یادداشت | روزنامه شماره 5484

مجمع شهری جهان (World Urban Forum WUF) مهم‌ترین رویداد بین‌المللی شهری در هر دو سال است که در آن سیاستمداران، برنامه‌ریزان، اندیشمندان و کنشگران عادی شهر گردهم آمده و درباره مسائل، تهدیدها و آینده شهرها به گفت‌وگو و رایزنی می‌پردازند.

صنعت‌زدایی

هفته آینده قرار است همایشی تحت عنوان «چالش‌های صنعتی شدن ایران؛ از حکمرانی اقتصادی تا تحولات جهانی» در تهران برگزار شود. قرار است مسعود نیلی و شماری از اقتصاددانان و محققان جوان در «پژوهشکده مطالعات اقتصادی و صنعتی شریف» نتایج و یافته‌های مجموعه‌ای مطالعاتی را ارائه کنند.

دوشنبه، ۲۶ آذر ۱۴۰۳

بازار ارز توافقی: به وقت دیگران!

بالاخره بعد از سال‌ها بحث کارشناسی، بازار ارز توافقی راه‌‌‌اندازی شد تا تعیین قیمت ارز به سازوکار بازار سپرده شود و بانک‌مرکزی نیز به وظیفه قانونی خود که اجرای نظام شناور مدیریت‌شده است، بازگردد. اما سوالی که باید به آن پاسخ داد این است که چه تمهیداتی باید اندیشیده شود تا بانک‌مرکزی ناچار به بازگشت به نظام تثبیت ارز نشود؟ به بیان دیگر، مسوولیت سایر نهادهای حاکمیتی که سیاست‌‌‌های آنها به طور مستقیم بر بازار ارز موثر است، چیست؟ آیا این نهادها به مسوولیت‌‌‌های خود در قبال نوسانات بازار ارز واقفند و نسبت به اعمال سیاست‌‌‌های درست و منطقی، اهتمام کافی دارند؟

یکشنبه، ۲۵ آذر ۱۴۰۳

سیاست صنعتی برای حذف ناترازی

پیشرفت اقتصادی، بسته به شرایط و مزیت‌‌های هر کشور، می‌‌تواند از مسیرهای متفاوتی ایجاد شود. در سال‌های گذشته، توسعه صنعتی همواره یکی از عوامل مهم پیشرفت اقتصادی ایران به‌‌شمار می‌‌رفت و بر همین اساس دولت‌‌های مختلف به تدوین سند توسعه صنعتی مبادرت کرده‌‌اند. در برخی مقاطع این سند قبل از پایان یک دولت به سرانجام نرسید و در دولت بعدی بعضا با دیدگاه متفاوتی، تدوین سندی دیگر در دستور کار قرار گرفت. در مواردی مشاهده شده است به دلیل تحولات سریع و پی‌‌در‌‌پی ساختار وزارت صنعت، معدن و تجارت، در یک دولت نیز در مقاطع مختلف زمانی، سیاست‌‌های نه‌چندان یکسانی در تدوین سند توسعه صنعتی اتخاذ شده است و این موضوع یکی از آسیب‌‌های تحقق این مهم به شمار می‌رود.

شنبه، ۲۴ آذر ۱۴۰۳

در باب اهالی دولت

میلتون فریدمن فقید زمانی گفته بود: «کنار هم نشاندن نزدیک به ۵۰۰نفر اقتصاددان، چنان‌که در فدرال‎رزرو شاهدش هستیم، کار بسیار نادرستی است... در چنین اوضاعی بعید است بشود سراغ پژوهش‎های عینی و مستقل رفت... استقرار فیزیکی اقتصاددانان در محل فدرال‎رزرو به‌شدت بر نوع پژوهش‎هایشان اثر می‎گذارد؛ می‎بینیم که اغلب به دنبال نوشتن مقالات فنی بی‎دردسر در حوزه روش‎ هستند تا پرداختن به موضوعات اساسی‌تر و جدی‌تر درباره سیاست‎ها و نتایج آنها.» حرفش این بود که حتی اگر مثل فدرال‌رزرو آدم‌های کاربلد زیادی دم دست داشته باشی و بتوانی فارغ‌التحصیلان بهترین دانشگاه‌های جهان را جذب کنی، از بازی سیاست گریزی نیست.

