم سرعت حرکت قطار در نظر گرفته شد برای این راه از ریل‌های سنگین ۴۶ کیلوگرمی که در کشورهای مترقی اروپا امتحانی شایسته پس داده است و نیز از لکوموتیوهای دیزل استفاده به عمل آید، همچنین تصمیم بر این گرفته شد که ریل‌ها جوش داده شود تا حرکت قطار با ملایمت صورت بگیرد و بدین ترتیب قسمت‌های متحرک آن آسیب کمتری ببیند.
اعلامیه وزارت راه
وزارت راه مفتخر است که با اتمام ساختمان خط مشهد توانسته است توفیق انجام یکی از آرزوهای قلبی ملت نجیب ایران و کلیه مسلمانان جهان را نیز پیدا کند زیرا این شهر مقدس علاوه بر اهمیت اقتصادی که دارد، مدفن ثامن‌الائمه حضرت رضا علیه‌السلام است که آستان مقدس آن محیط فیض و قبله آمال عموم شیعیان جهان می‌باشد.همه ساله با وجود عدم وسایل کافی صدها هزار نفر به آستان ملک پاسبان آن حضرت تشرف حاصل می‌کنند و بدیهی است اکنون که قطارهای سریع‌السیر راه‌آهن با وسایل آسایش کافی نقاط مختلف مملکت را به این شهر مقدس متصل کرده‌اند، انتظار می‌رود که روز به روز بر تعداد زائران و مسافران این خط افزوده گشته، در نتیجه باعث رونق و اعتلای وضع اقتصادی این شهرستان نیز بشود.
تمبر مخصوص
به مناسبت پایان ریل‌گذاری راه‌آهن تهران- مشهد تمبرهای مخصوصی در دست تهیه است که پس از افتتاح ایستگاه مشهد انتشار خواهد یافت. طرح تمبرهای مزبور توسط آقای تالبرک، رئیس اداره آمار و انتشارات وزارت راه ترسیم و به وزارت پست و تلگراف و تلفن پیشنهاد شده است. به قرار اطلاع وزارت پست و تلگراف با انتشار چنین تمبرهایی که در سه سری منتشر خواهد شد موافقت کرده است.
ارسال نظر