پنجشنبه، ۲۲ آذر ۱۴۰۳

گرانی ناشی از سوخت جت چقدر است؟

اخیرا زمزمه‌های ۱۱برابر شدن قیمت سوخت جت یعنی از لیتری ۶۰۰تومان به ۶۶۰۰تومان مطرح شده است. سوالی که ذهن همه را به خودش مشغول کرده این است که در صورت تحقق چنین افزایش شدیدی، هزینه سفر هوایی چقدر اضافه می‌شود؟ تورم کلی چطور؟
چرا توسعه، پایدار نامیده می‌شود؟

تعریف کلاسیکی در مورد مفهوم توسعه پایدار وجود دارد که در ۲۵سال گذشته از آن استفاده شده است: توسعه پایدار، توسعه‌‌‌ای است که نیازهای امروز را فراهم کند، بدون آنکه نسل‌های آینده را برای تامین نیازهایشان به خطر اندازد. (Brundtland ۱۹۸۷, ۴۱). در بیانیه ریو (Rio Declaration ۱۹۹۲) آمده است که توسعه امروز نباید نیازهای نسل‌های حال و آینده را به خطر اندازد. در طول زمان اما تعریف توسعه پایدار به دیدگاه‌‌‌های عمیق‌‌‌تری گسترش پیدا کرد و از تمرکز بر روی نیازهای نسل‌‌‌های مختلف خارج شد و دیدگاه‌های کل‌‌‌نگرتری را در بر گرفت؛ رویکردی که توسعه اقتصادی، شامل شدن افراد در اجتماع و پایداری محیط‌زیستی را در ارتباط با یکدیگر در نظر می‌‌‌گرفت.

چهارشنبه، ۲۱ آذر ۱۴۰۳

گرامیداشت روز حسابدار

سالروز گرامیداشت جهادگران خستگی‌ناپذیر عرصه‌های شفافیت و انضباط مالی را بر حسابداران و حسابرسان متعهد و پر‌تلاش، تصمیم‌سازان حقیقی فعالیت‌های اقتصادی تبریک و تهنیت می‌گویم.
نگرانی شیخ‌نشین‌ها از سوریه

سقوط حکومت سوریه و خروج بشار اسد از دمشق یکی از نقاط تحول در تاریخ منطقه محسوب می‌شود که بر همه بازیگران اثرگذار خواهد بود. در این میان کشورهای شورای همکاری خلیج فارس نیز نسبت به این تحولات نگران هستند؛ چراکه باور دارند در نتیجه این تحولات توازن قوا در منطقه دچار تغییر خواهد شد.

سه‌شنبه، ۲۰ آذر ۱۴۰۳

پایان کابوس بخشنامه‏‏‏‏‌ شبانه

یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش‌روی اقتصاد ایران طی دهه‌های اخیر، شفافیت ناکافی و فقدان پیش‌بینی‌‌‌‌‌پذیری در مقررات و سیاست‌های اجرایی بوده‌است.

شنبه، ۱۷ آذر ۱۴۰۳

شهرکُشی در جنگ‌های قرن ۲۱

مجمع شهری جهان (World Urban Forum WUF) مهم‌ترین رویداد بین‌المللی شهری در هر دو سال است که در آن سیاستمداران، برنامه‌ریزان، اندیشمندان و کنشگران عادی شهر گردهم آمده و درباره مسائل، تهدیدها و آینده شهرها به گفت‌وگو و رایزنی می‌پردازند.
صنعت‌زدایی

هفته آینده قرار است همایشی تحت عنوان «چالش‌های صنعتی شدن ایران؛ از حکمرانی اقتصادی تا تحولات جهانی» در تهران برگزار شود. قرار است مسعود نیلی و شماری از اقتصاددانان و محققان جوان در «پژوهشکده مطالعات اقتصادی و صنعتی شریف» نتایج و یافته‌های مجموعه‌ای مطالعاتی را ارائه کنند.
تحول صنعت نفت و گاز

صنعت نفت و گاز در آستانه تحولی عظیم قرار دارد. در عصری که فناوری‌‌‌های نوین با سرعتی بی‌‌‌سابقه در حال پیشرفت هستند، هوش مصنوعی به عنوان یکی از پیشران‌‌‌های اصلی انقلاب صنعتی چهارم، چشم‌‌‌انداز جدیدی پیش روی این صنعت استراتژیک قرار داده است.

چهارشنبه، ۱۴ آذر ۱۴۰۳

جایگاه اقتصادسنجی در نوبل اقتصاد ۲۰۲۴

پس از چند سال چشم‌‌‌انتظاری، عاقبت عجم‌‌‌اوغلو به همراه جیمز ای.رابینسون و سایمون جانسون، به صورت مشترک برای نشان‌دادن اینکه «چگونه نهادها شکل می‌‌‌گیرند و شکوفایی و رفاه اقتصادی را متاثر می‌‌‌سازند» برنده جایزه نوبل اقتصاد در سال ۲۰۲۴ شدند؛ اما کاربرد و جایگاه اقتصادسنجی در نظریات و پژوهش‌‌‌های عجم‌‌‌اوغلو و همکارانش کجاست؟ عجم‌‌‌اوغلو اقتصادسنجی را ابزاری حیاتی برای درک روابط اقتصادی و اثرات علّی می‌‌‌داند؛ او بر اهمیت کار تجربی در اقتصاد، به‌ویژه در ایجاد پیوندهای علّی روشن بین نهادها و نتایج اقتصادی، مانند رشد و نابرابری، تاکید می‌کند. علاوه بر این، تکیه بر مدل‌‌‌های نظری را بدون پشتوانه‌‌ تجربی کافی نقد و از رویکردی متعادل حمایت می‌کند که تجزیه و تحلیل دقیق داده‌‌‌ها را با تئوری اقتصادی برای پرداختن به مسائل دنیای واقعی ادغام می‌کند.

سه‌شنبه، ۱۳ آذر ۱۴۰۳

بازی «اصلاح قیمت بنزین»

با ۴۰ لیتر بنزین باک اتومبیل را لبریز می‌‌‌کنم، ۱۲۰‌هزار تومان می‌‌‌پردازم و به منزل می‌‌‌روم تا فرزندانم را به پارک ببرم. دو تا بستنی برایشان می‌‌‌خرم و ۱۲۰‌هزار تومان می‌‌‌پردازم و با فرزندانم در پارک قدم می‌‌‌زنم و می‌‌‌اندیشم که آیا حقیقتا هیچ کشوری را می‌‌‌توان پیدا کرد که قیمت یک باک بنزین معادل دو عدد بستنی باشد؟ تازه این در صورتی است که بنزین سهمیه‌‌‌ای نداشته باشید؛ وگرنه یک باک بنزین معادل یک‌عدد بستنی است!

دوشنبه، ۱۲ آذر ۱۴۰۳

آینده نظام‏‏‌ بازنشستگی و تامین اجتماعی ایران

همه جوامع و کشورها بخشی از درآمد خود را صرف بازتوزیع و مخارج رفاهی، سلامت و بازنشستگی می‌کنند. به‌‌‌عنوان مثال در اتحادیه اروپا متوسط نسبت مخارج رفاهی کشورها به تولید ناخالص داخلی آنها برای سال ۲۰۲۲ حدود ۲۰‌درصد بوده که از این میان ۱۵واحد‌درصد به مخارج رفاهی مستمری (مستمری بازنشستگی، بازماندگان و ازکارافتادگی) و بحث سلامت و بیماری اختصاص داشته است. البته این نسبت بسته به ساختار تاریخی، نهادی، فرهنگی، اقتصادی و جمعیتی کشورها متفاوت است. در ایران مصارف سازمان تامین اجتماعی ۵۹۰همت و بودجه رفاهی دولت ۵۴۵همت برای سال ۱۴۰۲ است که در مقایسه با تولید ناخالص داخلی این سال برابر ۱۷۸۹۵همت، نسبتی حدود ۶.۳درصد را تشکیل می‌دهد و می‌‌‌توان تصور کرد که این نسبت با احتساب مصارف دیگر صندوق‌های بازنشستگی حداکثر به ۱۰‌درصد برسد.

یکشنبه، ۱۱ آذر ۱۴۰۳

تحولات ۴۰ ساله اقتصادی زیر میکروسکوپ

از سال ۱۳۸۰ تا ۱۴۰۲، رشد سالانه‌‌ نقدینگی به صورت متوسط ۲۷‌درصد و تورم سالانه به صورت متوسط ۲۰‌درصد بوده است. چه چیزی فاصله‌‌ تورم و رشد نقدینگی را در این بازه توضیح می‌دهد؟ در گام اول باید توجه کرد که بر مبنای رابطه‌‌ مقداری پول (MV=PY) حجم پول متناسب با تولید اسمی (مجموع افزایش تولید حقیقی و افزایش سطح عمومی قیمت‌ها) است. از این‌رو باید به جای مقایسه‌‌ رشد بلندمدت نقدینگی با تورم، آن را با رشد بلندمدت تولید اسمی مقایسه کرد.

شنبه، ۱۰ آذر ۱۴۰۳

عرضه اولیه، رشد اقتصادی و بازارهای مالی

«در اقتصادهایی که بازار سرمایه در آنها به‌‌‌خوبی کار می‌کند، درصورتی‌‌‌که متنوع‌سازی ریسک به‌‌‌درستی انجام و امکان ایجاد ساختارهای مالی مناسب برای شرکت‌ها فراهم شود، خلق ثروت با سرعت انجام می‌شود و توسعه بهتر صورت می‌گیرد.» پاراگراف فوق، چکیده تحقیقات متعدد در حوزه مالی و نشان‌دهنده تاثیر توسعه بازارهای مالی بر توسعه اقتصادی است. لیکن نکات بسیار کلیدی در این پاراگراف وجود دارد که توجه و تمرکز بر روی هر یک از آنها، حوزه بسیار وسیعی از اقدامات زیرساختی و بسترسازی‌ها را در برخواهد گرفت؛ بسترهایی که آماده‌سازی هر یک از آنها نیازمند طراحی و تدوین جامع اهداف و راهبردها، برنامه‌ریزی، حمایت و پشتیبانی نهادهای قدرت و حاکمیت برای اجرای مناسب آن و صرف زمان و هزینه خواهد بود.

پنجشنبه، ۰۸ آذر ۱۴۰۳

دفاع از بازار ارز توافقی

از ابتدای دهه۸۰ شمسی تاکنون، به جز اندک مواقعی، دستور کار اصلی بانک مرکزی برای مدیریت بازار ارز، تثبیت نرخ بوده است. با توجه به اینکه بخش مهمی از منابع ارزی بانک مرکزی از محل عایدات نفت و گاز و فرآورده‌ها بوده، نقش دولت‌ها در تعیین روش مدیریت بازار ارز همواره قابل توجه است. در مقام تمثیل، بازار ارز ما نمونه‌ای از حاکمیت شرکتی بوده که سهامدار اصلی آن (دولت) هرگز اجازه نداده‌ که مدیر بازار (بانک مرکزی) در چارچوب مستندات قانونی به‌ویژه بند (ت) ماده۲۰ قانون احکام دائمی توسعه، نسبت به اجرای نظام ارزی شناور مدیریت‌شده عمل کند. دستور دولت به بانک مرکزی در سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۴۰۱ مبنی بر تثبیت نرخ ارز کالاهای اساسی و دارو در سطوح ۴۲۰۰ و ۲۸۵۰۰ تومان آخرین نمونه‌ها از نرخ‌گذاری دستوری ارز است که هنوز تازیانه‌های رانت‌خواری و فساد ناشی از آن و ناکارآمدی آن در کنترل تورم اقلام مورد اشاره، بر پیکره اقتصاد احساس می‌شود.

چهارشنبه، ۰۷ آذر ۱۴۰۳

سندروم خودکفایی در صنعت خودرو

اخیرا وزارت صمت بعد از قریب به ۱۸ماه با مجوز افزایش قیمت خودرو‌های تولیدی دو خودروساز بزرگ کشور موافقت کرده و با توجه به اینکه کمتر از چهارماه از شروع به کار دولت جدید می‌‌‌گذرد، به نظر می‌رسد برای عموم مردم خوشایند نبوده است؛ چرا که مردم غالبا مجوز افزایش قیمت کارخانه‌ای خودروها را دلیلی بر افزایش مجدد قیمت خودرو در بازار آزاد دانسته و آن را علت تورم تلقی می‌کنند. مشابه این استدلال را در افزایش قیمت دلار نیما نیز شنیده‌ایم که رشد نرخ نیما سبب جهش نرخ دلار بازار می‌‌‌شود؛ حال اینکه هر دو مورد فوق تنها معلول تورم‌ هستند و نه علت آن. البته هدف این مرقومه پرداختن به مقوله دوگانه واردات خودرو یا تولید داخلی آن است.

دوشنبه، ۰۵ آذر ۱۴۰۳

شهر، شهروندی و مساله زنان

سه واژه «شهر»، «شهروندی» و «زن»، کلیدواژه‌‌‌‌هایی حیاتی در جهان مدرن هستند که در ایران نیز اهمیت فزاینده‌‌‌‌ای یافته‌‌‌‌اند. جامعه ایران در چند دهه اخیر تحولات شگرفی را در فرآیند شهری‌‌‌‌شدن و انتقال از زندگی اقتصاد مبتنی بر کشاورزی و دامداری به اقتصاد مدرن و شهری تجربه کرده‌‌‌‌ است. هرچند این تغییر جهانی بوده ‌‌‌‌است، اما سرعت این تحولات در ایران آن‌‌‌‌چنان بوده که ساختارهای حکمرانی و اجتماعی از توان کافی برای تطبیق با آن برخوردار نبوده‌‌‌‌اند.

پنجشنبه، ۰۱ آذر ۱۴۰۳

هزار و یک خطا در بودجه اشتغال‌زایی

با توجه به اهمیت موضوع اشتغال‌زایی و رونق تولید و همچنین ضرورت انسجام‌بخشی به منابع این حوزه، از سال۱۳۹۶ به بعد، در یکی از تبصره‌های قوانین بودجه سنواتی، احکامی به این منظور اختصاص داده شده است که در حال حاضر مهم‌ترین سیاست در حوزه رونق تولید و ایجاد اشتغال است. اما به‌دلیل چالش‌های حکمرانی اقتصادی، ساختاری و اجرایی پیش روی آن و همچنین نواقص موجود در محتوای تبصره، اثربخشی و عملکرد موفقی از اجرای این سیاست گزارش نشده است. البته شواهد نشان می‌دهد که در نظام حکمرانی اقتصادی نیز، اشتغال‌زایی و رونق تولید اولویت نخست نبوده و عزم و اراده لازم مبنی بر تحقق آن در کشور وجود ندارد. برای این ادعا چندین دلیل وجود دارد. اول اینکه آن‌طور که از شواهد برمی‌آید، هنوز نظام حکمرانی اقتصادی به اجماع نرسیده که متولی ایجاد اشتغال در کشور چه نهادی باید باشد؟ به همین دلیل هرسال و بدون دلیل متولی اجرای این احکام را تغییر می‌دهد.

چهارشنبه، ۳۰ آبان ۱۴۰۳

اپیزود دوم ترامپ و اهمیت توافق با عربستان

توافق ۲۰ اسفند ۱۴۰۱ جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی برخلاف توافق برجام جنبه رسانه‌ای کمرنگی داشت که این امر ناشی از ماهیت سیاسی و امنیتی این توافق و همچنین دیدگاه متفاوت مذاکره‌کنندگان ایرانی و سعودی نسبت به مذاکرات بود. تجربه فضای رسانه‌ای پیرامون برجام این نگرانی را ایجاد کرده بود که جلب توجه رسانه‌ها به این مذاکرات می‌تواند به روند گفت‌وگوها با سعودی لطمه وارد کند و آن را دشوارتر کند. با این حال، بی‌صدایی و کمرنگ شدن فضای رسانه‌ای منجر به کم توجهی و حتی بی‌مهری به توافق مهم ایران و عربستان شد. توافق ایران و عربستان که دو کشور عراق و عمان در به ثمر نشستن آن نقش بیشتری از چینی‌ها داشتند ولی به لطف میزبانی پکن با عنوان توافق پکن هم از آن یاد می‌شود، در داخل ایران از دو جنبه سیاسی و اقتصادی مورد حمله قرار گرفت.
بازار کار بعد از ظهور کامل هوش‌مصنوعی

امروزه هوش‌مصنوعی (AI) به‌عنوان یکی از دستاوردهای مهم فناوری، نقشی روزافزون در تغییر و تحولات اقتصادی و اجتماعی ایفا می‌کند. سرعت پیشرفت‌‌‌های هوش‌مصنوعی و یادگیری ماشین در دودهه گذشته به حدی بوده که به باور بسیاری از متخصصان، این تکنولوژی قادر است آینده بازار کار را به صورت جدی تحت‌تاثیر قرار دهد. اگرچه برخی پیش‌بینی‌‌‌ها از بهبود بهره‌‌‌وری، کاهش هزینه‌‌‌ها و ایجاد مشاغل جدید حکایت دارند، اما نگرانی‌هایی نیز در مورد حذف شغل‌‌‌های قدیمی و افزایش نابرابری‌‌‌های اقتصادی وجود دارد. در این یادداشت به بررسی تاثیرات هوش‌مصنوعی بر بازار کار و چالش‌‌‌های آن پرداخته خواهد شد.

سه‌شنبه، ۲۹ آبان ۱۴۰۳

چارچوبی برای اولویت‏‏‌بندی مسائل در سطح کلان

از مدیریت بحران به حکمرانی راهبردی

یکی از چالش‌‌‌های اساسی در عرصه حکمرانی کشور، گرفتار شدن مدیران ارشد در بحران‌‌‌های روزمره و دور شدن از برنامه‌‌‌ریزی بلندمدت است. این وضعیت، ناشی از حجم بالای مسائل و فقدان یک چارچوب منسجم برای اولویت‌‌‌بندی آنها است.

دوشنبه، ۲۸ آبان ۱۴۰۳

فواید پذیرش مفاد FATF در شرایط تحریم

پاسخ به سوال رئیس مجمع تشخیص مصلحت‌نظام درخصوص اینکه در شرایط تحریم پذیرش مفاد FATF کاربردی دارد؟ پذیرش و اجرای توصیه‌های FATF در شرایطی که ایران تحت‌تحریم‌های گسترده دلاری است، همچنان می‌تواند مزایایی برای اقتصاد کشور داشته‌باشد؛ اما این تاثیرات ممکن است محدودتر و غیرمستقیم باشد. در اینجا به نکاتی اشاره می‌کنم که می‌تواند روشن کند چرا این الحاق حتی در شرایط تحریم دلار اهمیت دارد:

یکشنبه، ۲۷ آبان ۱۴۰۳

دستاورد همایش صنعت ساختمان

همایش دو روزه چشم‌انداز صنعت ساختمان ایران در روزهای ۲۱ و ۲۲ آبان ماه و به میزبانی گروه رسانه‌‌‌ای «دنیای‌اقتصاد» و انجمن صنعت ساختمان برگزار شد. حضور همزمان سیاستگذاران و صاحب‌‌‌نظران عالی‌‌‌رتبه شامل نمایندگان دولت، نمایندگان مجلس شورای اسلامی، نمایندگان جامعه علمی کشور و جمع کثیری از کارشناسان حوزه مسکن به همراه فعالان بخش خصوصی در صنعت ساختمان فضای مناسبی برای ارائه نظر و گفت‌وگو در خصوص مسائل صنعت ساختمان اعم از ظرفیت‌‌‌ها، مشکلات، موانع، ریسک‌‌‌ها، پیشنهادها و راهکارها فراهم آورد.
حمایت از سرآمدان تا سرآمدی ایران

آینده علمی ایران در گرو بهره‌گیری از سرمایه‌‌های انسانی نخبه و توانمند کشور است که با برخورداری از تخصص، خلاقیت و انگیزه می‌توانند تحولات بزرگی را در عرصه‌های علمی و فناوری به ارمغان آورند. ایران با داشتن جمعیتی جوان و تحصیل‌کرده، در زمینه نیروی انسانی علمی پتانسیل بسیار بالایی دارد. این ظرفیت در قالب دانشجویان، دانش‌آموختگان و پژوهشگران ایرانی که در حوزه‌های مختلف دانشی و فناورانه دستاوردهای ارزنده‌ای دارند، تجلی یافته است و سرمایه‌ای ارزشمند برای توسعه پایدار کشور به شمار می‌رود.